H

 
ôm đầu Vân đến nhận việc, các lớp Bình-dân-học-vụ đang còn được nghỉ tết. Vài tuần sau có tin không vui : các g. v. phải tiếp tục dạy các lớp này và lần này g. v. sẽ phân tán mỏng lội sâu vào tận hẻm hóc để tập hợp các học viên làm lớp học. Trước đó các học viên đi đến trường học, nhưng rồi họ đã mệt mỏi không chịu đi nữa. Thế là g. v. phải ra quân, theo lệnh của "thống-soái" Soài.

 Làm sao cơm nước no lòng, nhất là ai có lớp dạy ca chiều xong chỉ ăn qua loa tí chút là phải đi rồi. Nhiều hôm g. v. đi lang thang khi chiều chưa tắt nắng, trời thật nóng bức không một bóng cây râm mát, chỉ có con đường nắng loá dài lê thê đến các ấp xa ngút ngàn, nào có ai nghĩ đến. Vì bà con cũng nghèo, lấy gì đãi cho các cô giáo dù là một củ khoai.

 Ở đây cái nghèo có khi chỉ là một nồi chè khoai mỡ vì không có khoai môn, mà cả bọn ăn thật ngon lành. Có một lần vội đi Vân quên mang gạo theo xuống trường, khiến ngày ấy cả bọn bị đói, trưa phải mua hủ tiếu khô dưới quán ăn trừ cơm. Nhưng sau đó anh Soài và Tước mang gạo đến tiếp tế ngay.

Tình nghĩa ấy làm Vân cảm động vô cùng.

    Một hôm chả biết anh Soài đi đâu về mà say rượu ngã nghiêng làm Vân sợ quá, bỗng dưng nàng thấy đời mõng manh vô lý khi nhìn anh lắc lư theo cơn say. Nhưng nhờ đó anh đã bật mở ra nỗi buồn khổ tâm vì lớp Bình-dân-học-vụ không tiến bộ được. Thấy tội và thương anh cũng vì trách nhiệm và miếng cơm. Điều khiến Vân đã ướt mắt là vì anh đã nhiều lần cố gắng chịu đựng nghe những lời đay nghiến của chủ tịch Phòng-giáo-dục, chỉ vì anh thương bọn Vân phải lội sâu xuống ngã ba ấp một và ấp ba kia quá cực nhọc, nhất là Vân mới từ S. G. đến, tuy Đào cũng ở S. G. nhưng đã quen được khó nhọc này rồi, chỉ có chị Bẩy và Nhung là g. v. xã ấp thì anh yên lòng vì đã rành rẽ địa thế và dân làng rồi.

 Vân muốn nói với các bạn rằng chính sách này không sáng suốt, vì không nhìn thấy yếu tố chính là nhân dân. Người dân nghèo lại bị chánh quyền c. s. chèn ép đến đói khổ quá, thì làm sao họ học được ? Chao ôi ! những bà mẹ quê mùa họ không cần đọc sách báo, mà chỉ cần đủ ăn mà thôi. Các g. v. cũng ngầm công nhận điều ấy đúng, mà không dám nói ra.

     Trong cơn rượu hành anh Soài đòi bỏ vợ con, làm Vân chua chát thấy thân phận người phụ nữ như món đồ chơi bỏ vào túi và lấy ra vứt đi lúc nào cũng được.

 Rồi tuần sau anh ấy đãi vịt của nhà nuôi - thích lắm. Có phải anh muốn xin lỗi vì đã say rượu là điều không đẹp dưới mắt các cô, hay anh muốn các bạn mình có buổi cơm ngon và những nụ cười vui trong cảnh xã hội lầm than này??

  Những buổi chiều vàng rảnh rổi, các bạn rủ Vân lội ruộng xuống chơi nhà chị Yến và chị Ánh. Hai chị trên ba mươi tuổi nên thương các cô giáo trẻ như em mình. Khi miền Nam tan hoang, chồng chị Yến bỏ đi Mỹ mất, còn chồng chị Ánh lại có vợ bé, hai ông này đều là sỹ quan cấp" tá" nên hai chị đau quá chửi cách-mạng nhoi trời đất.

Có nhìn thấy cảnh lam lủ chân lấm tay bùn, nắng cháy da người nơi đây mới thấy thương dân quê. Họ kiếm gạo xót con mắt, không như dân thành phố. Nhưng bây giờ dân ở thành và quê đều bị đe dọa nạn đói, khi nhà nước bắt nông dân đóng thuế thật cao và cấm chở gạo lên thành... Dân càng đói khổ càng chửi tưng bừng, không sợ ai nữa cả, mặc dù số người này bị công an bắt đi tù nhiều lắm, nhất là ở S. G... . Vân đã hiểu tại sao v. c. để dân quê đói : Sợ dân sẽ tiếp tế gạo cho người trong bưng, giống như họ trước kia, mà thôi !!

    Rồi Vân cũng cảm thấy mệt mỏi ở vài phút buông bảng rời phấn, hò hét học trò...

Buổi sáng vừa nghe tiếng chuông chùa vọng lại, ba đứa tốc chăn dậy. Vội vã súc miệng thay áo qua chùa lễ Phật, trời còn tối mờ cỏ ướt đẫm sương đêm. Vội vội, vàng vàng vuốt mặt cố mở to mắt nhìn lên chánh điện lẩm nhẩm câu kinh tiếng còn tiếng mất, bỗng dưng nàng thấy mệt mỏi, thèm được ngủ lại giấc còn dang dở... Buổi cúng sớm vừa xong - tiếng chuông còn vang theo câu kinh nguyện, cả bọn lủi thủi ra về, chợt nàng thấy đời vô vị, nhưng lại nghe lòng nhẹ tênh... . Nàng tự hỏi tại sao con người lại ham mê dục vọng quá nhiều như vậy, rồi mình sẽ ra sao trên con đường độc lập và cô đơn này ?

  Một hôm lễ Phật xong xuống nhà ngang, một bác tóc bạc hiền lành hỏi chuyện;

  - Lúc đang cúng mấy cô giáo có nhìn cái cửa kiếng sau chánh điện không?

 Cả bọn ngạc nhiên trả lời là không, bà nói tiếp:

  - Tui đi cúng mỗi ngày đều đặn hơn mấy cô giáo bên trường, mà hôm nào tui cũng thấy cái bóng trắng đó đứng hoài ở cửa này nè. Tui đi xuống coi thì nó biến mất liền.

Eo ơi! nghe bà nói mà cả bọn nổi da gà, không dám đi cúng nữa. Nhưng rồi vài tuần sau cứ năm giờ sáng nghe tiếng chuông chùa ngân vang gọi dậy là ba đứa lại rủ nhau đi nữa.

Những buổi hoàng hôn về trên ruộng đồng, Vân rưng rưng lặng ngắm từng sợi tơ buồn... vu vơ. Tuổi trẻ đã bịt ngõ nàng nơi này và đời sống chai lỳ sắp sửa biến nàng thành một con người mới : chững chạc hơn và sẽ lặng lẽ cuốn mất hồn nhiên đi. Ta lớn thật rồi ư?

 Buổi tối ngồi nhìn trời đầy sao - trăng đã lên và trong vắt màu vàng sương khói - thật đẹp. Nàng nhớ người thân và người yêu... . muốn bưng mặt khóc mà sao đôi mắt ráo hoãnh !! Nàng đã quên anh rồi ư? nào có thế - tình xa nên tình nhớ - lòng dưng dưng nghe ngọn sóng trùng trùng trở về - ngày về còn bao xa ??

   Vào mùa nắng, thỉnh thoảng dân trong xã thiếu nước uống vì xe nước S. G. không đến, g. v. phải mua dưa hấu ăn, thay uống nước. Những trái dưa hấu nho nhỏ ruột trắng non xèo chả ngon lành gì, nhưng được đầy nước để tạm giải khát vì ai cũng nghèo như nhau, nhất là những g. v. ở thành phố.

         Hôm Vân ngồi ăn dưa hấu và đàm đạo cùng hai anh Soài, Tước. Họ kể những kỷ niệm ngày trước thật vui. Vân hỏi về tên Soài của anh có phải xuất xứ từ nơi quê nhà ba má anh, có con sông lớn tên Soài-Rạp chảy ngang không. Anh ngạc nhiên vui mừng vì có người hiểu đúng ý nghĩa tên của anh, chứ không như mọi người khác đã nghĩ là tên các trái cây... Anh nói thằng em tên Rạp thì còn khổ, tệ hơn anh nữa vì lúc đi học nó bị bạn chọc ghẹo muốn khùng luôn.

    Vân nói về những tư tưởng của mình, chả biết đắc ý thế nào mà anh Soài vui quá, bèn đứng lên quẩy hai thùng thiếc đi gánh nước về cho cả nhóm dùng. Vân và Đào đều ngạc nhiên nhìn theo, mừng reo cười đến đau cả bụng, vì việc này anh chưa làm bao giờ. Anh làm biếng đến chảy nhớt mà hôm ấy bỗng siêng năng, cũng là lạ !!

 

 

 

ĐOẠN IV

Công tác lao- động.

 

      Mỗi tuần vào ngày thứ năm cả trường phải làm công tác lao động rất vui và Vân thấy thương tụi nhóc lắm. Hào thì sâu mà đất ruộng sau khi mưa lại nhầy nhụa dơ bẩn, chúng phải leo xuống đào đất, móc từng cục chuyền tay nhau để đấp đường đi quanh trường. Nhìn những đôi tay bé tí xíu ôm từng cục đất to nặng Vân thương muốn khóc. Nàng chạy theo để giữ quần áo của chúng và ôm đất như các em, nên chân tay nàng cũng lấm đầy bùn đen. Đến khi cả thầy trò đều mệt và đói nhưng vẫn còn làm, vì học trò lớp hai của Vân nhất định ở lại làm cho đến khi các cô thầy về chúng mới chịu về, thương vô cùng.  

   Thỉnh thoảng có đi lao động như vậy, Vân thấy thú vị và yêu thôn quê hơn. Nhưng tiêu chuẩn mỗi tuần phải làm thì Vân không đi, nàng chả sợ bạn đồng nghiệp hay ban-giám-hiệu phê bình gì cả. Vì nàng thương trẻ con bị lao động quá vô lý, hết xuống hào sâu rồi lại xuống các thửa ruộng bưng đất lên, cứ đấp đường đi hoài thì đến lúc chả còn đất đâu mà đấp. Rồi con đường chung quanh trường càng lúc càng cao, để làm gì ? Tại sao không xót thương lũ trẻ nghèo mau đói, lấy gì cho chúng ăn sau khi lao động này? Nhưng đó là chỉ thị của phòng giáo dục, lại gặp hiệu trưởng trẻ mới nhận chức nên nhát hơn thỏ đế, muốn các g. v. phải thi hành dù không có nơi để cho h. s. làm lao động. Vì thế các đồng nghiệp bảo Vân tiểu thơ quá!!

    Từ từ lớp B. d. h. v. ở đây tổ chức khá tốt hơn ở thành phố nhiều, các g. v. đã mở được từ ba đến bốn lớp học. Bọn Vân phải đi qua các ruộng sâu, vào tận các xã ấp để mời từng nhà đi học. Phải năn nỉ họ và bằng mọi cách phải tổ chức cho được. Anh Soài đến trường mỗi tuần và ở lại đi theo các lớp b. d. h. v. mỗi tối nhiều hơn lúc trước. Có lần bọn Vân dạy xong bỗng trời đổ mưa to, sấm chớp ầm ầm làm đứa nào cũng sợ ríu vào nhau, không còn biết đường về nữa. Thật may lúc ấy anh Soài từ nhà ai xuất hiện, gọi cả đám vào nhà dân trú mưa khiến cả bọn mừng quá vào căn nhà ấm rộng, có đèn "manchon"* sáng rực. Chủ nhà mời trà nước khiến cả bọn ấm lòng vô cùng. Ở đây những căn nhà giàu thường dùng loại đèn này, họ sống cách biệt và kín đáo vì sợ cướp. Sau ngày đổi đời họ càng rút vào vỏ sò hơn nữa nên có vài nhà bọn Vân mời đi học hoài họ vẫn từ chối, không cần biết đến thế giới bên ngoài. Họ sợ là đúng vì cướp ban đêm là dân nghèo đi cướp trộm, còn cướp ban ngày là chính quyền và du kích dựa hơi để kiếm ăn, ai tin được ai ?? Nhưng anh Soài lại thân mật được với các nhà giàu này, có nghĩa là anh đã được lòng tin yêu với các bà con trong vùng. Nhờ vậy từ từ công việc của anh và bọn Vân đã có tiến bộ rất nhiều. Có lẽ anh không còn bị anh Tư cán bộ trưởng phòng G. D. rầy la nữa.

     Trường học có ít lớp mà h. s. lại quá đông nên phải chia hai ca sáng chiều, g. v. thay nhau mỗi tuần dạy suốt ngày hay nửa ngày. Tuần nào Vân dạy một buổi khá rảnh rỗi để làm cơm trưa. Một hôm các bạn bắt được một con cua lột ở ao bên chùa, nàng xào cua chua ngọt thêm hành tiêu vào, ăn ngon tuyệt cú mèo. Từ đó các bạn gọi nàng là "cô thợ nấu", thế thì cái tên tiểu-thơ kia có còn không?

      Dân quê rất trọng thầy cô giáo nên hay mời dự đám giỗ nhà của họ. Lần đầu được mời, Vân nhớ mãi là trưa hôm thứ bẩy, học trò mời các thầy cô dự đám giổ nhà thằng Chín Cu nào đã để ý chị Sảnh. Chị Sảnh là dân tỉnh Long-An, dáng hơi cao gầy hơn Đào nên đẹp hồn nhiên có lẽ các trai làng để ý. Cũng như các nàng thôn nữ khi đi ngang trường, cố ý đi thật chậm để nhìn vào tìm chàng Tước công-tử !!  Vì vậy được dịp cả bọn trêu chị Sảnh cho bằng thích, làm chị thẹn đỏ cả mặt. Vân cũng thích đi cho biết đám giổ nhà quê, nhất là ai cũng muốn ăn một mách cho đã vì mấy ngày phải nhịn thèm.

Trưa hôm ấy dạy xong, cả bọn hùn nhau mua một ổ bánh bông-lan làm quà, rồi sáu tên kéo nhau đi. Trời trưa nắng mà đường xa ngút ngàn, qua mấy trăm ô ruộng và hai cái cầu khỉ cheo leo mới đến nhà thằng chín Cu. Đến trước cổng nhà đã thấy ba đứa học trò chạy ra đón mừng thật ngoan, làm Vân cảm động. Nhưng vào đến bàn ăn nàng mới chán chường, vì ba ông chủ nhà ra đón là ba tên nhậu, phần đông đàn ông ở đây đa số là sâu rượu. Họ rất thích nói chữ nho và văn chương nghe buồn cười, nhưng nghe quen thấy cũng hay hay.

    Cũng như cả bọn rất khó chịu vì thói quen của dân nhậu là cố ép khách uống chút rượu khiến Vân lo sẽ ép đến mình. Nhưng rồi các cô được tha còn các thầy ngồi bàn trên bị ép uống rượu tơi bời, nhất là Tước không quen uống cứ nhăn mặt đau khổ như khỉ ăn ớt, làm bà con ngồi dưới này cười mãi... Buổi ăn khá vui các cô ngồi bàn dưới tha hồ ăn ngon, vì các bà tiếp khách rất chân thành thật thà hơn dân ở thành phố, chỉ tiếc là các món ăn họ làm có mùi tanh quá, có thể vì thiếu nước sạch để rửa chăng ?

       Lúc trở về thì" ngựa phi ngựa phi đường xa" và nắng loá cháy đến mờ cả mắt vì tất cả cái nóng một ngày dồn hết vào cuối chiều, làm cả đám lếch thếch về trường đều mệt mỏi, và hẹn nhau sẽ không bao giờ đi ăn đám giỗ nhà ai nữa.

 Thế nhưng không giỗ thì cưới !! chị Bẩy và anh Đức đưa thiệp mời cả trường dự đám cưới họ. Anh Đức không bị đi học tập cải tạo vì anh là trung-sĩ nên chỉ học vài ngày thôi. Nét mặt anh luôn buồn buồn như mọi anh lính thất trận bị về quê làm ruộng, rồi đời sẽ ra sao??

Anh Đức cất một căn nhà gổ khá rộng rãi chung quanh có vườn cây, cách trường không xa để chị Bẩy dễ đi dạy. Ai đi ngang nhà anh cũng đều ngắm nhìn, vì đúng là mái nhà tranh hai quả tim vàng của chuyện tình đến hồi kết thúc !! Mối tình của anh chị hạnh phúc và êm đềm vì là bạn chung trường từ ngày còn nhỏ.

Nhưng đến gần ngày cưới, chị Bẩy bị nhà trai làm eo dời ngày lại làm chị quê nên giận và khóc. Vân theo chị nói đùa cho chị vui. Chị biết các bạn đều mua quà cưới cả rồi nên năn nỉ mua lại hết, thật tội cho chị. Vân bảo các bạn cứ giữ quà đấy, chờ đám cưới sẽ mang tặng, nên chị yên tâm. Chị nói tại chị tuổi dần nên họ làm eo như vậy!! Vân không tin chuyện dị đoan vì cuộc đời mình tuỳ theo cách mình sống. Vân nói nếu chị không tin thì sẽ không bị lo lắng gì cả, còn ngược lại đã tin thì phải kiêng cử là tốt nhất. Chị ừ, vì gia đình chị sống theo cổ tục muôn đời rất khó thay đổi.

    Như để xin lỗi, chị mời các bạn đến nhà ba má chị chơi một ngày, để đãi một màn cháo vịt cùng các món ăn cơm. Sau đó bọn Vân sáu đứa kéo nhau đến nhà chị thật vui. Nhà ba má chị rộng rãi rất thoả mái và các anh em rất dễ thương và thật thà. Hôm ấy má chị nấu cháo vịt và có canh khổ qua vịt nữa. Bà bầm luôn cả xương vịt thật nhuyễn để dồn vào khổ- qua, rất khéo và ngon mà lần đầu Vân được thưởng thức món ăn quê mùa mộc mạc này. Ăn xong no quá lại ra vườn hái Tầm-ruột ngọt làm một chầu nữa, thật vui. Má chị là người đàn bà giỏi và đãm đang, bà thức khuya dậy sớm để nấu rượu đi bán nên rất khá giả. Mặc dù cực nhọc đi khuya về muộn và bị căng thẳng vì phải bán rượu chui, nhưng bà rất khoẻ và vui vẻ hiếu khách. Ra về cả bọn cám ơn gia đình chị Bẩy đã cho một ngày vui và cảm động.

  Hôm sau anh Đức lại đãi một chầu cary và cháo vịt ở nhà mới của anh chị. Cả bọn được dịp vào xem căn nhà lý tưởng ấy. Nhà rộng sạch nền tráng ciment láng rất đẹp, nhất là gió từ ruộng lồng lộng thổi vào mát mẻ suốt ngày. Tuy ở quê nhưng anh chị biết chọn tủ bàn rất mode ai cũng khen. Hôm ấy cả bọn lại ăn tưng bừng cho bỏ những ngày bị ăn kham khổ. Ở đây họ thường nấu cháo vịt vì tiện lợi, cây nhà lá vườn.

Có lần nhà anh Soài có đám giỗ, anh mang bánh ít, bánh tét, thịt gà và cũng cháo vịt đến trường cho cả bọn dùng. Anh ấy thương Vân như đứa em trong nhà, có những buổi tối Vân và anh ngồi nói chuyện rất lâu. Vân học hỏi chuyện sống đời của anh vì tâm hồn anh có chiều sâu khác mọi người, anh thường trầm ngâm buồn khi thấy cảnh đời đổi thay này. Vân bảo nàng giữ thuyết trung dung này đến suốt đời vì đó là con đường tốt nhất, và anh nói hy vọng người phối ngẫu của Vân sau này sẽ như vậy. Nàng bảo không hy vọng có người giống như mình thì sống độc lập là tốt hơn.

Hôm ấy anh muốn xem bói tuổi cha mẹ và con cái cho bọn Vân, khiến nàng cười không tin chuyện này nhưng anh bảo bói khoa -học, chứ không phải bói "thầy rùa" đâu mà sợ. Thế nên khi anh xem cho Đào và Vân thì "hữu duyên", rất tốt nhưng đến Nhung quả là rất xấu, "vô duyên"... làm nó ngồi buồn thẩn thờ!!...

---

 

* đèn manchon: đèn măng-sông chạy bằng dầu lửa hay xăng, có măng-sông rọi rất sáng và nóng.

 

 

 

Xuân Kỷ Hợi

Lê Thị Thanh Tâm