SÓN TIỂU Ở PHỤ NỮ Bs Lê Ánh

 
 

Són tiểu (urinary incotinence) là tình trạng người bệnh không kiểm soát được sự hoạt động của bọng đái và nước tiểu ‘tự ý’ rỉ ra dù người bệnh không muốn. Són tiểu hay đi chung với đi tiểu nhiều lần trong ngày (urinary frequency) và tiểu đêm (nocturia). Có người chỉ nhỏ vài giọt, người khác thì nhiều hơn, đôi khi ướt sũng cả đũng quần và người bệnh cảm thấy bối rối, ngượng ngùng trước đám đông người.

 

Tiểu són xảy ra ở mọi lứa tuổi, cả nam lẫn nữ. Người cao tuổi thường hay tiểu són nhiều hơn, nhưng đây không phải là do sự hóa già. Con nít cũng bị tiểu són, đái dàm.

 

Són tiểu làm phiền hàng triệu triệu người phụ nữ, lắm khi khiến cuộc sống hàng ngày đâm kém vui. Phụ nữ có tuổi dễ bị són tiểu, song nó cũng làm phiền cả nhiều người còn trẻ. Phụ nữ thường tiểu són nhiều hơn nam giới tới 2 lần vì cấu trúc khác nhau ở vùng xương chậu cũng như do sự thay đổi kích thích tố khi mang thai hoặc rặn đẻ khi sinh con.

 

Theo thống kê, 80% són tiểu có thể chữa khỏi hoặc giảm bớt. Tuy nhiên, người bệnh cũng có một ấn tượng không vui như cảm thấy ngượng ngùng trong khi đang sinh hoạt, thường hay bị nhiễm trùng ngoài da vùng kín cũng như nguyên nhân thường bị đưa vào nhà dưỡng lão, vì không được chăm sóc tại gia.

 

Vấn đề són tiểu tế nhị, nhiều vị phụ nữ không dám khai ra khi đi khám bệnh ở bác sĩ, nên một trong những chỉ thị của Medicare đưa xuống các tổ hợp y tế chăm sóc cho các vị cao niên trong tổ hợp, là phải hỏi các vị cao niên có bị khổ vì són tiểu không, để tìm cách giúp họ giải quyết vấn đề.

 

I- XIN NHẮC QUA SỰ BÀI TIẾT NƯỚC TIỂU

Thận sản xuất nước tiểu và liên tục đưa xuống bọng đái qua hai niệu quản dài khoảng 20-30cm. Thành niệu quản có lớp cơ trơn có thể co dãn để đẩy nước tiểu xuống dưới bọng đái. Khi bọng đái đầy thì bàng quang bóp lại để đẩy nước tiểu ra ngoài qua hai cơ vòng (cơ thắt trong ở cổ bàng quang tự dộng mở và đóng nhưng cơ thắt ngoài, nằm bên dưới, chịu sự kiểm soát chủ động) ở niệu đạo là ống dẫn nước tiểu.
 

Dung tích bàng quang trung bình khoảng hơn nửa lít, đôi khi có thể tăng tối đa là gần 1 lít. Sau mỗi lần tiểu, khoảng 50 ml nước tiểu còn sót lại trong bàng quang. Nước tiểu từ thận tiếp tục chảy xuống. Khi nào được 150 ml thì bàng quang phát ra tín hiệu mót đái.

 

Sự bài tiết nước tiểu lệ thuộc và dung lượng nước ta uống nhiều hay ít. Cứ trung bình ta đi tiểu khoảng 7-8 lần trong một ngày và loại ra khỏi cơ thể khoảng 1.5 lít nước tiểu.

 

Bình thường nước tiểu màu vàng trong và không có mùi. Khi có màu vàng sậm là do gan suy yếu, vàng da; màu đỏ có thể là có máu. Có một chi tiết về sự khác biệt giữa việc tiểu tiện giữa nam và nữ: ở nam giới, niệu đạo nằm trong dương vật và ló hẳn ra ngoài cơ thể cho nên họ có thể tiểu đứng hoặc ngồi trên bàn cầu, ở nữ giới, lỗ niệu đạo mở sát cửa mình, cho nên khi ngồi thì tiểu tiện dễ dàng hon. Nữ giới cũng có thể đứng tiểu, nhưng phải đưa hai chân ra xa đẻ tránh nuớc tiểu dính ướt vào người.

 

II- NGUYÊN NHÂN

 

Nguyên nhân gây són tiểu rất nhiều, gồm:

Những nguyên nhân tại chỗ, như sự co thắt bất thường của các bắp thịt bọng đái, lượng kích thích tố phụ nữ estrogren trong người xuống thấp sau mãn kinh tạo những thay đổi cho bọng đái, bướu vùng chậu chèn ép bọng đái, ung thư ống dẫn tiểu (urethra), v.v...

 

Những nguyên nhân toàn diện, như bệnh tiểu đường khiến đi tiểu nhiều lần, bệnh suy tim gây tiểu đêm, đau khớp khiến việc di chuyển khó khăn, không kịp vào phòng vệ sinh đi tiểu, v.v.;

Nhiều loại thuốc dùng có thể gây són tiểu hoặc làm triệu chứng nặng hơn, như các thuốc lợi tiểu (diuretics, làm mót tiểu luôn, tiểu đêm), thuốc ngủ (làm nhiều vị ban đêm lừ nhừ, chậm chạp, không đi tiểu kịp khi mót), v.v...

 

Thực phẩm chua hoặc nhiều gia vị, rượu, trà, cà phê cũng có thể kích thích bọng đái gây són tiểu.

 

ÌÌI- CÁC HÌNH THỨC SÓN TIỂU

Són tiểu thường được chia làm 3 loại chính:

1- Loại són tiểu này được gọi là "stress incontinence". Tiểu són vì tăng áp lực trong hốc xương chậu ép vào bọng đái như khi ta ho mạnh, cười to liên tục, hắt xì, nâng nhắc vật nặng, cố sức trèo cao. Béo mập, các hoạt động nặng khiến áp suất trong bụng tăng lên cũng gây són tiểu. Phụ nữ có thai hoặc trong khi sanh, áp lực bọng đái tăng, do đó hay bị són tiểu.

 

2- Són tiểu loại thúc dục (urge incontinence). Thình lình thấy mắc tiểu đến không nín nhịn được, và nước tiểu són ra trước khi vào kịp phòng vệ sinh để đi tiểu. Trường hợp này thường xảy ra khi bọng đái bị nhiễm trùng, bị kích thích hoặc trong các bệnh suy yếu thần kinh như bệnh liệt rung Parkinson, bệnh Alzheimer, tai biến mạch máu não, . . . Bàng quang ở trong tình trạng quá kích thích, luôn luôn bị thôi thúc muốn tiểu tiện.

 

3- Có người bị cả hai loại són tiểu kể trên (mixed incontinence). Trong trường hợp này, mỗi lần tiểu, bàng quang còn sót lại một ít nước tiểu vì ống dẫn tiêu bị chèn nghẽn, bàng quang lại tiếp tục nhận nước tiểu từ thận, sẽ mau đầy. Bàng quang bị kích thích, bóp lại khiến phải đi tiểu. Loại són tiểu này thường thấy ở bệnh phì đại tuyến tiền liệt, trong bệnh tiểu đường, suy thận, tổn thương rễ thần kinh tủy, thương tích bọng đái.

 

III- CHỮA TRỊ

 

Bệnh nào cũng nên chữa từ gốc, són tiểu cũng vậy.

Tìm ra nguyên nhân nào nghi có thể gây hoặc làm són tiểu nặng hơn, chúng ta cố tìm cách chữa, và nếu có thể được, loại bỏ nguyên nhân này. Thí dụ, nếu đang dùng một thuốc chữa cao áp huyết có thể gây ho đưa đến són tiểu, chúng ta thử đổi sang một thuốc cao áp huyết khác không gây ho; nếu có bướu tử cung đè vào bọng đái làm mắc tiểu hoài và són tiểu, cắt bỏ bướu, són tiểu có thể sẽ hết. Một số thuốc có tính "anticholinergics" như các thuốc Benadryl, Chlor-Trimeton, Phenergan (rất thông dụng, dùng chữa ngứa, dị ứng, ho) có thể gây bí tiểu, són tiểu, nay được khuyến cáo không nên dùng cho các vị cao niên.

 

Đi tiểu nhiều lần trong ngày, đi tiểu ban đêm (từ 2 lần trở lên mỗi đêm) dễ gây són tiểu, chữa những nguyên nhân gây tiểu nhiều lần trong ngày, tiểu đêm sẽ tránh hoặc giảm thiểu được són tiểu. (Tiểu đêm cũng khiến các vị cao niên dễ té ngã trong phòng tắm, gãy xương.)

 

Bị són tiểu, chúng ta thử áp dụng những phương cách giản dị sau:

 

1- Không nên uống nhiều nước, nhất là trong vòng vài tiếng trước khi đi ngủ. Hàng ngày, chúng ta chỉ cần khoảng 1-2 lít chất lỏng (từ thức ăn như canh, phở, từ nước uống), trừ khi làm việc ngoài trời nắng nóng;

 

2- Giảm thiểu ăn, uống những thức có thể gây són tiểu, thí dụ những thực phẩm chua, nhiều gia vị, rượu, trà, cà-phê, các thức uống có hơi (carbonated beverages);

 

3- Xuống cân nếu béo mập;

 

4- Tránh đừng để bón: bón có thể gây hoặc khiến són tiểu nặng hơn;

 

5- Nếu có bệnh tiểu đường (gây tiểu nhiều, tiểu đêm), chúng ta cần kiểm soát kỹ căn bệnh;

 

6- Nếu đang uống thuốc lợi tiểu, chúng ta nên trù liệu trước công việc trong ngày, đi đến những nơi dễ có phòng đi tiểu. Thuốc lợi tiểu nên uống vào buổi sáng, và nếu có thể, dùng lượng thấp.

Hai kỹ thuật tập luyện sau có thể giúp chúng ta kiểm soát được nước tiểu:

 

7- Huấn luyện bọng đái đi tiểu đúng giờ:

Đầu tiên, bạn nhất định đi tiểu mỗi tiếng, dù không mắc tiểu, hoặc ngược lại, có mót tiểu trước giờ định đi tiểu, cũng cố nín nhịn (đứng im, cơn mót tiểu sẽ từ từ qua đi). Vài ngày sau, khi đã tập được bọng đái đi tiểu mỗi tiếng theo ý mình, bạn tăng thời gian này lên, nửa tiếng hay một tiếng chẳng hạn, tức 1 1/2 hoặc 2 tiếng mới đi tiểu một lần, dù không mót tiểu cũng cứ đi, hoặc có mót tiểu cũng cố nín nhịn, chờ đến đúng giờ mới đi tiểu. Khi đã tập được như vậy, bạn tăng dần thời gian giữa mỗi lần đi tiểu, cho đến khi nhịn được đến 3-4 tiếng mới đi tiểu lại.

 

8- Tập luyện các bắp thịt vùng chậu:

Tập các bắp thịt vùng chậu giúp các bắp thịt này mạnh hơn, giúp bạn kiểm soát được nước tiểu, nước tiểu không rỉ ra lúc cười, ho, hắt xì. Tập quen rồi, khi mót tiểu lúc chưa thuận tiểu đi tiểu, bạn cũng có thể vận dụng để kiểm soát cơn mót tiểu.

Sau ít nhất 3 tháng, dùng những phương cách giản dị và huấn luyện bọng đái đi tiểu đúng giờ, tập các bắp thịt vùng chậu song không có kết quả, chúng ta sẽ nghĩ đến việc dùng thuốc.

 

9- Chữa trị bằng thuốc

Ở Mỹ, một trong 6 thuốc sau hay được sử dụng: darifenacin, fesoterodine, oxybutynin, solifenacin, tolterodine, trospium; thuốc này không kết quả chúng ta đổi sang thuốc khác.

 

Trường hợp các thuốc trên đều không hữu hiệu, chúng ta có thể thử thuốc mirabegron; thuốc này đắt, và hiệu quả cùng sự an toàn về lâu về dài của thuốc chưa được hiểu rõ lắm.

 

Dùng thuốc không kết quả hoặc không chịu được các tác dụng phụ của thuốc, chúng ta có thể nhờ đến bác sĩ chuyên khoa tiết niệu (urologist) dùng đến những phương phác chữa trị khác cho bạn như chích chất botox (botulinum toxin A injections), kích thích bằng điện (electrical stimulation), giải phẫu.

Đi khám bệnh, nếu có són tiểu, đi tiểu quá nhiều lần trong ngày, tiểu đêm (2 lần trở lên mỗi đêm), bạn nên nói với bác sĩ. Bác sĩ sẽ tìm hiểu nguyên nhân nào gây triệu chứng, cho bạn những lời khuyên hữu ích, đồng thời thay đổi thuốc dùng nếu có thể. Nếu cần, bác sĩ sẽ dùng thuốc chữa són tiểu, hoặc gửi bạn đến bác sĩ chuyên khoa tiết niệu xin ý kiến.

 

IV- DUY TRÌ VỆ SINH BÀNG QUANG

 

1-Uống nước đầy đủ để tránh bị khô nước. Mỗi người có nhu cầu nước số lượng nước khác nhau, tùy theo sức nặng cơ thể, hoạt động và thời tiết. Uống nước đủ khi đi tiểu thấy nước tiểu trong không màu hoặc hơi vàng và không mùi;

2-Giữ gìn vệ sinh;

Luôn luôn tiểu tiện trước và sau giao hợp để tránh nhiễm trùng đường tiểu tiện phía dưới. Với phụ nữ, nên rửa lau cửa mình từ trước ra sau, khi đi cầu cũng như tiêu tiện.

3-Giảm sức nặng nếu quá kí;

4-Tiểu cho tới khi hết nước tiểu trong bàng quang. Nước tiểu sót lại khiến cho bàng quang giãn và yếu;

5-Ngưng thuốc lá, vì thuốc lá gây ho, mà ho lại tăng áp lực trong vùng khung chậu khiến cho nước tiểu dễ bị tống ra ngoài;

6-Khi đại tiện, tránh rặn để cơ trơn vùng sàn xương chậu khỏi bị yếu, bàng quang sa xuống không kiềm chế được nước tiểu;

7-Tránh thức ăn nước uống có tính cách kích thích bàng quang.

 

 

 

  Tài liệu tham khảo:

(1)www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-incontinence/basics/

(2)mayoclinic.heaith/system.org/…. /incontinence-and-bladder-health

(3)my.clevelandclinic.org/…./diseases-conditions/urinary-incontinence

(4)en-wikipedia.org/wiki/Urinary_incontinence

(5)camnangbenh.com/son_tieu

(6)Vietbao,vn/Suc_khoe/Son_tieu

 

 

 

Bác sĩ LÊ ÁNH
9/2015