BỆNH THƯỜNG GẶP DO ĂN UỐNG Bs Lê Ánh

 

 

 

1- TỔNG QUAN

 

Năm hết Tết đến, xa quê hương, để ôn lại những ký ức xa xưa, bà con mình tại hải ngoại thường có thói quen tổ chức tiệc tùng để ăn nhậu cho vui với gia đình hoặc với bạn bè trong những ngày cuối năm.  Suốt năm, mọi người ai lo việc nấy, chỉ vào dịp cuối năm  là lúc rảnh rỗi, trước là chuyện trò, sau là ăn uống, nhậu nhẹt cho khuây khỏa.

 

 Ngộ độc thực phẩm đôi khi cũng có thể xảy ra sau buổi tiệc.  Thường thực phẩm nhiễm độc gây đau bụng, có lúc ói mửa, hoặc bị tiêu chảy.

 

Cũng may, đa số những trường hợp tiêu chảy do siêu vi (virus) hoặc vi trùng (bacteria) hiền, sẽ mau chóng thuyên giảm trong vòng vài ngày, khi các siêu vi, vi trùng gây bệnh, cùng độc tố (toxins: chất độc do chúng tạo ra) của chúng ra khỏi đường tiêu hóa ta.  Nhưng cũng có đôi lúc bệnh nặng, khiến ta khổ sở, không khéo còn phải đi thăm bệnh viện.

 

Nhiều bệnh do thức ăn, nước uống làm cho những ngày họp mặt cuối năm, Tết đến của ta kém vui.

 

Vậy làm thế nào để biết bệnh nhẹ hay nặng? Hai câu hỏi đặt ra để lượng định vấn đề:

► Các triệu chứng mau chóng thuyên giảm trong vòng 1-2 ngày?

► Tiêu chảy có máu trong phân, có nóng sốt, đau bụng càng lúc càng tăng, lại thêm buồn nôn, ói mửa, và có dấu chứng cơ thể thiếu nước (dehydration)?

 

Nếu triệu chứng của bệnh mau chóng thuyên giảm trong vòng 1-2 ngày, trong phân không có máu, không nóng sốt, đau bụng cũng vừa phải, không buồn nôn, ói mửa nhiều, da dẻ còn hồng hào, thế là ta khỏi phải lo.  Chỉ cần nghỉ ngơi, ăn uống nhẹ, dùng ít thuốc đỡ đau bụng, tiêu chảy, hoặc thuốc chống ói, nếu cần.   Đa phần, viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng (infectious gastroenteritis) sẽ chào từ giã bạn sau vài ngày.  Còn nếu, triệu chứng trở nặng hoặc kéo dài, ta phải lưu tâm tìm hiểu, truy lùng nguyên nhân.

 

II-TRUY LÙNG NGUYÊN NHÂN VÀ

     CHỮA TRỊ

 

Triệu chứng ngộ độc thức ăn diễn tiến càng lúc càng nặng, dây dưa nhiều ngày không bớt?

 

► Buồn nôn và ói mửa, có khi tiêu chảy, trong vòng 6 tiếng sau khi ăn, thường do trúng độc gây bởi vi trùng Staphylococcus aureus.  Người bệnh có thể khó chịu dữ lắm, nhưng rồi từ từ sẽ bớt dần.  Bệnh thường kéo dài trong vòng 12 tiếng, ít khi trở nặng, gây những biến chứng nguy hiểm.  Vi trùng Staphylococcus aureus có mặt khắp nơi, nhất là ở trong những thức ăn đã hư thối.

 

► Đau bụng, tiêu chảy kéo dài 1-8 tiếng, hiếm khi kéo dài đến 18 tiếng, sau khi ăn phải thức ăn nhiễm độc, thường do những vi trùng Bacillus cereus, hoặc Clostridium pergringens.   Những con vi trùng này hơi chậm chạp, vào đường tiêu hóa của bệnh nhân một thời gian, mới sinh sôi nẩy nở và tiết ra các độc tố.  Bệnh thường ít khi kéo dài quá 24 tiếng đồng hồ.

 

► Triệu chứng bệnh nặng, thường có nóng sốt, những con Campylobacter jejuni, Shigella, Samonella, và Vibrio parahaemolyticus thường âm thầm trú ẩn ở trong đường tiêu hóa đến 16- 48 tiếng, kể từ lúc bệnh nhân ăn phải những thực phẩm bị nhiễm chúng.  Sau thời gian 16 - 48 tiếng, bệnh mới chính thức phát ra.  Bệnh kéo dài lâu hơn.   Chúng xâm nhập và tấn công ruột, nên trong phân có ít máu. 

 

► Trong trường hợp nếu phân có nhiều máu làm đỏ lòm cả phân, thì có lẽ thủ phạm lại là con Escherichia coli (thường gọi tắt là E. coli), dòng gây chảy máu (hemorrhagw strain).  Trong trường hợp này, một bệnh sử du lịch kèm theo rất quan trọng.  Người bệnh vừa trở về từ Việt Nam, và nay bị tiêu chảy ra máu nhiều.

 

Xem ra thì nhiều con vi trùng tranh nhau gây chứng đau bụng, ói mửa, tiêu chảy cho người bệnh lắm lắm.  Ngoài các siêu vi, vi trùng, còn các con ký sinh trùng (parasites) như giun kim, giun đũa, ký sinh trùng kiết lỵ, ký sinh trùng Giardia, Cyclospora, . . . cũng hùa vào gây phiền toái cho người bệnh.  Rất nhiều thức ăn ở Việt Nam, kể cả rau trái cũng chứa những thứ này.  Người bệnh có nghĩ rằng nước đá (ice) ở đấy cũng có thể gây bệnh?  Chớ nên dùng nước bán dọc đường chứa trong ly bỏ đá lạnh! Chỉ nên uống nước đã đun sôi đủ 5 phút, hoặc uống nước sạch chế sẵn trong chai, đóng nút (bottled water).

 

► Ký sinh trùng Giardia ở Mỹ cũng có, sẵn sàng tấn công những người đi cấm trại trong năm.  Trời nóng nực, sẵn nước suối trong, uống nước suối cho mát, hoặc ăn xong, dùng nước suối súc miệng, đánh răng cũng cho tiện.

 

Nếu, từ nãy đến giờ, chúng ta vẫn chưa tìm đoán được nguyên nhân gây chứng đau bụng tiêu chảy, ói mửa, nóng sốt, . . . của người bệnh, xin cho biết thêm vài chi tiết nữa, thời gian gần đây, người bệnh có dùng các thức ăn không nấu nướng kỹ, hoặc đồ biển (sellfish), trứng, thịt gà vịt, đã không trữ trong tủ lạnh cẩn thận không?

 

Và gần đây người bệnh có dùng trụ sinh gì không?  Trong ruột con người, nhiều vi trùng, cả bạn lẫn thù, chung sống hài hòa, kiềm chế lẫn nhau.  Các trụ sinh, ngay cả Ampi, cũng có thể giết bớt một số vi trùng bạn, khiến vi trùng thù không ai kiềm chế, thừa cơ hoành hành.

 

► Trong cơn bệnh do đám vi trùng vừa gây ra, nguy hiểm nhất là con Clostridium difficile, có khi làm người bệnh đau bụng dữ dội, rồi đột nhiên tiêu chảy phân có máu, kèm theo nóng sốt đến nổi người bệnh phải vào nhà thương cấp cứu.  Nhưng nhận diện được con vi trùng này thì chỉ dùng Vancomycine hoặc Metronidazole là yên chuyện.

 

Xin hỏi thêm một chi tiết nữa.  Người bệnh thường dùng thuốc chống acid (antiacids) như Maalox, Mylanta,... ?  Thuốc chống acid có thể gây tiêu chảy, và đường tiêu hóa của người dùng thuốc chống acids lâu ngày cũng dễ bị các vi trùng có sẵn trong thức ăn có dịp tấn công.  Như đã bàn ở trên, với các triệu chứng đau bụng , tiêu chảy, buồn nôn, ói mửa, . . . nhẹ do nhiễm trùng đường tiêu hóa vào những ngày cuối năm này, không cần làm thử nghiệm, cấy phân để cố truy tìm nguyên nhân gây phiền cho người bệnh làm gì.  Chẳng bao lâu các triệu chứng bệnh sẽ mau chóng thuyên giảm trong vài ngày.   Nhưng nếu người bệnh trở nặng, trông người bệnh yếu quá, hoặc người bệnh đang mang thêm những bệnh mãn tính hoặc dùng những thuốc khiến sức đề kháng cơ thể suy giảm, thì việc làm thử nghiệm, cấy phân là cần thiết, để còn định ra phương cách trong việc chữa trị.

 

Về mặt chữa trị, dù người bệnh bị tiêu chảy nhẹ thôi, người bệnh cũng chỉ nên dùng các thức ăn lỏng như nước cháo, nước 7-up, Gatorate, jello, trà đường, không nên ăn thức ăn đặc.

 

Nếu người bệnh bị nặng, bắt đầu đi tiểu ít dần, hoặc xuống cân, mất khoảng 5% trong lượng cơ thể, người bệnh cần được chữa với những dung dịch đặc biệt, như Pedialyte, để bù lại cơ thể nước và các chất điện giải đã mất vì tiêu chảy và ói mửa.   [Có thể dùng một dung dịch tự chế bằng cách pha 1 muỗng cà-phê muối, 1 muỗng cà-phê nước baking soda, 4 muỗng cà-phê đường vào 1 quart nước uống (1 quart tương đương với gần 1 lit)].

 

Trường hợp bị nặng quá, nhất là ăn uống vào, lại ói ra, người bệnh cần vào nhà thương để được truyền các dung dịch cần thiết qua đường tĩnh mạch (intravenous fluids).

 

Các thuốc chữa tiêu chảy như Imodium, Pepto-Bisol dùng được trong các trường hợp nhẹ.   Trong trường hợp nặng, thuốc cầm tiêu chảy giữ các độc tố lại lâu trong đường tiêu hóa, khiến bênh thêm nặng và nguy hiểm.   Chất subsalicylate trong thuốc Pepto-Bismol còn làm sự nhận diện vi trùng trong phân thêm khó khăn.

 

Và vấn đề dùng trụ sinh được đặt ra.  Trụ sinh có cần hay không? 

► Nếu triệu chứng nhẹ, không cần đến trụ sinh.

 ► Những trường hợp nặng, dùng trụ sinh Cipro để chữa.  Trong khi đó, bác sĩ sẽ thử, cấy phân cho người bệnh để tìm nguyên nhân.   Khi có kết quả thử phân, tùy nguyên nhân gây bệnh được tìm ra, bác sĩ sẽ đổi thuốc hoặc tiếp tục dùng Cipro.

 

 

 

 

Bác sĩ LÊ ÁNH
03/2019