

Dưỡng
khí là cái tối cần thiết cho cơ thể con người, nếu thở ra mà không
hít vào coi như mạng sống chấm
dứt. Không ăn uống con người có thể sống được vài tuần, nếu thiếu
dưỡng khí chỉ trong 5 phút con người sẽ chết ngay. Dưỡng khí rất cần
thiết cho nhu cầu cuộc sống con người nhưng chúng ta thường ít lưu ư
đến và cũng không biết cách hít thở để có lượng dưỡng khí đầy đủ
giúp cơ thể khoẻ khoắn, lành mạnh.
Chính v́ thế, trong đạo Phật nguyên thủy,
Phật dạy Pháp quán hơi thở là một trong những Pháp đầu tiên để chúng
ta tu. Đó là ư thức trở lại sự cần thiết của dưỡng khí đối với sức
khỏe trong thân thể con người.
Tập hít thở đúng đắn là hít thở dài và sâu,
nhẹ nhàng và im lặng, hít vô thở
ra đều bằng mũi. Đây là lư do giải thích nguyên nhân của nhiều thứ
bệnh bởi lượng dưỡng khí cần thiết cho năo bộ, phổi và các cơ phận
khác quá ít. T́nh trạng thiếu dưỡng khí lâu ngày khiến cho các cơ
phận suy yếu, hoạt động không b́nh thường và dễ lâm bệnh. Thiếu
dưỡng khí là một trong những nguyên nhân gây ra nhiều tật bệnh,
trong đó có bệnh nhức đầu và mệt mỏi.
Bản thân chúng tôi là một bằng chứng thiết thực, khi c̣n trẻ đi học,
cứ lo học hành mà ít khi nghĩ đến sức khoẻ, không để ư đến tập thở,
do đó bị rất nhiều bệnh và bị bệnh mất ngủ. Mất ngủ kéo dài phải
dùng đến thuốc ngủ. Trong những năm gần đây, tôi mới nhận ra sai lầm
đó và áp dụng quán hơi thở trong đi-đứng-nằm-ngồi nên sức khoẻ ngày
càng được tốt hơn và giấc ngủ cũng được thoải mái hơn.
Điều đầu tiên chúng ta cần làm nếu ở nhà lầu là mỗi ngày nên lên
xuống cầu thang nhiều lần để máu huyết lưu thông, nhịp tim đập mạnh
và nhanh hơn bắt buộc chúng ta hít vào nhiều dưỡng khí và thải ra
nhiều khí độc hại.
Mỗi ngày ta nên đi bộ bước nhanh hay lạy Phật-Bồ tát sám hối tối
thiểu khoảng 30 phút hoặc hơn nữa càng tốt. Quan trọng hơn hết ta
phải tập cách hít-thở bằng mũi chậm, dài và sâu, thực hiện nhẹ nhàng
như nước chảy. Hít vô tới đâu ta biết tới đó và thở ra cũng như vậy.
Đầu óc hoàn toàn trống rỗng, không toan tính, suy nghĩ ǵ cả. Càng
tập lâu hơi thở càng dài, chúng ta càng hít vào nhiều dưỡng khí cho
cơ thể th́ càng thải ra nhiều khí độc hại.
Chính nhịp thở chậm dài và sâu, đầu óc trống rỗng, thanh thản sẽ
làm các bộ phận trong cơ thể được mạnh khỏe v́ nhận được dưỡng khí
bồi bổ dồi dào và thải hết khí độc cặn bă ra ngoài. Để thở như trên
chúng ta có thể ngồi trên ghế hay nằm trên giường hoặc bất cứ đâu,
miễn là trong tư thế hết sức tự nhiên, thả lỏng toàn thân thoải mái.
Tư thế ngồi thở này là một trong các cách thức nghỉ ngơi và lấy lại
sức lực rất công hiệu, có thể áp dụng tại khắp mọi nơi và trong mọi
lúc. Chỉ cần vài phút là chúng ta có thể phục hồi sinh lực cho tâm
trí và cơ thể. Toàn thân trong tư thế hoàn toàn thư giăn và đầu óc
không nghĩ tưởng lăng xăng là hai yếu tố rất quan trọng.
Chỉ cần chúng ta nhiếp tâm vào hơi thở, thở vô biết ḿnh thở vô,
thở ra biết ḿnh thở ra. Ta cần chú ư phải thở chậm, dài và sâu
trong tư thế hoàn toàn nghỉ ngơi và an ổn, nhẹ nhàng. Khi đă tập
quen và thường xuyên hơi thở của ta sẽ dài và sâu, lượng dưỡng khí
hít vào sẽ nhiều hơn và lượng khí độc được thải ra cũng nhiều hơn.
Tư thế nằm thở cũng y như vậy, đây là một dạng Thiền định hết sức
đơn giản, dễ dàng mà tất cả mọi người đều có thể thực hiện được.Điều
quan trọng nhất là lắng tâm vào hơi thở để tạo sự thoải mái cho
chính ḿnh, ngay tức th́ đầu óc sẽ hoàn toàn thanh thản, nhẹ nhàng.
Phương pháp hành Thiền bằng cách hít thở chậm, dài và sâu này rất
hữu hiệu trên toàn tâm trí và cơ thể con người v́ cung cấp dồi dào
dưỡng khí và đồng thời thải hết thán khí cùng căng thẳng ra ngoài.
Nó giúp chúng ta phục hồi sức lực; thân khoẻ, tâm an và định tĩnh,
sáng suốt; tái lập thế quân b́nh cho bộ máy hô hấp, tuần hoàn; trấn
an tinh thần, giúp b́nh tĩnh và không lo lắng, sợ hăi; có thể chữa
bệnh tim, nóng nảy, âu lo, huyết áp cao, khó thở, mất ngủ, nhức đầu,
khó tiêu, mệt mỏi…
Đặc biệt, nếu chúng ta thực hiện hít thở dài và sâu mỗi ngày đều đặn
khoảng 15-60 phút mỗi sáng và mỗi tối th́ dần dần thân khỏe, tâm an
ổn, nhẹ nhàng.
Hơi thở là nhịp cầu nối kết thân và tâm, là một quá tŕnh sống tự
nhiên của cơ thể hoạt động liên tục cho đến khi mạng sống chấm
dứt.Dù chúng ta không quan tâm đến hơi thở nhưng hơi thở vẫn luôn
hiện hữu.Cuộc sống thế gian với bộn bề công việc làm cho chúng ta ít
để ư đến những việc b́nh thường và gần gũi nhất. Ta chỉ thường nhận
biết hơi thở khi nó bị trục trặc, giống như khi chúng ta lên cơn
suyễn hoặc lúc bị cơn đau tim đột ngột khiến cho ḿnh khó thở.
Phương pháp quán niệm hơi thở giúp chúng ta dễ dàng nhiếp tâm mà đi
vào Thiền định. Cách thức quán niệm hơi thở rất đơn giản, chúng ta
không cần cố gắng làm cho hơi thở dài hơn hay điều khiển nó theo một
phương thức nào.
Ta chỉ đơn giản là ngồi yên theo dơi hơi thở ra vào một cách b́nh
thường, thở vô ta biết ḿnh thở vô, thở ra ta biết ḿnh thở ra. Quán
sát hơi thở không cần tŕnh độ chuyên môn, không cần học thức uyên
bác, không cần sự thông minh mà chỉ cần nhận biết hơi thở ra vào của
chính ḿnh.
Khi quán sát hơi thở chúng ta thấy thiếu sự hấp dẫn hoặc lôi cuốn
như khi nghe nhạc hay xem phim, do vậy ta có thể trở nên chán ngán
mà không thích rồi bỏ cuộc nửa chừng. Nhịp điệu của hơi thở b́nh
thường rất đơn giản và không có sức thu hút. Hơi thở rất yên tĩnh,
nhẹ nhàng nên ít ai để ư tới.
Với cách quán niệm hơi thở chúng ta không cần phải thích hay không
thích, chỉ cần chú tâm để biết rơ từng hơi thở ra vào, khi thở vô
biết ḿnh thở vô, khi thở ra biết ḿnh thở ra. Hơi thở nhẹ nhàng sẽ
làm tâm ta yên lắng, đưa chúng ta về với sự tĩnh lặng và cảm nhận
được niềm vui an ổn, nhẹ nhàng.
Khi mới bắt đầu quán hơi thở tâm thức của ta hay đi lang thang vào
nhà người này, người nọ. Một khi chúng ta nhận biết ḿnh đang dính
mắc vào buồn thương, giận ghét làm mất tỉnh giác th́ ta chỉ cần trở
về nh́n lại hơi thở một cách nhẹ nhàng.
Ta phải kiên tŕ, bền chí, kiên nhẫn và dứt khoát, luôn luôn quyết
tâm chỉ biết mỗi hơi thở mà thôi. Mới đầu tâm thức của ta không quen
bị kiềm chế nhưng dần hồi nó sẽ quen, chú tâm một chỗ th́ việc ǵ
cũng xong. Tâm ta xưa nay quen chạy rong như con trâu hoang hay ăn
lúa mạ của người, nay ta chỉ cần xỏ mũi nó dẫn đi, tuy nó nổi giận
gh́ kéo lại nhưng cuối cùng cũng sẽ ngoan ngoăn theo ta.
Chúng ta quán sát hơi thở để tâm thức quay trở về với thực tại,
cũng giống như người mẹ dạy dỗ con ḿnh. Một đứa trẻ hay chạy nhảy
rong chơi nếu người mẹ nổi giận sẽ đánh nó, đứa trẻ sẽ sợ hăi và có
thể trở nên ĺ lợm. Một người mẹ khéo léo sẽ không như vậy mà luôn
xem chừng đứa trẻ và để ư đến nó, nếu nó đi lang thang bà sẽ đưa nó
trở về bên ḿnh.
Quan sát hơi thở tuy không có ǵ thú vị nhưng v́ chúng ta thiếu
kiên nhẫn, muốn làm cái ǵ cũng được nhanh lẹ nên dễ chán nản. Nhiều
người rất sợ khi người khác biết các tật xấu của ḿnh, nhất là những
người có quyền chức.
Những ai có thiện chí đóng góp và tu hành sẽ thường thấy lỗi của
ḿnh mà t́m cách chuyển hóa, điều phục chúng. V́ sĩ diện nên ta hay
ém nhẹm các thói hư tật xấu và hay khoe khoang những cái tốt. Chúng
ta cần phải mạnh mẽ trong việc chống lại các thói quen xấu như si mê,
tham ái, sân giận và các thứ vọng tưởng khác.
Phương cách tốt nhất giúp ta tỉnh giác khi hành Thiền là ta biết giữ
hơi thở trong tâm.Chúng ta có thể kiềm chế không cho nó phát khởi
khi ta có đề mục Thiền quán làm chỗ nương trú trong tâm. Chỗ nương
trú bên ngoài của tâm là thân, gồm các yếu tố vật chất. Quay về với
thực tại chính ḿnh cũng là chỗ nương trú bên trong của tâm, điều
này giúp tâm không chạy lang thang theo suy nghĩ này, vọng tưởng nọ.
Chúng ta đừng để tâm chạy theo những mối ưu tư của nó giống như
những người b́nh thường chưa biết quán sát hơi thở là ǵ. Một khi ta
đă có chỗ an trú để giữ con khỉ tâm thức th́ nó ngày càng bớt ngang
ngạnh và từ từ bớt rong rủi chạy t́m.
Bây giờ ta nói đến phương cách thực hành Thiền quán hơi thở.Các Kinh
sách dạy rằng, thở vô ḿnh biết thở vô, thở ra ḿnh biết thở ra, thở
vô dài và sâu, thở ra dài và nhẹ nhàng.Đó là những bước khởi đầu
trong việc thực hành quán hơi thở.
Khi thực tập một thời gian và bắt đầu có sức định tĩnh ta không c̣n
chú tâm đến độ dài-sâu-ngắn của hơi thở nữa mà chuyển sang bước kế
tiếp. Chúng ta sẽ tập trung ư thức để nh́n hơi thở ngay nơi lỗ mũi
của ḿnh và tiếp tục làm như thế cho đến khi tâm lắng dịu, trong
sáng, nhẹ nhàng.
Khi tâm đă yên lắng chúng ta sẽ tập trung vào sự tĩnh lặng của tâm,
đơn giản là ta trụ nơi tâm thanh tịnh nhưng quán sát nó với mỗi hơi
thở vào ra như các bước sau:
·
Tâm:
Tập trung ư thức chú tâm vào hơi thở, theo dơi hơi
thở vô ra hoặc trụ hơi thở tại mũi hay môi trên. Nếu cảm thấy khó
chịu hay căng thẳng quá, chúng ta có thể chuyển sự chú tâm vào vùng
dưới rốn nơi huyệt đan điền
(nằm trên đường thẳng
đứng
qua rốn và cách dưới rốn 2 lóng tay). Sự chú tâm và theo dơi
trong lúc ngồi Thiền phải đầy đủ ba yếu tố ư thức, chú tâm và tỉnh
giác.
·
Hơi
thở: Chúng ta cứ để hơi thở vô ra tự nhiên, không cố
làm cho hơi thở dài thêm hay ngắn lại. Thở đều đặn, nhẹ nhàng một
cách tự nhiên và chỉ cần theo dơi hơi thở vô ra là đối tượng duy
nhất trong suốt thời gian hành Thiền. Thỉnh thoảng, nếu nghĩ đến
chuyện khác chúng ta chỉ kiên tŕ, bền chí quay lại theo dơi hơi thở
ra vô mà thôi.
Khi bắt đầu Thiền quán sát hơi thở, việc đầu tiên chúng ta cần nhớ
là phải ngồi giữ lưng cho thẳng và giữ ḿnh trong tỉnh giác, thở vô
ta biết ḿnh đang thở vô, thở ra ta biết ḿnh đang thở ra. Hăy giữ
hơi thở êm ái, nhẹ nhàng; đừng gồng tay chân hay bất cứ cơ khớp nào;
giữ thân ở tư thế phù hợp với hơi thở.
Chúng ta chỉ làm một việc duy nhất là chỉ đơn thuần theo dơi và nhận
biết hơi thở rơ ràng, thở vô ḿnh biết ḿnh đang thở vô, thở ra ḿnh
biết ḿnh đang thở ra. Hơi thở dài hay ngắn là tùy theo khả năng của
mỗi người.
Chúng ta phải biết rơ sự vận hành của từng hơi thở một cách cụ thể
để giữ tâm tỉnh giác, không suy nghĩ lung tung bởi các tạp niệm buồn
thương, giận ghét và cuối cùng đạt đến sự định đĩnh. Khi tâm trở nên
yên tịnh, trong sáng và hơi thở trở nên nhẹ nhàng ta sẽ cảm giác
toàn thân được tịnh lạc.
Theo kinh nghiệm, nếu ta quán niệm hơi thở đều đặn, hằng ngày và
nhất là mỗi tối trước khi đi ngủ ta nên tập thở sâu đúng cách khoảng
30 phút th́ trong đêm ta có một giấc ngủ ngon êm đềm và buổi sáng
thức dậy cơ thể ḿnh cảm thấy nhẹ nhàng khoẻ khoắn và không cảm thấy
mệt mỏi.