Mục
Lục
Trang
B́a
Ban
Biên Tập
Lá
Thư
Xuân
Nguyễn
Thị Thanh
Trí
Đọc
Lá
Thư
Xuân:
Lê
Thị
Mỹ
Châu
Táo
Quân
Chầu
Trời
Nguyễn
Thị Thanh Trí
Câu
Đối
Tết
Lê
Bá Thiên
Câu
Đối
Tết
Vinh
Hồ
Chúc
Tết
Mừng
Xuân
Canh Dần
Vinh
Hồ
Đôi
Lời Tâm
Sự
Lư
Hổ
Thơ
Chúc
Tết
Trần
Đ́nh
Thọ
Xuân
Quê
Nhà
Mùa
Mai
Hiếm
Nguyễn
Quang
Lộc
Chuyện
Cái
Thùng
Bánh
Tét
Lương
Lệ Bích San
Xuân
Này
Tôi
Nhớ
Măi
Trần
Như
Phương
Xuân
Đất
Khách
Một
Cái
Tết
Lạ
Kỳ
Lữ
Thanh
Cư
Xuân Nguyện
Đinh Thị
Lan
Chú
Câm
Lâm
Thanh Nhàn
Trước Thềm
Năm Mới
Đặng Thị Ngọc
Nữ
Hai
Không
Lẻ
Chín
Nh́n
Lại
Phi
Ṛm
Sinh
Hoạt
Tết
Hải
Ngoại
Kịch
Vui
Vơ
Thuật
Nguyễn
Dzuy
Nam
Nguyễn
Dzuy
An
H́nh
Ảnh
Tết
Quê
Nhà
Sử
Xương
Hải
Hải
Ngoại
Đinh
Bá
Hồ
Hoa Xuân
Ngày
Tết
Hoa
Đào
Trong
Mắt
Ai
Phạm Thị Nhung
Chuyện
Vui
Đầu
Năm
Kể
Chuyện
Vui
Lư
Hổ
Tiếng
Việt
Nguyễn
Quang
Lộc
Ca
Hát/Nhạc
Tiếng
Hát:
Mộng
Chiều
Xuân
Lan
Đ́nh
Tiếng
Sáo
Thiên
Thai
Lan
Đ́nh
Gái
Xuân
Lan
Hương
Ca
Vọng
Cổ
Lư
Hổ
Đọc
Truyện:"Trăng
Quê
Nhà"
Của Phùng
Thị
Phượng
Lư
Hổ
Nha
Trang
Ngày
Về
Nguyễn
Tính
Tử Vi
Người
Tuổi
Dần
ABC
Sưu
Tầm
(NXV)
Tôn Giáo
Phật
Giáo
Đi
Vào
Đời
Mục
Đồng
Chùa
Ngọc
Lâm
Trí
Bửu
Nguyễn
Thừa
Năm
Canh
Dần
Nói
Chuyện
Hổ
Cọp Về Làng
Vinh
Hồ
Tản
Mạn
Về Năm Canh Dần
Nguyễn
Văn Thành
d_bb
Đ.H.K.H
Cách
Chơi
Mạt
Chược
Tô
Đồng
Liêu Trai Chí
Dị
Đàm
Quang
Hưng
Thanh
Phong
Thi
Tập
Vũ
Tiến Phái
Lễ Vu Lan
Nguyễn
Văn Phú
Chính
Danh
Thủ
Phạm
Vụ Đổi Lịch
Báo Hại
Nguyễn
Hữu Quang
Cỗi Rễ Bậc
Hai
Nguyễn
Đức
Tường
Tranh
Nghệ Thuật
Tranh
Họa
Nghệ
Thuật
Phi
Ṛm
Kinh Nghiệm Sống
Xuân
Đời
Người
Theo
Chu
Kỳ
Thời
Gian
Hải
Lộc
Văn
Hóa
Ẩm
Thực
Bánh
Tét-Hương
Vị
Tết
Lê
Thị
Mỹ
Châu
Gị
Thủ
Lê
Thị
Đào
Mứt
Dẻo
Lê
Thị
Đào
Nấu
Mắm
Tôm
Lư
Hổ
Khoai
Lang
Dương
Công Thi
Sức
Khỏe
Đại
Dịch
Cúm
Heo
Hay
Đại
Chủng
Ngừa
Cúm
Gà
BS Nguyễn
Vĩ
Liệt
Những
Căn
Bản
Về
Di
Truyền
Học
BS Nguyễn
Vĩ
Liệt
Biên
Khảo
Kinh
Tế
Việt Nam
Tổng
Kết
T́nh
H́nh
Kinh
Tế
Việt
Nam
Năm 2009
Nguyễn
Văn
Thành
Hoa Kỳ
Tổng
Kết
T́nh
H́nh
Kinh
Tế
Hoa
Kỳ
Năm 2009
Nguyễn
Văn
Thành
Chuyện
Đó
Đây
Cảm
Ơn
ASIMO
BS Đỗ
Hồng
Ngọc
Năm
Hết
Tết
Đến
BS Đỗ
Hồng
Ngọc
Mười
Năm
Chân
Bước
Trên
Đường
Dài
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Ngày
Xuân
Kể Chuyện
Làm
Báo
Ở
Singapore
Nguyễn
Thị Thục
Viết
về
Ninh
Ḥa
Ḥn
Vọng
Phu
Quê
Tôi
Đinh
Hữu Ân
Ninh
Ḥa
Tôi
Xưa
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Những
Bước
Đường
Đi
Qua
Của
Một
Người
Con
Xóm
Rượu
Nguyễn
Hưng
Chùm
Me "Phong
Ấp"
Lê
Thị Hoài Niệm
Viết
về
ninh-hoa.com
Viết
Cho
Ninh-Hoa.com
Lê
Thị Mỹ Châu
Gái
Tuổi
Dần
Lương
Lệ Bích San
Kỷ
Niệm
Về
Trường:
Trần
B́nh Trọng
Ninh Ḥa
Những Mùa
Xuân
Đi
Qua
Thầy
Trần
Hà
Thanh
Vạn
Ninh
Xuân
Nhớ
Ngô
Thị
Kim
Anh
Thương
Về
Vạn
Ninh
Thầy
NK
Nha
Trang
Ngày
Về
Nguyễn
Thị
Kính
Nhớ
Về
Nha
Trang
Nguyễn
Thị
Kính
Phôi
Pha
Tháng
Ngày
Thầy
Trương Văn
Nghi
Một
Chuyện
Mùa
Xuân
Cô
Đặng
Thị Tuyết
Như
Chúc
Mừng
Xứ
Vạn
Nguyễn
Thị Thí
Các Trường Khác
Thảo
Trang
Nguyễn
Đồng Danh
Trường
Hưng
Đạo
NhaTrang
Phạm
Thanh
Phong
Thi
Nhạc
Giao
Duyên
Hồn
Tôi
Theo
Gió
Bay Về
Mùa
Xuân
LMST
Nắng
Mai
Mục
Đồng
Văn
Học
NT
Lịch
Sử/Địa
Lư
Cảm
Nghĩ Về
Nhạc
Dân
Gian
Anh Bằng
- Hoàng Nam
"Xuân
Dạ"
Dương Anh
Sơn
"Xuân
Nhật
Ngẫu
Hứng"
Dương Anh
Sơn
Em
Là
Nốt
Nhạc
Dễ
Thương
NxVạn
Bài
Hát
Về
Tha
La
Trong
Kư
Ức
Việt Hải
Los
Angeles
Ai
Xuôi
Về
Tây
Đô ?
Việt Hải
& Mindy Hà
Sống
Để
Viết,
Viết
Để
Sống
Trần Minh Hiền
Thơ
Xuân
Điều
Ngự
Giác
Hoàng
Trần
Nhân
Tông
Trí Bửu
Nguyễn Thừa
Thơ
Chúc
Xuân
Nguyễn Thị
Bảy
Mừng
Ngày
Hội
Ngộ
Nguyễn Thị Thanh B́nh
Ba
Mùa
Xuân
Nguyên Bông
Hoài
Cảm
Nguyên Bông
Gởi
Thiệp
Xuân
Thăm Mẹ
Trần Ngọc
Chánh
Nhớ
Xuân
Hương Đài
Xuân
Của
Chị
Lan Đinh
Hương
Biển
Mặn
Mà
Xuân
Thầy Quách
Giao
Xuân
Tàn
Lê
Thị
Ngọc Hà
Đôi
Mắt
Em
Việt Hải
LA
Một
Nửa
Yêu
Em
Việt Hải
Los
Angeles
Khai
Bút
2010
Trần Minh Hiền
Con Sông Nào
Đă Xa Nguồn
Huỳnh
Trịnh Tuyết
Hoa
Lạc
Lơng
Nguyễn
Thị Tuyết Hoa
Xuân
Ly
Hương
Vinh Hồ
Xuân
Về
Lại
Nhớ
Quê
Hương
Vinh Hồ
Ngọt
Ngào
Xuân
Trần Thị
Phong
Hương
Bỗng
Nam Kha
Sắc
Xuân
Đinh Thị
Lan
Mùa
Xuân
Trên
Đất
Lowell
Cụ Bà
Trần Thanh Liễu
Chuyện
Ngày
Xưa
Nguyễn Duy
Long
Xuân
Ơi!
Xin
Chầm
Chậm
Nhé
Hải
Lộc
Xuân
Về
Lê Thị
Lộc
Người
Đi
Đàm
Thị Ngọc Lư
Đôi
Ta
Đặng
Thị Ngọc
Nữ
Canh
Dần...Đừng
Nên !
Đặng
Huy Nhẫn
Thói
Đời
Đặng
Huy Nhẫn
Nắng
Chiều
Xuân
Phan
Kiều
Oanh
T́nh
Xuân
Phan
Kiều
Oanh
Xuân
Chia
Ly
Phan
Kiều
Oanh
Hạnh
Phúc
Đâu
Xa
Nguyễn
Hoàng
Phi
Đợi Anh
Về
Phạm
Thanh
Phong
Không
Đề
Trần
Như
Phương
Nhớ
Xuân
Xưa
Trần
Như
Phương
Gương
Mặt
Trái
Xoan
NhàQuê
Ngỡ
Ngàng
Nụ
Xuân
Lâm
Minh
Tài
Xuân
Tri
Kỷ
Lâm
Minh
Tài
Mùa
Xuân
Đó
Phút
T́nh Cờ
Cô Kim
Thành
Trăng
Ngủ
Quên
Cô Kim
Thành
Nỗi
Nhớ
Chiều
Cuối
Năm
Vơ
Ngọc
Thành
Phác
Họa
Vơ
Ngọc
Thành
Dấu
Ấn
T́nh
Quê
Anh
Thy
Quả
Dưa
Ngày
Tết
Nguyễn
Thị Thí
Tưởng
Nhớ
Thi
Thi
Xuân
Tha
Hương
Nguyễn
Thị Thí
Mùa
Xuân
Và
Nỗi
Nhớ
Trần
Đ́nh
Thọ
Chúc
Mừng
Năm
Mới
Ngô
Trưởng
Tiến
Quê
Hương
Tôi
Nỗi
Chờ
Mong
Nguyễn
Tính
Xuân
Viễn
Xứ
Nguyễn
Tính
Tháng
Giêng
Ơi
Lương
Mỹ
Trang
Em
Có
Biết
Nguyễn Thục
Nhà
Cọp
Lên
Ngôi
Tú
Trinh
Xuân -
Vẫn
Ấm
Ḷng
Thượng
Tọa
Thích
Ngộ
Trí
Thương
Nhớ
Ơi !
Nguyễn
Thị
Thanh
Trí
T́nh
Xuân
Đất
Khách
Du Sơn
Lăng Tử
Xuân
Gợi
Cố
Hương
Du
Sơn
Lăng
Tử
Ca
Khúc
Mùa
Xuân
Lê
Duy
Vũ
Văn
Bóng
Nắng Xuân
Nguyên
Bông
Những
Vần Thơ Vụn
Gẫy
Nguyễn
Tấn
Ca
Nỗi
Nhớ Cuối Năm
Trần
Thị
Chất
Những
Ngày
Giáp
Tết
Lê
Thị
Mỹ
Châu
Hạt
Giống Đang Nảy
Mầm
Phan
Phụng
Dung
Mái
Nhà Xưa
Tâm
Đoan
Tôi
Ơi
Đừng
Tuyệt
Vọng
Lê
Thị
Ngọc Hà
Bông
Cải
Huỳnh Trịnh Tuyết Hoa
Hơi
Thở
Mùa Xuân
Nguyễn
Thị Tuyết
Hoa
Mưa
Cuối Mùa
Nguyễn
Thị Tuyết Hoa
Tiếng
Vọng
Trên
Ngàn
Tường
Hoài
Giây
Phút
Giao
Thừa
Lư
Hổ
Ở
Nơi Trái Tim
Nguyễn Quang Lộc
Tạm
Biệt...
Thanh
Mai
Trên
Nỗi
Nhớ Thương Đau
Nguyễn
Hữu
Nghĩa
Kỷ
Niệm...Vui
Phan
Kiều
Oanh
Mai
Hương
Xuân
Topa
Panning
Chào
Bảy
Mươi
Trương
Thanh
Sơn
Phần
Thưởng
Lâm
Minh
Tài
Nơi
Đàn
Chim
Bay
Về
T́m
Hơi
Ấm
Nguyễn
Hữu
Tài
Đám
Ma
Người
Ngoại
Đạo
Hoàng
-
Thanh
Xúc
Tép
Dương
Công
Thi
Em
Tôi
Đă
Ra
Đi
Hà
Thị
Thu
Thủy
Buồn
Vui
Đời
Lính
TT
Nguyễn
Tính
Những
Con
Đường
Dưới
Chân
Tôi
Nguyễn
Đôn
Huế
Trang
Thư từ,
bài vở, h́nh ảnh hoặc
ư kiến xây dựng, xin liên lạc:
Lịch Can Chi cũng như các Bộ-môn Nho Y Lư Số viễn-đông khác, đều dùng 10 Can (Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quư) và 12 Chi (Tư, Sửu, Dần, Măo, Th́n, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi), ứng vối 12 con thú (Chuột, Trâu, Hổ, Thỏ/Mèo, Rồng, Rắn, Ngựa, Dê, Khỉ, Gà/Chim, Chó, Heo), với điểm khác biệt, con Thỏ cố-hữu, Việt-Nam ta đổi thành con Mèo và con Gà cố-hữu, Tây-Tạng đổi ra con Chim (A).
Đó chính là 12 Con Giáp.
Quy-thư, Bát-quái Hậu-thiên và 12 con Giáp Tây-TạngBên trong cùng là Lạc-thư tức Thần-phương bậc 3 (Magic square of order 3): cộng theo hàng, theo cột hay theo đường chéo bao giở cũng được 15. Ṿng kế là Bát-quái Hậu-thiên biến-thể và ṿng ngoài cùng là ṿng 12 con Giáp Tây Tạng.
Tổng-thống Tôn Dật Tiên cũng như đại-đa-số các thức-giả Trung-quốc cổ kim đều lấy năm Giáp-tí (2697 BC) tức thị năm Hoàng-đế nguyên-niên làm năm gốc cho lịch can-chi. Ông Trương Sùng Tuấn có lập một biểu liệt-kê các triều-đại Đế-vương Trung-quốc từ năm 2697 BC đến năm 2003, gồm năm DL, tuế-thứ can-chi, biệt-quái Hoàng-cực Kinh-thế tương-ứng, Đế-hiệu, niên-hiệu và kư-sự (B).
Mỗi chu-kỳ 60 năm can-chi được gọi là hoa-giáp-tí, nói thúc lại là Hoa-giáp. Theo truyền-thuyết Hoàng-đế trị v́ đúng 100 năm. Lấy 60 năm đầu của triều-đại Hoàng-đế làm hoa-giáp gốc (F). Gọi q ³ 0 là số thứ tự của hoa-giáp đương-quan, r là số thứ-tự của năm can-chi trong mỗi hoa-giáp và D là năm dương lịch tương-ứng (D < 0 cho các năm BC, D > 0 cho các năm AD và D = 0 vô-nghĩa). div là phép chia số nguyên, nghiă là không có số thừa; mod tức modulo là đẳng-thặng là tức là số thừa khi chia số nguyên. Ta sẽ có hai cặp công-thức cho tất cả các năm kể từ năm 2697 BC trở đi:
q - 1 = (2698 + D) div 60 ; r = 2698 + D – [(2698 + D) div 60] (Cho các năm BC)
q - 1 = (D + 2697) div 60 ; r = D + 2697 – [(2698 + D) div 60] (Cho các năm AD)
Chúng ta có thể tính can κ và chi χ của năm xét như sau: đặt r = ab (2 chữ số), ta có: κ = b và χ = r mod 12 ().
Vd1: Năm Đế Nghiêu lên ngôi là năm 2357 BC, q = 1 + (341 div 60) = 1 + 5 = 6 và
r = 41 ? κ = 1 (giáp) và χ = 41 – 3x12 = 5 (th́n) ? năm giáp-th́n chu-kỳ thứ 6.
Vd2: Năm nay 2009, q = 1 + (4706 div 60) = 1 + 78 = 79 và r = 4706 – 4680 = 26
? κ = 6 (kỷ) và χ = 26 – 2x12 = 2 (sửu) ? năm kỷ-sửu chu-kỳ thứ 79.
Kinh Dịch có câu: 'Nhất âm, nhất dương chi vị Đạo’ 一陰一陽之謂道 (Hệ-từ Thượng-truyện, Chương V, Tiết 1), có nghiă là : 'Một Âm và một Dương gọi là Đạo' tức Dịch-Đạo. Có âm ắt có dương; có cha ắt có mẹ; có vợ ắt có chồng; có can ắt có chi. Cho nên ta mới có tiếng ghép 'Con Giáp' (con là con thú, Giáp là Giáp, Ất, Bính, Đinh ...), để biểu đạt chân-lư đó, tuy rằng toàn-thể Con Giáp đều là Chi. Chẳng hạn, khi một người nào đó nói là ḿnh tuổi Tư, chỉ cần nom mặt định tuổi, ta cũng biết ngay là tuổi Tư nào trong 6 Tư: Giáp-Tư (1924, 1984), Bính-Tư (1936, 1996), Mậu-Tư (1948, 2008), Canh-Tư (1900, 1960) hay Nhâm-Tư (1912, 1972).
Theo truyền-thuyết, sau khi Đức Phật-Tổ Thành-đạo, Ngài có gọi các muông thú lại dưới gốc Bồ-Đề (Bodhidruma), nhưng chỉ có 12 con thú tới đúng theo thứ-tự từ Chuột đến Heo. Thập-nhị thú này được đề cập trong Đại-tập-kinh tức Đại-phương đẳng Đại-tập-kinh (Mahasamghata Sutra). Đó là: Di-xa, Tỳ-lị-sa, Di-luân-na, Yết-ca-trá-ca, Tỳ-a, Ca-nhă, Đâu-la, Tỳ-lị-chi-ca, Đàn-ni-tỳ, Ma-ca-la, Cưu-bàn và Di-na (E). Ta tự hỏi có thật vậy không? Chỉ cần nhớ rằng Phật-giáo được truyền sang Trung-Hoa sau thời Đổng Trọng-Thư (179?-104? BC). Thời đó hẳn là mới chỉ ở giai-đoạn truyền-đạo, chứ chưa đến giai-đoạn truyền luôn cả các huyền-thoại. Hàng loạt cổ-tịch Trung-quốc viết rải rác từ thời Chiến-quốc (403-222 BC) cho tới đời Tùy (581-618), đă nói đến 36 con thú (Tam-thập-lục-thú tức Tam-thập-lục cầm). Mà phiền một nỗi , 12 Con Giáp xuất-hiện đầy đủ trong danh-sách Tam-thập-lục-Cầm : một con thú cho mỗi buổi trong ngày (buổi sáng, buổi trưa và buổi tối), vi chi là: 12 x 3 = 22 x 32 = 36 muông thú. Sau đây là Biểu Nhất-lăm 36 con thú theo sát 'Thức-Kinh式經' (G):
Cung
Ban sáng (Qúy季)
Ban trưa (Trọng仲)
Ban chiều (Mạnh孟)
Tư
Chim Én
Con Chuột
Con Phục-dực
Sửu
Con Trâu
Con Cua
Con Ba ba
Dần
Con Hồ Ly
Con Báo
Con Cọp (Hổ)
Măo
Con Rồng
Con Vị
Con Lạc (Cày)
Th́n
Con Giun
Con Thỏ
Con Cá
Tỵ
Con Lươn
Con Thuồng-luồng
Con Rắn
Ngọ
Con Hươu
Con Ngựa
Con Mang
Mùi
Con Dê
Chim Cắt
Con Ṃng (Nhạn)
Thân
Con Mèo
Con Vượn
Con Khỉ
Dậu
Chim Trĩ (Dẽ)
Con Gà
Con Diều-hâu
Tuất
Con Chó
Con Lang (Con Chó Sói)
Con Sài (Chó Sói Lông xù)
Hợi
Con Heo (Lợn)
Con Vượn Mẹ
Con Heo Con
Lư-thú nhất, là biểu đă dược b́nh-luận rạch ṛi trong sách 'Ngũ-hành Đại-nghiă' (G , tr. 362-376) cuả Khai-quốc-công Tiêu-Cát, bào-huynh cuả Lương-Vũ-Đế Nhà Tùy, một ông Vua rất mộ Đạo Phật, nhưng đă từng mưu-sát hụt Bồ-đề Đạt-ma (Bhodi Dharma) bằng thuốc độc ngay tại Chuà Thiếu-lâm, chỉ v́ Ngài đă cắt nghiă phương-thức duy-nhất để thành Thánh là KHUẾCH-NHIÊN NHI THÁNH 廓然而聖 (Thành Thánh một cách trống rỗng), tương-tự như triết-thuyết 'Vô-tư, Vô-vi' (không nghĩ bậy, không làm càn) cuả Đạo Khổng hay vô-vi (không hành-động mà chỉ nương theo tự-nhiên) của Đạo Lăo. Vô h́nh trung, sách này tiềm-tàng phần nào thuyết 'Ngũ-hành H́nh-thượng-học' cuả Khổng-giáo (Nhân, Nghiă, Lễ, Trí, Thánh仁義禮智聖, thay v́ Nhân Nghĩa Lễ Trí Tín 仁義禮智信thông-thường), thất-truyền từ 24 thế-kỷ nay và chỉ mới được xuất-thổ năm 1973 cho bản Bạch-thư Ngũ-Hành, tại Trường-sa (Mă Vương Đôi Hán-mộ) và năm 1993 cho bản Sở-giản (I ) tại Kinh-môn Quách-điếm, cả hai bao gồm cả Kinh, Thuyết lẫn Truyện. Tác-giả cuả bộ sách bất-hủ này không ai khác hơn là Thầy Tử-Tư, cháu đích-tôn Đức Khổng-phu-tử và Thế-tử là một nhân-vật đời Chiến-quốc mà cho đến hôm nay cũng chưa ai biết được danh-tính và lai-lịch.
Tất cả các Bộ 12 Con Giáp cuả Đông-Á kể cả Mông-cổ, Măn-châu, Tây-tạng, Hàn-quốc lẫn Nhật-bản, duy chỉ có hệ-thống Việt-Nam là hoàn-chỉnh nhất về cả ba phương-diện Âm-Dương, Ngũ-hành và khoa-học, tuy rằng mang tiếng hoàn-toàn mượn cuả Tầu. Cần nhắc lại, số lẻ là dương, số chẵn là âm, cho nên, vạch lẻ >(liền) là dương, vạch đứt ?(chẵn) là âm; ban ngày (từ giờ Măo đến giờ Thân) là dương, ứng với mầu nhạt; ban đêm (từ giờ Dậu đến giờ Dần) là âm và ứng với mầu xẫm; hai mùa đầu năm (Xuân, Hạ) là dương, hai muà cuối năm (Thu, Đông) là âm. Do đó các chi ở vị-trí lẻ (Tư, Dần, Th́n, Ngọ, Thân, Tuất) là chi dương, c̣n các chi ở vị-trí chẵn (Sửu, Măo Tỵ, Mùi, Dậu, Hợi) là chi âm.
Trước nhất, chúng ta nên để ư là 12 Con Giáp, phân nửa là gia-súc (dương), phân nửa là dă-thú (Âm). Riêng Việt-Nam ta có 4000 năm Văn-hiến theo chế-độ phụ-hệ, nên dương mới thịnh hơn âm một chút và có đến 7 gia-súc, thay v́ 6. Thật vậy, con Thỏ (thú rừng) cuả Tầu đă biến thành con Mèo (gia-súc) khi 12 Con Giáp du-nhập Việt-Nam.
Sau nữa, những Con Giáp dương (Chuột, Hổ, Rồng, Ngựa, Khỉ, Chó) đều có số móng chân lẻ là một số dương (1, 3 hay 5); c̣n những Con Giáp âm (Trâu, Mèo, Rắn, Dê, Gà, Heo) đều có số móng chân chẵn là một số âm (0, 2, hay 4). Về mặt thuần-toán, con số không (0) hiển-nhiên là một số chẵn v́ con số 1 tiếp liền sau nó là một số lẻ. Con Rắn không chân nghiă là có 0 móng nên Tiếng Ta mới có thành-ngữ 'Vẽ rắn thêm chân'. Lại thêm, con Rắn thường có lưỡi chẻ hai. Hai con thú trong mỗi cặp âm-dương đều có đặc-tính tương-tự: Chuột/Trâu đều sắc đen và cùng thích lội hoặc dầm nước; Hổ/Mèo đều có vằn và đều biết cào; Rồng/Rắn đều thuộc thủy-tộc và có thân ḿnh uốn khúc; Ngựa/Dê đều có móng lớn, đều là gia-súc, đều biết cười và có tiếng kêu khá đặc-biệt; Khỉ/Gà đều khác các con thú kia là chỉ có hai chân; Chó/Heo thượng-hảo-hạng đều sắc đen mun (Chó th́ Nhất mực, nh́ vàng, tam khoang, tứ đốm, c̣n Nem Huế thời tiền-chiến phải làm bằng thịt heo đen sữa, nuôi bằng rong ṃ từ đáy sông Hương!) và đều là gia-súc . Riêng con Chuột, dẫn đầu 12 Con Giáp, có một đặc-điểm khác thường: chân truớc 4 móng, c̣n chân sau 3 móng. Sao lại lạ vậy? Số là mỗi giờ Can Chi là 2 tiếng đồng-hồ: từ 11 đến 12 giờ đêm được gọi là Dạ-tư, thuộc về đêm hôm trước, c̣n 12 giờ khuya đến 1 giờ đêm thuộc về sáng hôm sau. Cho nên trời sinh ra con chuột chân truớc có 4 móng (số chẵn nghiă là âm), c̣n chân sau 3 móng! (Dạ-Tư thuộc đêm hôm trước nên là âm và mang số chẵn; Chính-Tư thuộc sáng hôm sau, thuộc dương nên mang số lẻ). Không tin, quư-độc-giả thử bẫy chuột hay vào pḥng thí-nghiệm nào có chuột bạch, giở chân trước, chân sau con chuột ra xem th́ biết liền. Kỳ t́nh, chân trước chuột cần nhiều móng để cầm hay nhón đồ ăn. Khảo-cứu Sinh-học Di-truyền mới đây cho biết rằng, 75 triệu năm trước đây, Kho Cơ-nhân (genes) Nhiễm-sắc-thể (chromosomes) cuả loài người (Genome) tương-tự như Kho Cơ-nhân Nhiễm-sắc-thể cuả loài chuột. Trước đây, ta chỉ mới biết là loài người tiến-hoá từ loài khỉ (Cung Thân), bây giờ ta mới biết chuyện cung Tư là Cung mà tiền nhân nói đến trong câu: 'Thiên khai ư Tư 天開於子' (Trời mở tại Hội Tư).
Sau đây là Biểu Nhất-lăm vài tín-kiện căn-bản liên-quan đến 12 Con Giáp:
Cung
Ṿng
Hoàng đạo
Con
Giáp
Tháng
Ta
Tên
Phạn
Ngũ-
Hành
Mộc-tinh-thứ
Tư
子
Bảo-B́nh寶瓶
Aquarius
Chuột
Một
Di-xa
Thủy
Huyền-hiêu玄枵
Sửu
丑
Ma-yết魔羯
Capricorn
Trâu
Chạp
Tỳ- lị-sa
Thổ
Tinh-kỷ星紀
Dần
寅
Nhân-mă人馬
Sagittarius
Hổ/ Cọp
Giêng
Di- luân-na
Mộc
Tích-mộc析木
Măo
卯
Thiên-hiết天蝎
Scorpio
Mèo
Hai
Yết-ca-
trá-ca
Mộc
Đại-hoả大火
Th́n
辰
Thiên-xứng天秤
Libra
Rồng
Ba
Tỳ-a
Thổ
Thọ-tinh壽星
Tỵ
巳
Song-Nữ雙女
Virgo
Rắn
Tư
Ca-nhă
Hoả
Thuần-vỹ鶉尾
Ngọ
午
Sư-tử獅子
Leo
Ngựa
Năm
Đâu-la
Hoả
Thuần-hoả鶉火
Mùi
未
Cự-giải巨蟹
Cancer
Dê
Sáu
Tỳ-lị-
chi-ca
Thổ
Thuần-thủ鶉首
Thân
申
Vân-dương雲陽
Gemini
Khỉ
Bảy
Đàn-ni-tỳ
Kim
Thực-trầm實沈
Dậu
酉
Kim-ngưu金牛
Taurus
Gà
Tám
Ma-
ca-la
Kim
Đại-lương大梁
Tuất
戌
BạchDương白羊
Aries
Chó
Chín
Cưu-bàn
Thổ
Giáng-lâu降婁
Hợi
亥
Song-ngư雙魚
Pisces
Heo
Mười
Di-na
Thủy
Tưu-tí諏訾
Cột 7 ghi mộc-tinh-thứ (Jupiter stations) tức là cung nhật-nguyệt hội với mộc-tinh mỗi tháng: nói khác đi, khi tụ-hội ba thiên-thể này có cùng hoàng-kinh (celestial longitudes) hay, nếu độc-giả ưng, lúc đó chúng có cùng xích-kinh (right ascension). Chữ Nho ghi trong cột 2 là lấy từ tr. 25 sách Nôm Tử-vi Đẩu-số của Tạ Tiên-sinh, đời Vua Tự-Đức.
Nhân tiện nói chuyện Nhà Phật xin ghi vào đây công-thức của Cụ Hoàng Xuân Hăn đặt ra để đổi Công-lịch C ra Phật-lịch P (H):
P = C + 544 (cho các năm AD)
P = C + 545 (cho các năm BC ở sau kỷ-nguyên Phật-lịch)
P = C – 544 (cho các năm BC ở trước kỷ-nguyên Phật-lịch)
Khi xem số, dù là Tử-Vi, Tử-B́nh, Quả-lăo Tiên-tông (K), Tinh-b́nh Hội-hải (L), hay Hà-Lạc Lư-số (M)v.v. ta thường hỏi giờ sinh tháng đẻ cuả đương-sự, v́ hai yếu-tố này thay đổi nhanh hơn hai yếu-tố Năm và Ngày. Nên khi xét đặc-tính 12 Con Giáp, ta nên chú-trọng đến giờ là yếu-tố thời-gian thay đổi nhanh nhất trong 4 yếu-tố Năm, Tháng, Ngày, Giờ.
Trên nguyên-tắc, ngày Mùng Một sẽ là ngày trong đó thời-điểm tu-hội gần nửa đêm nhất. Thời-điểm ấy đựợc gọi là Thiểu 朓 nếu nhằm buổi sáng và Nục 朒 nếu nhằm buổi chiều, đúng theo định-nghĩa của câu lục-bát trong Tự-Đức Thánh-chế Tự-học Giải-nghĩa -ca của Vua Dực-tông (J):
Nục là bữa sóc trăng non,
Thiểu là bữa hối trăng c̣n mái tây.
Theo Thiết-vận-khảo, Đường-vận, Quảng-vận v.v. chữ 朓 đọc là Thiểu (Thổ + Liễu). Các chữ Nục, Thiểu được dùng nhan-nhản trong các sách Tiền-, Hậu-Hán-Thư, Tùy-thư hay Hoàng-cực Kinh-thế Thư-truyện.
Xin nhắc lại, theo đúng định-nghiă, Mùng Một Tết là ngày trăng mới, dù là Thiểu hay Nục, gần sơ-khí Lập-xuân nhất (F).
Điều này rất quan-trọng khi xem số Tử-vi Khí-tiết (sinh trong thời-khoảng giáp Giao-Thừa) . Một người sinh giờ Dạ-tư ngay trước Giao-thừa, phải kể là ngày niên-tận năm trước (30 tháng Chạp nếu là tháng đủ, hoặc 29 tháng Chạp nếu là tháng thiếu); c̣n sinh giờ Chính-Tư ngay sau Giao-thừa phải kể là giờ Tư Mùng Một Tết năm sau.
Nhân tiện nói chuyện lịch-pháp và lư-số, tôi xin giải đáp một thắc-mắc chung cho Người Việt ḿnh hiện nay đă sinh và sống trên toàn-cầu kể cả Nam-bán-cầu, tại các nước như Tân-Tây-Lan (New Zealand) hay Úc-châu (Australia), có bốn muà trái ngược với Bắc-bán-cầu. Trong « Tử-Vi Lịch-số Toàn -sinh » vẫn lấy lá số như thường-lệ, nhưng khi xem hạn (Đại-hạn, Tiểu-hạn, Lưu-niên Tiểu-hạn, Nguyệt-hạn và Thời-hạn), mỗi cung của Địa-bàn hay Tuế-bàn lại mang tên của cung xuyên-tâm-đối cho hợp với mùa của nam-bán-cầu.
Lịch Tàu Đời Nhà Thanh (Lịch Th́-Hiến) cũng như lịch đời nay tại Đài-Loan, Hương-Cảng và Trung-Hoa Lục-điạ và Lịch Ta suốt thời Chính-phủ Quốc-gia Việt-Nam cuả Quốc-trưởng Bảo-Đại, tại Miền Nam từ 1955 trở đi, cũng như tại Miền Bắc cho đến ngày 8.8.1967 (Đinh-mùi), đều dùng Lịch tương-tự như Lịch Th́-Hiến/Hiệp-kỷ và đều lấy Kinh Đông 1200 làm chuẩn v́ kinh-độ này gần Lạc-Dương (Lo Yang) nhất, mà ta biết thị-trấn này hay được các Vua Tàu chọn làm Kinh-đô: Đông-Chu (Lạc-Ấp), Tiền-Hán, Tân (Vương-Măng), Hậu-Hán, Tào Ngụy, Tấn (ḍng cuả Tư-mă Ư), Nguyên Ngụy, Tùy, Đường, Lương, Hậu Đường và Tống. Như ta đă biết, các Lịch-pháp này đều dựa vào ba quy-tắc căn-bản :
Quy-tắc 1 : Mùng một Tết nhằm ngày Trăng mới (New Moon) thứ hai sau trung-khí (major solar term) Đông-chí (khoảng ngày 22-12 dương-lịch). Điều này sai mỗi khi nhuận Tháng Một hay Tháng Chạp và sẽ sai lần đầu tiên năm 2033 (Quư-Sửu), sau cuộc cải-biến Lịch Thụ-th́/Đại-thống thành Lịch Th́-Hiến năm Long-Vũ nguyên-niên (Ất-Dậu, 1645).
Quy-tắc 2 : Mùng một Tết nhằm ngày Trăng Mới gần sơ-khí (minor solar term) Lập-xuân nhất (khoảng mùng 4 tháng 2 dương-lịch). Quy-tắc này đă sai năm 1985 (Ất-Sửu) và sẽ sai năm 2015 (Ất-Mùi).
Quy-tắc 3 : Mùng một Tết nhằm ngày Trăng mới (New Moon) đầu tiên sau trung-khí Đại-Hàn (khoảng 20 tháng Giêng dương-lịch). Quy-tắc này đă sai năm 1985 (Ất-Sửu) và sẽ sai năm 2053 (Quư-Dậu).
Hiện nay, tất cả các nhà làm Âm-Dương Hợp-lịch trên toàn-cầu, kể cả Trung-hoa Đại-lục, Đài-loan và Hongkong đều nghiêm-chỉnh tuân theo bốn quy-tắc sau (F):
Quy-tắc 1 : Phép tính lịch lấy Kinh Đông 1200 làm chuẩn ;
Quy-tắc 2 : Ngày Trăng Non (Nục hay Thiểu) được chọn làm ngày đầu tháng;
Quy-tắc 3 : Tiết Đông-chí (Winster Solstice) luôn luôn ở vào tháng Một (11) tức tháng Tư. Một Tuế tức năm Tiết-khí (Tropic year) sẽ nhuận mỗi khi có trọn 12 tháng giữa hai tháng Một (11) liên-tiếp, ở đầu và cuối Tuế; nói khác đi, thời-đoạn này phải chứa đúng 13 ngày sóc ;
Quy-tắc 4 : Trong một Tuế nhuận, tháng nhuận sẽ là tháng chỉ có một tiết-khí, thông thường là sơ-tiết, nhưng đôi khi lại chỉ có Trung-khí. Vd : năm Bính-thân (1956) có trung-khí Đại-thử vào tháng 6 nhuận; năm Đinh-mùi (1967) có trung-khí Hạ chí vào tháng 5 nhuận ;Tháng nhuận này mang tên cuả tháng trước. Chẳng hạn như năm nay, Kỷ-sửu (2009) sẽ nhuận bởi v́ trong Tuế sở-quan (corresponding Sú), giữa hai Đông-chí đầu (21-12-2008) và cuối Tuế (22-12-2009) có trọn 12 tháng. Tháng Năm Nhuận tại v́ chỉ có sơ-khí Tiểu-thử (bắt đầu từ giờ Th́n ngày rằm tức 8 giờ 24 phút múi giờ 8, ngày 07-07-2009).
Luận-Giả Án về Tiết-khí duy-nhất tháng Nhuần:
Nhật-kinh 日經 s là kinh-độ mặt trời trên thiên-cầu. Ngày phân-chí (xuân-phân, thu-phân, hạ-chí, đông-chí), tri-số nhật-kinh là một bội-số cuả 900 như trong bảng:
Tên
Tên Anh-ngữ
Nhật-
Kinh
Ngày DL
phỏng chừng
Số ngày
Trong mùa
Xuân-phân
Spring Equinox
00
20.03
72.76 ngày
Hạ-chí
Summer Solstice
900
21.06
93.65 ngày
Thu-phân
Fall Equinox
1800
22-23.09
89.84 ngày
Đông-chí
Winter Solstice
2700
21-22.12
88.99 ngày
Tháng tiết-khí 節氣gồm nửa trước, sơ-tiết 初節 (minor solar term), và nửa sau, trung-khí 中氣 (major solar term). Vậy một năm có 2x12 = 24 tiết-khí như bảng sau:
Tháng
Tiết-khí
Tiết-khí
Hán
ngữ
Tên Anh-ngữ
Nhật
kinh
Ngày DL
phỏng chừng
Giêng
Lập-xuân
立春
Spring begins
3150
04.02
Vũ-thuỷ
雨水
Rain Water
3300
19.02
Hai
Kinh-trập
驚蟄
Excited Insects
3450
06.03
Xuân-phân
春分
Vernal Equinox
00
21.03
Ba
Thanh-minh
清明
Pure Brightness
150
05.04
Cốc-vũ
穀雨
Grain Rain
300
20.04
Tư
Lập-hạ
立夏
Summer Begins
450
06.05
Tiểu-măn
小滿
Grain Fills
600
21.05
Năm
Mang-chủng
芒種
Grain in Ear
750
06.06
Hạ-chí
夏至
Summer Solstice
900
21.06
Sáu
Tiểu-thử
小暑
Slight Heat
1050
07.07
Đại-thử
大暑
Great Heat
1200
23.07
Bẩy
Lập-thu
立秋
Autumn Begins
1350
08.08
Xử-thử
處暑
Heat Retreats
1500
23.08
Tám
Bạch-lộ
白露
White Dew
1650
08.09
Thu-phân
秋分
Autumnal Equinox
1800
23.09
Chín
Hàn-lộ
寒露
Cold Dew
1950
08.10
Sương-giáng
霜降
Frost Descends
2100
24.10
Mười
Lập-đông
立冬
Winter Begins
2250
08.11
Tiểu-tuyết
小雪
Little Snow
2400
22.11
Một
Đại-tuyết
大雪
Heavy Snow
2550
07.12
Đông-chí
冬至
Winter Solstice
2700
22.12
Chạp
Tiểu-hàn
小寒
Little Cold
2950
06.01
Đại-hàn
大寒
Severe Cold
3000
20.01
V́ tính phỏng chừng với giả-thiết là trái đất chuyện-động đều trên Hoàng-đạo (b́nh-nhật), nên ngảy cho trong cột 6 có thể chệch một ngày. Trên thực-tế, v́ vectơ gia-tốc của trái đất hướng-tiêu (hướng về tiêu-điểm chuyển-động là mặt trời), nên vận-tốc diện tích (areolar speed) mới đều theo đúng định-luật Kepler thứ nh́. Ngày chệch này thường được điều-chỉnh tự-nhiên bằng ngày nhuận năm DL.
Tương-tự vectơ gia-tốc của mặt trăng cũng hướng-tiêu về phía trọng-tâm trái đất nên vận-tốc diện-tích của mặt trăng mới đều. Giao-tuyến của măt phẳng hoàng-đạo với mặt phẳng bạch-đạo được gọi là đường nút. Giao-điểm đường này với bạch-đạo được gọi là nút lên L (ascending node), tại đó vỹ-độ mặt trăng chuyển từ âm sang dương, và nút xuống K (descending node), tại đó vỹ-độ mặt trăng chuyển từ dương về âm. Ngoài ra, điểm bạch-đạo gần trái đất nhất mang tên điểm cận-địa (perigee). Nếu ta đọc kỹ sách thiên-văn Ấn-độ Indian Atronomy, Quả-Lăo Tinh Tông của Trương Quả Lăo, một trong Bát Tiên, và sách Tinh B́nh Hội Hải Toàn-thư của Hà Dương Thủy Trung Long, ta sẽ thấy nút lên chính là La-hầu 羅侯 (Phạn ngữ: Rahu = Dragon’s head) và nút xuống chính là Kế-đô 計都(Phạn ngữ: Ketu = Dragon’s tail). Mặt trăng chuyển-động theo chiều lượng-giác với chu-kỳ cân-địa-giác bằng 27.212220817 nghĩa là sẽ trở lại cùng một nút lên hoặc xuống sau chu-kỳ này.
Trong bảng 24 tiết-khí, ta có thể tính ngày khởi đầu sơ-tiết S và trung-khí T bằng cách dùng trị-số nhật-kinh s trong các công-thức sau:
S = [3 + ((s -15) div 300)] amod 12 (1) và T = [2 + (s div 300)] amod 12 (2)
Cho nên, muốn cho tháng nhuần chỉ có một tiết-khí, bó buộc ngày khởi đầu tiết-khí nhuận phải là một trong ba ngày 14, 15 hoặc 16: nếu tháng nhuần đủ th́ là 15 hoặc 16; nếu tháng nhuần thiếu th́ lại là 14 hoặc 15. Ta có định-lư:
Tiết-khí duy-nhất tháng ta nhuận luôn luôn là một ngày rằm hay chệch một ngày (14 hoặc 16).
Hệ-luận Tử-vi: Người nào sinh tháng nhuận nhưng ở trước khoảng tiết-khí duy nhất được coi là sinh tháng trước cùng tên với tháng nhuận; ngược lại, nếu sinh bên trong khoảng này, th́ lại được coi như sinh tháng sau.
Ta có: chương-tuế = 19 năm tiết-khí = 19 x 365.2421875 = 6939.601563 ngày và
chương-nguyệt @ 235 sóc-thực = 235 x 29.530588853 = 6939.68838 ngày. Do đó cứ mỗi chương-tuế, hai chu-kỳ này lai sai nhau 0.086817 ngày, sau mỗi bộ bốn chương-tuế chúng sai nhau 4 x 0.086817 = 0.347268 và sau mỗi thế-kỷ chúng sai nhau 0.3617375 ngày. Trung b́nh cộng cuả chương-tuế và chương-nguyệt vào khoảng
2
6339
ngày
_____________________________________
3
nên trong mỗi bộ 4 chương-tuế, hai ngày cùng tên (Vd Mùng 8 tháng 2) trong hai chương-tuế đầu sẽ có ngày can-chi lệch nhau 40 vị; trong hai chương-tuế 2 và 3, chúng sẽ lệch nhau 19 vị; trong hai chương-tuế 3 và 4, chúng sẽ lệch nhau 59 vị; trong hai chương-tuế 4 và chương-tuế 1 bộ kế, chúng sẽ lệch nhau 39 vị v.v. Nói khác đi trong mỗi cặp chương-tuế liên-tiếp, chuỗi sóc vọng, tháng đủ, tháng đủ, tháng thiếu, tháng nhuận được lập lại một cách trung-thực.
Ta hăy lập bảng năm nhuận cho thế-kỷ 20:
Can-chi
Tết DL
Th.
Nh.
Ng.
Nh.
Tiết-khi
Th. Nh.
Can-chi
Tết DL
Th.
Nh.
Ng.
Nh.
Tiết-khi
Th. Nh.
1900 1B
8
16
Hàn-lộ
1966 79
3
16
Lập-hạ
1903 62
5
14
Tiểu-thử
1968 77
7
15
Bạch-lộ
1906 26
4
15
Mang-chủng
1971 3B
5
16
Tiểu-thử
1909 8A
2
15
Thanh-minh
1974 93
4
16
Mang-chủng
1911 88
6
15
Lập-thu
1976 91
8
15
Hàn-lộ
1914 4C
5
16
Tiểu-thử
1979 55
6
16
Lập-thu
1917 A4
2
14
Thanh-minh
1982 19
4
15
Mang-chủng
1919 A2
7
16
Bạch-lộ
1985 71
1
14
Kinh-trập
1922 66
5
14
Tiểu-thử
1987 7B
6
14
Lập-thu
1925 2A
4
16
Mang-chủng
1990 33
5
15
Tiểu-thử
1928 71
2
15
Thanh-minh
1993 97
3
14
Lập-hạ
1930 8C
6
14
Lập-thu
1995 95
8
15
Hàn-lộ
1933 44
5
15
Tiểu-thử
1998 59
5
14
Tiểu-thử
1936 97
3
16
Lập-hạ
2001 11
4
14
Mang-chủng
1938 A6
7
15
Bạch-lộ
2004 64
2
15
Thanh-minh
1941 6A
6
16
Lập-thu
2006 73
7
16
Bạch-lộ
1944 11
4
16
Mang-chủng
2009 37
5
15
Tiểu-thử
1947 75
2
14
Thanh-minh
2012 8A
4
16
Mang-chủng
1949 84
7
16
Bạch-lộ
2014 99
9
15
Lập-đông
1952 37
5
16
Tiểu-thử
2017 51
6
16
Lập-thu
1955 9B
3
15
Lập-hạ
2020 A4
4
14
Mang-chủng
1957 AA
8
15
Hàn-lộ
2025 77
6
14
Lập-thu
1960 51
6
15
Lập-thu
2028 2A
5
14
Tiểu-thử
1963 15
4
15
Mang-chủng
2031 82
3
15
Lập-hạ
Trong cột 1, số đầu cho năm DL và số thứ nh́ cho ngày can chi của Tết DL.
Hiện nay Người Việt tự-do thường dùng một loại Lịch Ta, hậu-thân cuả Lịch Tam-Tông-Miếu hoặc là hoá-thân cuả một vạn-niên-lịch Tầu nào đó. Như ta biết ở trên, các loại lịch này chưa áp-dụng trọn vẹn 4 quy-tắc tân-tiến làm lịch nêu trên. C̣n Lịch Hà-nội (căn-cứ vào kinh-tuyến của Hà-nội chứ không dựa vào kinh-tuyến gốc của múi giờ 7) mà nhiều kiều-bào đôi khi trót dùng, lại mắc thêm chứng bất-trị là Tết thường sớm một ngày, đôi khi lại sớm cả tháng, như năm 1985 chẳng hạn. Lại nữa, ba thứ lịch vừa kể đều căn-cứ theo múi giờ 7 (Hà-nội) hoặc 8. Thế mà Dân Việt nay đă sinh và sống trên khắp thế-giới, nghiă là trên cả 24 múi giờ. Nên chi tối-thiểu phải làm ra 2 x 24 = 48 thứ lịch khác nhau cho mọi múi giờ và cho cả Bắc lẫn Nam-bán-cầu. Ôi, phiền-toái quá! May thay, mới đây tôi mới sáng-chế ra một thứ lịch điện-toán duy-nhất mệnh-danh là Lịch Lĩnh-Nam hay Lịch Nam, dựa theo câu Hán-thi 'Việt Điểu Sào Nam Chi 'trong bài 'Hành Hành trùng Hành Hành' và không dùng bảng lập-thành (lookup tables) để thay thế các Lịch Ta, Lịch Tầu sẵn có, thường dùng để xem số. Trong Quy-tắc 1, Lich này chọn Kinh-tuyến Greenwich làm chuẩn, cho nên ứng với Giờ phổ-quát (Universal Time) của múi giờ gốc. Thế mới biết:
Lịch Nam, Lịch Bắc, Lịch Tầu,
Trong ba lịch ấy, đứng đầu Lịch Nam.Tại sao lại có chuyện tréo cẳng ngỗng, là Hà-nội làm Lịch Ta không giống ai, kể cả Trung-quốc? Số là trước Cuộc Tổng-công-kích/Tổng-khởi-nghiă Tết Mậu-Thân (1968), một năm con khỉ lịch-sử, chính-quyền Hà-Nội, với sự cố-vấn cuả GS Toán Nguyễn-Xiển, ngày 8/8/1967, đă âm-mưu sửa Lịch Ta cho nhanh một ngày bằng cách chọn Kinh-độ cuả Hà-nội (105050' Đông) thay v́ kinh độ gốc 1050 Đông của múi giờ 7. và để ít lâu sau, đúng ngày Tết dương-lịch 1968, Hồ Chủ-tịch mới có dịp đọc bốn câu thơ sau đây trên đài phát-thanh Hà-Nội :
Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua,
Thắng trận tin vui khắp nước nhà.
Nam Bắc thi-đua đánh giặc Mỹ.
Tiến lên !
Toàn-thắng ắt về ta !
Vâng! Cuộc đánh úp cuả Miền Bắc trên khắp Bốn Vùng Chiến-thuật trong năm tháng đầu năm 1968, quả là một thắng-lợi thụt lùi thành là thua lỗ về tổng-số binh lính chết (60.000), bị cầm tù (10.000), đầu hàng (6000), vũ-khí đánh mất đủ loại (trên 17.000), sau khi đă thủ-tiêu và chôn sống hàng ngàn đồng-bào vô-tội tại cố-đô Huế.
Vải thưa che mắt Thánh. Cụ Hoàng Xuân Hăn có than phiền khi đọc thấy là trong sách 'Bảng Đối-chiếu Âm-dương-lịch' do Nguyễn Trọng-Bỉnh, Nguyễn-Linh và Bùi Viết-Nghị soạn (Nhà Xuất-bản Khoa-học Xă-hội, Hà-nội, 1976), bảng đối-chiếu sóc nhuận giữa Lịch Ta/Lịch Tầu trong thời-khoảng 1644-1999, bắt đầu từ năm 1664, đă không dùng Bách-trúng-kinh tức là Lịch Khâm-thụ thời Lê-Trung-hưng, rồi Nhà Nguyễn Tây-Sơn, Triều Nguyễn (cho đến năm 1812: Vua Gia-Long mới đổi theo Lịch Th́-hiến cuả Nhà Thanh vào năm 1813), nhưng căn cứ vào múi giờ 7 của Việt Nam, mà lại dùng ngay Lịch Th́-hiến, căn cứ vào múi giờ 8. Do đó mỗi đầu ngày sóc của mỗi tháng ở vạn-niên-thư c̣n ăn vào ngày hôm trước đối với lịch Việt-nam. Thành thử ra các tác-giả muốn chữa theo lịch Th́-hiến phải tính lại hoàn-toàn ngày sóc, tháng thiếu, tháng đủ, và tháng nhuận. Thậm chí bắt đầu từ năm 1901, họ lại dùng Lịch Việt-nam mới ban hành sau này (8-8-1967) và căn-cứ theo kinh-độ Hà-nội. Hoá ra là các tác-giả nêu trên chỉ muốn lừa dối nhân-dân và người Việt hải-ngoại nhẹ dạ trót dùng lịch giả hiệu cuả Hà-Nội, bất chấp chân-lư muôn đời là lịch chân-chính phải đi đôi với Sử-học.
Ngày nay, khi phân-dă nghiă là chia các nước cho 12 cung Hoàng-đạo từ Tư đến Hợi, ta thường dùng hai h́nh xoắn óc âm-dương, tương-tự như h́nh xoắn ốc kép (double helix) cuả DNA (Deoxyribonucleic Acid) do hai nhà bác-học James Dewey Watson, Francis Crick khảm-phá và cùng được lănh Giải-thưởng Nobel Sinh-lư-học hoặc Y-khoa năm 1962 với Maurice Wilkins. T́nh cờ hai nước Trung-hoa và Việt-nam truyền-thống đều thuộc Cung Th́n (Con Rồng); hai nước Mỹ và Pháp đều thuộc Cung Dậu (Con Gà) v.v. Dám hỏi ngày nay, nước CHXHCNVN thuộc về Con Giáp nào? Đang tâm sửa lịch để phục-vụ một ư-thức-hệ, nếu phải xem số mệnh cho nước CHXHCNVN cho chắc chắn, ắt ta phải chế ra Con Giáp thứ 13 thế nào cho phải lẽ. Hỏi tức là trả lời vậy. Thế mới biết:
Tố phú-qúi hành hồ phú-qúi; tố bần-tiện hành hồ bần-tiện. (Trung Dung, Chương XIV) 素富貴行乎富貴, 素貧賤行乎貧賤 (禮記，第三十一章 É 中庸，第十四章). Chữ tố 素có nghĩa là thiên-tính, tức tính trời phú-bẩm, nhưng ở đây, theo Chu-tử lại có nghiă là "bây giờ", là "nay":
(Bây giờ muốn làm cho nước mạnh dân giầu, phải hành-động sao cho nước mạnh dân giầu; bây giờ muốn làm cho dân, cho nước nghèo-hèn chỉ cần hành-động sao cho dân nước nghèo-hèn như ai nấy đă mục-kích thực-tại Việt-Nam từ 1975 đến giờ).
THƯ TỊCH KHẢO
A The Inner Structure of the I Ching: The Book of Transformations, by Lama Anagarika Govinda (1898-1985), Preface by Zentatsu Baker-roshi, Introduction by John Blofeld, Calligraphy by Al Chung-Liang-Huang, Wheelwright Press, Tokyo, Weatherhill, New York, 1981.
B Dịch-kinh Hoàng-Cực Kinh-Thế Biện Thích 皇極經世辨釋, Trương Sùng Tuấn 張崇俊 trước, sơ-bản, Vũ-lăng, Đài-bắc, tháng 9-1993.
C Tân Dịch Tứ Thư Độc Bản 新譯四書讀本, tu-đính bát-bản, Tạ Băng Oanh 謝冰瑩, Lư Tiển 李鍌, Lưu Chính Hạo 劉正浩, Khâu Tiếp Hữu 邱燮友 chú-thích, Tam Dân Thư-cục, Đài-bắc, tháng 9-1983.
D Nhất Thiết Kinh Âm Nghĩa 一切經音義, Đường · Đại-Từ-Ân Tự Sa-môn Thích Nguyên Ứng 釋元應soạn, Vũ-tiến Trang Hân 武進莊炘, Gia-định Tiền Điếm 錢坫, Dương-hồ Tôn Tinh Diễn 孫星衍đồng hiệu-chính, Tân-văn-phong tái-bản, Đài-bắc, tháng 3-1980.
E A Dictionary of Chinese Buddhist Terms, compiled by William Edward Soothill and Lewis Hodous, Motilal Banarsidass, Delhi, Vanarasi, Patna, Madras, 1987.
Indian Atronomy, A Source Book, compiled by B. V. Subbarayappa and K. V. Sarma, Nehru Center, Bombay, 1985.
F Reingold, Edward M., Dershowitz, N., Calendrical Calculations, The Millenium Edition, Cambridge University Press, Cambridge, 2001.
G Ngũ Hành Đại Nghĩa 五行大義, Tùy · Tiêu Cát 蕭吉 soạn, Nghiêm Dịch嚴繹 thẩm-đính, Vũ-lăng tam-bản, Đài-bắc, tháng 8-1992.
H Hoàng Xuân Hăn, Lịch và Lịch Việt Nam, Tập-san Khoa-học Xă-hội, Số Đặc-biệt, Số 9, tháng 2-1982, Paris.
I Sở-Giản Bạch Ngũ Hành Giải Hỗ 簡帛五行解詁, Lưu Tín Phương劉信芳soạn, Nghệ-văn sơ-bản, Đài-bắc, tháng 12-2000.ẩ
J Tự-Đức Thánh-chế Tự-học Giải-nghĩa-ca Dịch-chú嗣德聖製自學解義歌譯註, Việt Nam Nguyễn-triều Dực-tông Anh-hoàng-đế 越南阮朝翼宗英皇帝nguyên soạn, Trần Kinh Hoà 陳荊和trước, Hương-cảng Trung-văn Đại-học xuất-bản, 1971.
K Quả Lăo Tinh Tông 果老星宗, Trương Quả Lăo張果老 trước, Thượng-hải ấn-thư-quán, Hongkong, tháng 5-1980.
L Tinh B́nh Hội Hải Toàn-thư 星平會海全書, của Hà Dương Thủy Trung Long 霞陽水中龍Thượng-hải ấn-thư-quán, Hongkong, tháng 8-1982.
M Hà-Lạc Lư-số 河洛理數, Tống · Hoa-sơn Hi-di Tiên-sinh Trần-Đoàn 陳摶trước, Tống · Khang-tiết Nghiêu-phu Tiên-sinh Thiệu-Ung 邵雍thuật, Tinh-Tinh xuất-bản-xă, Hongkong.
Gs NGUYỄN HỮU QUANG
12/2/2010
Trang XUÂN 2010- Văn Học Nghệ Thuật Và Quê Hương
