Cổng vào Đền Hạ (h. 2)

  Rời Đền Hạ, chúng tôi lại đi theo 168 bậc cấp bằng đá chắc chắn đi tiếp lên Đền Trung. Nhờ có thời gian nghỉ ở Đền Hạ nên đoàn chúng tôi khoẻ khoắn leo tiếp dễ dàng lên trên. Gần Đền Hạ có Đền Giếng tương truyền là nơi công chúa Ngọc Hoa và Tiên Dung thường ngồi bên giếng trang điểm, chải tóc. Có một điều là phía trên lòng giếng, người ta phải làm một khung lưới dùng để ngăn những người mê tín, thiếu văn hoá thường ném tiền lẻ cầu khẩn vào giếng như rất nhiều người mê tín thiếu hiểu biết thường dán tiền hay bỏ tiền cầu khẩn vào tay tượng Phật ở các chùa chiền phía bắc này.

 Kiến trúc Đền Trung gồm một dãy nhà ba gian xây theo kiểu hình chữ nhất, mái ngói cổ màu đỏ gạch nổi bật giữa vùng đồi núi xanh và các hàng tre bao bọc chung quanh. Đền Trung còn có tên là Hùng Vương Tổ Miếu tương tuyền là nơi các vua Hùng tiếp các Lạc hầu, Lạc tướng để bàn việc nước nơi đây (h. 4). Theo dân gian, Đền Trung cũng là nơi Hùng Vương thứ 6 nhường ngôi cho Lang Liêu vì biết chọn dâng lên tiên tổ và nhà vua bánh dày, bánh chưng giàu ý nghĩa.... Đền Trung được xây dựng vào thời nhà Lý, nhà Trần rồi bị giặc Minh tàn phá khi chúng xâm lược nước ta (1407-1427). Sau được xây dựng và tu bổ lại dưới thời vua Khải Định (1917).

 

 Ngồi trên những viên đá quây tròn ở trước sân, chúng tôi như cảm nhận sự có mặt của tổ tiên từ ngàn xưa đang nhìn con cháu quanh đây. Khung cảnh thiên nhiên quanh ngôi đền ẩn chứa hồn thiêng của tiên tổ, ghi dấu những sinh hoạt của các bậc khai sinh ra nước Văn Lang của tộc Lạc Việt với vùng đồng bằng và núi non có thể nuôi dưỡng và làm thành luỹ ngăn giặc phương Bắc luôn dòm ngó....  

 Rời khu vực Đền Trung, đoàn chúng tôi tiếp tục leo thêm 102 bậc cấp lên đỉnh Nghĩa Lĩnh để viếng Đền Thượng. Tương truyền Nghĩa Lĩnh là nơi Hùng Vương thứ sáu lập đàn tế trời đất cầu xin ban cho người tài giỏi giúp nước đánh giặc Ân của phương Bắc, cũng là nơi các vua cúng tế trời đất, các thần linh để đất nước yên bình, mưa thuận gió hoà cho mùa màng tươi tốt. Trong điện thờ các vua Hùng có bài vị đề chữ “Kính Thiên Lĩnh Điện 敬 天 嶺奠 ” nghĩa là cung dâng Trời ở trên dinh núi. Bên ngoài điện có bức hoành đề bốn chữ : '' Nam Việt Triệu Tổ 南越 肇 祖'' tạm dịch là : tổ tiên khai sinh ra người Việt ở phương Nam Quốc hiệu Nam Việt do Triệu Đà là người Trung Hoa đặt ra sau khi đánh bại Thục Phán An Dương Vương của nước Âu Lạc với hai tộc Âu Việt và Lạc Việt nên không nằm trong nghĩa này. Vua Đinh Bộ Lĩnh cho lập đền thờ các vua Hùng với quốc hiệu thời đó là Đại Cồ Việt. Nhà Lý đổi thành Đại Việt, Hồ Quí Ly đổi lại là Đại Ngu. Nhà Hậu Lê, nhà Mạc, chúa Trịnh, chúa Nguyễn, nhà Tây Sơn đều gọi là Đại Việt. Nguyễn Gia Long khi xin nhà Thanh định quốc hiệu là Nam Việt nhưng vua Thanh định lại là Việt Nam. Qua thời vua Minh Mạng cải lại là Đại Nam...... ). Như thế, không rõ chữ trên bức hoành bên ngoài Đền Thượng có từ khi nào nhưng thiển nghĩ nên hiểu câu trên là ông tổ khai sinh người Việt phương Nam có lẽ hợp lý hơn !

 

 Đứng trước điện thờ ở Đền Thượng, chúng tôi như cảm nhận sự thiêng liêng và công ơn to lớn của các vua Hùng trong việc xây dựng nước Văn Lang đầu tiên trong thực tế của dòng giống Việt ở phương Nam. Từ vùng Nghĩa Lĩnh nhìn quanh chúng tôi thấy các đỉnh núi xa xa sương khói tựa như khí thiêng sông núi đang dâng lên hoà trong các màu xanh thay đổi như một bức tranh thuỷ mặc.

 

 Có một điều cứ đeo đuổi tôi từ khi bước vào cổng màu đỏ sậm dưới chân núi lên đến Đền Thượng là ngay cổng bước vào điện thờ ở đây cũng có hình phù điêu hai ông lính Tàu canh gác hai bên rất khó chịu ! Biết sao bây giờ ?(h. 5 & h. 6)

 Cổng Đền Thượng hiện nay đã được tu sửa với câu hoành Nam Việt Triệu Tổ như cũ nhưng vẫn duy trì hai ông lính kiểu Tàu được sơn phết màu mè... (h. 5)

 Cổng Đền Thượng trùng tu năm 1997 với hai anh lính trang phục Trung Hoa mặc áo giáp kiểu thời xưa..... (Ảnh tư liệu báo Công Lý)(h. 6)

 

 Rời Đền Thượng, đoàn chúng tôi theo bậc cấp hướng đông đi xuống thăm lăng vua Hùng thứ 6. Trước đây là ngôi mộ đắp đất, năm 1870, đời vua Tự Đức thứ 27 cho xây mộ và dựng lăng. Năm 1922, vua Khải Định cho trùng tu lại khang trang. Phía trên cao ba mặt lăng nhìn ra trước đều đề chữ : '' Hùng Vương Lăng 雄王 陵. ''(h. 7) Thời đại các vua Hùng vẫn còn nhiều điều chưa sáng tỏ nhưng việc xây dựng các đền thờ và lăng mộ của bao đời nay của các triều đại xưa nay có giá trị biểu tượng, hun đúc và đề cao lòng yêu nước thương nòi của những người mang dòng giống Việt để bảo vệ giang sơn của tiên tổ bao đời ra công giữ gìn cho con cháu cho đến ngày nay. Sự tồn vong của đất nước và dân tộc là vấn đề then chốt của mọi con dân nước Việt trước sức mạnh thô bạo hiện nay của bọn giặc phương Bắc vẫn luôn có ý đồ thôn tính nước ta bằng cách này hay cách khác.

 Gần 12 giờ trưa, đoàn chúng tôi đi xuống chân núi, dùng cơm trưa tại Phú Thọ để bắt đầu chuyến thăm thú vùng Hà Giang phía tây bắc rồ sẽ rẽ lên cực bắc đến tỉnh Lạng Sơn. Tôi có cảm nhận rằng mọi người trong đoàn từ khách phương xa ở Mỹ về và những người trong nước cùng thăm viếng đền các vua Hùng đều thấy trong lòng càng yêu mến non sông kỳ vĩ của cha ông để lại. Chuyến viếng thăm này giúp chúng tôi hiểu hơn, gần gũi hơn với phần phía bắc của đất nước.

 

[1] Kinh Thi, Khổng Tử san định, Tạ Quang Phát dịch, PQVKĐTVH XB, Saigon, 1970. Nxb Đà Nẳng in lại 2003, tr. 498 & 499.

 

 II. THĂM VÙNG LŨNG CÚ Ở HÀ GIANG

 

 Tiếp tục chuyến hành trình, sau khi dùng cơm trưa tại Phú Thọ, đoàn chúng tôi lại tiếp tục đi lên phía tây bắc để ghé Lũng Cú và Đồng Văn của Hà Giang. Đây là một tỉnh cực bắc của nước ta với vị trí phía bắc giáp các châu tự trị của các dân tộc Miêu, Choang của Trung Hoa. Tỉnh Hà Giang phía đông giáp Cao Bằng, nam giáp Tuyên Quang và tây giáp Yên Bái, Lào Cai. Huyện Đồng Văn là huyện có vùng Lũng Cú tiếp giáp biên cương với Trung Hoa.

 

 Ngày thứ hai của chuyến hành trình, đoàn chúng tôi theo những con đường đèo "ngoạn mục " để đến vùng Lũng Cú và Đồng Văn. Dân Dalat chúng tôi rất quen thuộc với con đường đèo đi từ Phan Rang lên quận Đơn Dương với đường dốc quanh co và khung cảnh tuyệt đẹp từ trên đường đèo nhìn xuống vùng Ninh Sơn và Tháp Chàm của Phan Rang mà người Pháp đặt tên là Bellevue (ngoạn mục). Nhưng giờ đây đi con đường đèo số 2 này mới thấy nhiều khúc cua rất ngặt đáng ngại nhưng bù lại, được nhìn núi non hùng vĩ trùng điệp và cao vút tỏa sương khói như những bức tranh thủy mặc (h. ) ! Đồng thời phải cám ơn anh tài xế trẻ rất vững vàng tay lái nhất là những khúc quanh nguy hiểm và đường đi khá hẹp ! 

 Sau khi dừng chân tại đèo Quản Bạ uống ly cà phê sáng, xe chúng tôi đổ đèo dừng lại thăm "dinh" của vua Mèo Vương Chí Sìn ở xã Sà Phìn (h. 2). Gọi là "dinh vua" nhưng kiến trúc bằng gỗ tốt nhìn đơn giản ngoại trừ cổng vào hơi bề thế. Bước vào bên trong căn nhà bề ngang khoảng 15m và sâu nhỉnh hơn một chút là gian thờ tổ tiên, tiếp theo là 4 dãy nhà hình vuông có lầu gỗ thấp nhìn nhau là nơi sinh hoạt của gia đình ông vua một thời này ! So với nhà của dân chúng chung quanh, nhà vua Mèo chỉ rộng hơn cho con cháu ở chứ chưa thấy phô bày cái giàu có cách biệt xa với người dân ! Lối chạm trỗ cũng bình thường chưa phải là xuất sắc cho lắm như các nhà xưa ở các vùng quanh Hà Nội hay Huế. Leo lên hai gác xây bằng đá phía sau là hai nơi canh gác cho "dinh vua" và có chỗ để đào thoát khi bị tấn công ! Dòng tộc họ Vương chỉ mới được trả lại căn nhà của cha ông mình chưa được bao lâu.

  Tiếp tục cuộc hành trình, xe đưa chúng tôi đến cột cờ Lũng Cú là một địa danh nổi tiếng năm 1979 khi biên giới nước ta bị bọn xâm lược phương Bắc tràn qua. Nơi đây được xem là "địa đầu giới tuyến " hay nói theo cách bây giờ là "trọng điểm" của cuộc tấn công do Đặng Tiểu Bình của Trung Quốc khởi động để "dạy cho Việt Nam một bài học ". Bọn họ vẫn nói như thế từ bao triều đại Trung Hoa từ xưa nay ! Những năm 1979 cho đến những năm sau 1984, 85, 86 nơi Lũng Cú, Đồng Văn phải hứng chịu bao trận bom đạn của kẻ thù hung hăng. Có lẽ nhờ địa lợi với núi cao, vực sâu khắp nơi nên một phần nào góp phần ngăn cản bước tiến của quân thù.

 

      II. 1 LŨNG CÚ

 

 Khi chúng tôi ghé thăm vùng Lũng Cú, những dấu tích của những trận chiến của thời 1979, nơi chúng tôi ghé đến, không còn thấy rõ nét nữa. Có lẽ vẫn còn đâu đó trong những vùng đất kề sát biên giới. Hai mươi năm đi qua, những dấu tích chiến tranh cũng dần dà bị xóa đi trong công cuộc xây dựng cuộc sống. Vả lại những người dân tộc ở đây với những mái nhà đơn giản của tầng lớp nghèo nên chiến tranh có làm tan nhà nát cửa nhưng được tái thiết nhanh chóng. Ở miền Nam sau 1975 các vùng quê nghèo cũng thế.

 

 Sau khi dùng cơm ở Yên Minh, xế trưa, xe đưa đoàn chúng tôi đi đến một địa danh đã đi vào lịch sử từ năm 1979 khi quân Trung Quốc tràn sang xâm lấn. Dân vùng núi Lũng Cú gồm các tộc người Tày, Lô Lô, H'Mông, Mèo.. v.. v.. Họ chuyên sống nghề làm ruộng nước bậc thang và làm nương rẫy. Người dân đây gọi Lũng Cú là nơi ở của rồng hay còn gọi là Long Cư hay Long Sơn trên đỉnh có cột mốc số 428 cách biên giới phương Bắc 3km. Từ xa, chúng tôi đã thấy một tháp cờ cao kiểu hoàng thành Hà Nội dựng trên đỉnh núi có nhiều ruộng lúa xanh ngát bao quanh. Đoàn chúng tôi bắt đầu di chuyển đến trạm chân núi Rồng để đi một đoạn dốc khá bằng đến bậc cấp bằng đá granit xanh đầu tiên leo lên đỉnh. Các vị U-80 và phụ nữ theo xe ôm đi lên con đường trải đá phía sau núi. Bước qua gần hết 425 bậc để đến chỗ nghỉ chân, ai nấy đều thở dốc kể cả đám trai trẻ tây ba lô cũng vậy ! Nghỉ ngơi khoảng năm phút, chúng tôi lại leo tiếp thêm 279 bậc nữa đi lên chân cột cờ Lũng Cú. Các bậc cấp rộng và lối đi cũng thế nên người lên kẻ xuống rất thoải mái. Thêm một lần thở dốc nữa, chúng tôi đến trên mặt bằng chân đế của cột cờ. Từ độ cao 1470 m so với mặt biển này, nhìn ra xa xa đồi núi chập chùng sương khói với nhiều màu xanh thay đổi trông rất hấp dẫn và dậy lên nhiều cảm xúc nhất là góc nhìn về biên giới hai nước ! Từ đây nhìn xuống bên dưới, chúng tôi thấy những đường đèo ngoằn nghèo hay hai chiếc ao khá lớn hai bên chân núi có các ruộng bậc thang phía trên với những màu xanh đa dạng.

 

 Chân đế cột cờ hình bát giác được xây dựng mới trên 54 mét vuông. Ở đây họ cho biết việc dựng cột cờ làm mốc biên cương đã có từ thời nhà Lý. Các đời sau lại tu sửa tiếp theo. Năm 1887, Pháp làm đồn phía dưới chân núi và cho làm cột cờ bằng gỗ tốt có chiều cao như một thân cây. Năm 1978 rồi năm 2002 cột cờ được trùng tu. Đến năm 2010, nhờ sự tài trợ, cột cờ Lũng Cú được làm mới hoàn toàn với tám bên có các biểu tượng trống đồng Ngọc Lũ cao 33, 15 m và cán cờ dựng trên đỉnh tháp cao 12, 9 m làm bằng inox khá dày. Các ông già tương đối còn khỏe trong đoàn leo thêm 140 bậc thang sắt hình xoáy trôn ốc trong lòng tháp đi lên chỗ dựng ngọn cờ. Từ bao lơn cao nhất của tháp nhìn phong cảnh chung quanh lại càng thú vị thêm với gió lộng và làn không khí mát dịu.

 

 Trở lại bên dưới, chúng tôi bắt đầu đi xuống. Mấy ông già gân lại mạnh chân đi xuống các bậc cấp. Các cô và các anh gân yếu lại theo xe ôm đi xuống. Riêng tôi chọn con đường xe ôm chạy đi xuống để tiện thăm thú và thong thả nhìn núi đồi. Đường trải nhựa tuy hẹp nhưng đi rất thoải mái. Gần đến chân núi, tôi thấy một nhà tưởng niệm ghi tên tuổi của các binh lính hy sinh thời 1979 chống Trung Quốc còn mới. Sự hy sinh của họ rất đáng trân trọng. Và càng đi thăm những miền đất vốn xa lạ với dân miền Nam, chúng tôi như cảm thấy

sự gần gũi hơn, thân thiết hơn với quê hương mình mà tiền nhân đã bỏ biết bao công sức gìn giữ. Rời nơi này lúc khoảng giữa chiều, chúng tôi lại đi thêm 45 km đường đèo đến thị trấn Đồng Văn của Hà Giang lúc xế chiều.

 

 II. 2 ĐỒNG VĂN

 

 Con đường quốc lộ số 2 với nhiều đường đèo quanh co nhưng tương đối tốt đưa đoàn chúng tôi đi trong cơn mưa chiều ghé và sẩm tối đến huyện Đồng Văn của Hà Giang. Đồng Văn là một vùng núi đá rộng lớn bao gồm nhiều huyện như Đồng Văn, Yên Minh, Mèo Vạc, Quản Bạ với các dân tộc Tày, Lô Lô, Mông, Dao, Nùng, Việt..... Những ngọn núi đá nhấp nhô với loại đá màu nâu sẩm bén sắc cùng với những làn sương khói sau cơn mưa tạo nên một vẻ đẹp kỳ ảo và quyến rủ. Tuy nhiên, bên dưới vẻ đẹp ấy, những người Tày, Mèo, H’Mông..... phải vất vả đem đất thịt từ dưới leo lên các triền núi dốc cao bỏ đất vào từng hốc đá để dăm các hạt giống bắp. Hầu như các triền núi đá đen nâu bén sắc ấy đều được họ tận dụng để trồng bắp theo cách này Thu hoạch xong, những cơn mưa lớn lại làm trôi đất vì không có rễ bắp bám vào. Chắc chắn rằng mỗi mùa thu hoạch bắp họ phải leo bao nhiêu triền núi đem xuống không phải là việc dễ dàng. Cứ thế, đời này sang đời khác cuộc sống của họ vần nằm trong cách sống vất vả như thế.

 

 Bữa cơm của các quán ăn vùng người dân tộc đều có menu giống nhau : dĩa rau rừng hay rau trồng, dĩa cá sông suối chiên, dĩa đậu hủ kho, canh rau và nhất là luôn có món gà luộc hoặc xào gừng hay nướng than. Ăn ngon hay dở tuỳ người nấu nhưng các món ăn đều giống nhau. Nhưng chiều nay theo yêu cầu, bà chủ quán cũng với những món ăn như thế nhưng nấu nướng tươm tất hơn và đặc biệt có vịt chiên giòn thay cho gà luộc ! Rau ăn rất ngon và bao giờ cũng có dĩa muối có nhiều ớt để chấm. Người vùng núi có lẽ ít dùng nước mắm và quen ăn mặn với muối giống như người K'hor hay Ra đê ở cao nguyên Lâm Viên trong Nam...

 Thị trấn Đồng Văn gồm mấy chục dãy nhà nằm trong một thung lũng nhỏ. Nơi đây có một khu Phố Cổ làm cách đây khoảng một trăm năm từ thời Pháp thuộc. Kiểu dáng nhiều nhà của khu phố này tựa như phố cổ Hội An. Một quảng trường nhỏ nay là phố bán cà phê cho khách du lịch và các đường nhỏ chung quanh. Hương vị cà phê nơi đây y như ở Sài Gòn vì lấy trong Nam ra. Nhưng khá thú vị khi ngồi uống trong buổi sớm mai sương khói còn giăng khắp các dãy núi đá vôi và đá tựa như đá của núi lửa tạo nên.

 Sau khi nghe anh hướng dẫn viên du lịch của công ty Thế Hệ Trẻ nói qua về Phố Cổ rồi hướng dẫn chúng tôi thăm một con đường trong thị trấn có nhiều nhà xưa làm cả trăm năm nay của người Tày hay Lô Lô. Gần làng có các cây to với am thờ thần đất hay thần nước nhìn ra các ruộng lúa nước. Trở lại con đường gần Phố Cổ, sáu người ghé chợ thăm thú, còn năm người còn lại trong bọn chúng tôi được anh hướng dẫn viên dẫn đi theo con đường lót xi măng càng lên càng dốc đến lô cốt xưa từ thời Pháp.

 

    Có lẽ với sức trẻ, chuyện đi lên theo đường dốc núi dẫu mệt nhưng cũng dễ dàng. Nhưng dầu phải dừng nghỉ vài chỗ, năm người có tuổi chúng tôi vẫn đi đến đỉnh núi có cái lô cốt từ thời Pháp thuộc, trừ một anh bạn U-60 hơi mệt phải ngồi đợi dọc đường ! Ước chừng chiều cao của ngọn núi này cũng xấp xỉ tháp cờ Lũng Cú. Tháp nằm giữa các ngọn núi cao phía sau lưng, còn mặt trước nhìn xuống thị trấn Đồng Văn (h. 1). Những ngọn núi đá vôi và đá kiểu của núi lửa cao nhọn là thành lũy kiên cố ngăn cản hiệu quả sự tấn công của bộ binh hay xe tăng vào năm 1979. Nhưng hai chục năm sau, kẻ thù phương Bắc giàu có lên đã dư dã sắm nhiều hỏa tiễn, làm nhiều máy bay và một đống tàu chiến... đe dọa và có thể xâm chiếm nước ta dễ dàng !. Lúc sáng sớm trước khi uống cà phê và leo lên núi này, tôi dậy sớm lang thang cùng người em một anh trong đoàn, tôi có hỏi một anh thanh niên người Tày:

 - Chào em, cuộc sống ở đây em thích gì nhất ?

 - Dạ em thích bóng đá, thích cổ vũ khi đội tuyển đá banh nước mình đoạt thắng lợi.

 - Thế em sống sát bên Trung Quốc không sợ bọn nó hay sao vì nó cũng từng đánh chiếm Đồng Văn?

 Em cười và trả lời rất dứt khoát :

 - Nếu nó lại xâm lấn, tụi em sẵn sàng cầm súng chống trả bọn chúng !

 Không biết rằng em sẽ chống trả quân thù lớn mạnh bằng phương cách gì tốt hơn nhưng tôi nghe em thanh niên này nói hăng say mà thỏa lòng !

 

 Có thể nói núi non sông suối ở các vùng cực Bắc của đất nước và người dân bản địa đã góp phần đáng kể ngăn chặn kẻ thù phương Bắc từ hai ngàn năm nay (h. 2). Khi tiến qua đánh nước ta, chúng phải chọn con đường biển phía Quảng Ninh hay cửa ải hẹp Chi Lăng phía đông bắc nhưng không phải lúc nào cũng êm xuôi ! Nếu chúng tiến đánh những vùng cao nguyên đá như Đồng Văn này sẽ khó tiến quân về vùng xuôi với rất nhiều đường đèo hiểm trở tựa vào núi cao mai phục bọn chúng !

  Chuyến theo con dốc dài đi lên phải toát mồ hôi nhưng chuyến trở xuống gió thổi nhẹ nhàng do bước chân đi được nghỉ ngơi nên cũng khỏe khoắn nhiều. Chúng tôi trở về khách sạn trả phòng và chuyển hành lý lên xe khởi hành theo đường đèo Mã Pí Lèng đi đến huyện Bắc Mê nghỉ đêm để sáng mai đi thuyền trên sông Gâm.

 

 III. ĐÈO MÃ PÍ LÈNG và CÁC DÒNG SÔNG

 

 Từ giã Đồng Văn, xe đưa đoàn theo quốc lộ 4C đi qua một con đèo trước đây khá hiểm trở có tên là Mã Pí Lèng thuộc huyện Mã Pí Lèng và Mèo Vạc, Hà Giang. Tuy đường đi có nhiều khúc cổ tay, ngoằn nghèo nhưng với các phương tiện cơ giới bây giờ, đường cũng dễ đi đủ hai xe tránh nhau. Được xây dựng trên các triền núi đá vôi lởm chởm nhưng khá vững chải của công viên địa chất Đồng Văn nên dù trời mưa to cũng không sợ lỡ đất đá như đèo Bảo Lộc của Lâm Đồng.

 

 Vùng Mã Pí Lèng viết đúng theo cách phát âm của người bản địa là Mả Pí Lèng. Trước kia thời 1959, đường được cả ngàn lượt thanh niên gian nan để mở đường do chưa có máy móc phải dùng đồ thô sơ để đục đẽo đá cứng ở độ cao 1200 m. Hai mươi cây số đi qua đỉnh núi của đèo làm xong. Phải mất 6 năm nữa con đường 160 km qua Cao Bằng mới hoàn tất. Có lẽ giai đoạn này, miền Bắc thiếu thốn đủ thứ chứ nếu có những xe làm đường chuyên nghiệp chưa phải loại đời mới bây giờ như trong Nam thời 1960 không phải dùng sức người quá khổ như thế ! Xe dừng trên một khúc rộng trên đèo để mọi người xuống xe chiêm ngưỡng con sông Nho Quế xanh mướt dưới vực sâu nhìn từ đèo xuống. (h. 3). Đó là con sông xuất phát từ Vân Nam, Trung Hoa dài 192 km ; ở nước Việt nó chỉ có 45 km đi qua Đồng Văn, Mèo Vạc đổ vào sông Gâm hay nói dúng hơn là sông Gầm ở Cao Bằng.

 Con đường về huyện Bắc Mê đi qua rất nhiều trạm thủy điện như Nho Quế, Chiêm Sơn, Na Hang, Bắc Mê, Bảo Lâm, Nậm Mạ, Yên Sơn... Đường đi quanh co theo các dòng sông như Nho Quế, sông Năng, sông Nậm Mạ, sông Neo... qua các tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Cạn đưa đoàn chúng tôi đến huyện Bắc Mê lúc sẩm tối. Bữa tối ăn bữa cơm nơi đây với các món ăn cũng tương tự như những chỗ ăn lần trước !

  

 Có lẽ cuộc sống mộc mạc, đơn sơ của các dân tộc bản địa nơi đây đã tạo nên các sinh hoạt cũng đơn giản như chính cuộc sống của họ. Lối suy nghĩ, cách nói năng khi tiếp xúc không rắc rối nhưng chơn chất. Những ngày nắng tốt leo núi dăm hạt bắp, ngày mùa leo núi thu hoạch. Ngày này qua tháng nọ cứ đơn điệu, lập đi lập lại một cung bậc như bữa ăn rau muối thường ngày của họ. Khi lễ lạc, ngày mùa hay có khách sẽ thêm vài món cá sông hay gà luộc.. v.. v.... Tôi nhớ những hình ảnh trông thấy khi ở Đồng Văn dậy sớm đi tìm quán cà phê uống cho ấm bụng giấc sáng. Tôi và em trai của một anh chị trong đoàn rất ngạc nhiên lúc ghé khu Phố Cổ tìm chỗ nhâm nhi cà phê. Có khoảng năm sáu quán cà phê nơi quảng trường cũ nhưng có lẽ bán khuya nên họ dẹp sơ về ngủ. Quán nào cũng không có cửa ngõ, có thể tự do đi lại thông nhau với quầy kệ để nhiều vật dụng cho việc pha chế cà phê giăng khắp bàn nhưng không có chủ và chắc là không sợ kẻ gian như dưới miền xuôi! Chỉ e rằng cơn lốc thành thị hóa và nhiều thứ "văn hóa" đi kèm sẽ làm suy thoái bản tính chất phác, trung thực vốn có của họ.

 

 IV. ĐI THUYỀN TRÊN SÔNG GÂM

 

 Ngủ lại Bắc Mê, ngày thứ tư của chuyến ra bắc, sau khi ăn sáng xong, xe đưa chúng tôi tới bến thuyền cách trung tâm thị trấn chính của huyện không xa để xuống thuyền sắt xuôi dòng sông Gâm..

 

 Sông Gâm trước kia vẫn gọi là sông Gầm là một nhánh của sông Lô phát xuất từ Vân Nam, Trung Hoa có tên là Bạch Nam Hà dài 297 km, chảy vào Việt Nam có tên sông Gâm (Gầm) dài 217 km đi qua các tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Tuyên Quang rồi đổ vào sông Lô ở huyện Yên Sơn. Các con đường đèo cũng uốn lượn theo các con sông đổ vào sông Gâm dưới vực đèo qua các vùng đá phiến thạch anh Bắc Kạn.........

  Đoàn chúng tôi xuống bến thuyền ở Bắc Mê lên chiếc thuyền sắt khá vững chải chở thoải mái khoảng hai mươi người đợi sẵn với hai anh em cầm lái trẻ tuổi. Thuyền bắt đầu rời bến đi đến chặng đầu tiên là Na Hang là một thị trấn nhỏ ven sông. Vì sợ không kịp thơi gian nên thuyền chỉ lướt qua không ghé lại. Do mấy bữa nay có mưa nguồn nên nước của con sông có màu vàng đục. Nhìn núi non hùng vĩ ven sông với sương giăng khói tỏa, chúng tôi như cảm thấy hồn thiêng sông núi đang có mặt nơi đây ! Đà Lạt nơi tôi sinh sống thuở nào núi non rất đẹp nhưng dáng vẻ Tây phương. Còn đây, cái đẹp của cảnh quan như hòa quyện với nhau vừa hùng vĩ, vừa kỳ bí, vừa sâu lắng lại có sức hấp dẫn lạ lùng. Đó là cái đẹp có hồn của sông núi ! Từ thuyền nhìn lên những ngọn núi cao, những vách đá ven sông dựng đứng, màu sắc khi xanh thẳm, khi xanh lơ thay nhau tạo nên những cảnh sắc tuyệt vời. Thuyền đi qua những khe hẹp giữa hai vách núi trắng đen hòa cùng màu xanh của cây cối trông mãn nhãn !

  Thỉnh thoảng, chúng tôi lại gặp những thác nước lớn nhỏ từ triền đá cao chảy xuống trông rất ngoạn mục.

 Thấp thoáng xa xa trên triền dốc núi có rải rác bản làng của người dân tộc mà có lẽ cuộc sống văn minh thành thị rất xa lạ với họ. Qua Na Hang, dòng sông bây giờ trở nên xanh như ngọc biếc, thuyền chúng tôi đi vào một vùng nước xanh thẳm vời nhiều cột đá lớn nhỏ nhô lên mà người dân tộc gọi là Vài Phạ nghĩa là cọc đá để cột trâu của trời ! 

 

 Cả đoàn đều trầm trồ trước cảnh quan của khu vực này. Ai nấy đều ra phía trước thuyền ghi lại những góc đẹp của những cột đá hòa quyện cùng sông nước xanh biếc và núi non giăng mắc mây khói quanh quanh ! Chắc chắn đất nước nào cũng có những cảnh đẹp riêng của họ. Và không phải cảnh đẹp nào cũng giống nhau. Núi non, cảnh trí nơi đây và chúng tôi có một sự thân thiết của tình tự quê hương. Cái đẹp của cảnh sắc trước mắt thực sự chất chứa hồn thiêng sông núi như một nhắc nhở cho con cháu quyết tâm giữ gìn giang sơn gấm vóc của cha ông để lại !

 Nghe nói cá sông Gâm rất ngon, người thầy từng dạy Triết lớp 12 của tôi đi cùng đoàn đã dặn anh hướng dẫn viên công ty Thế Hệ Trẻ báo cho nhà thuyền mua cá lăng là món chính buổi ăn trưa trên thuyền. Sông Gâm, theo như anh hướng dẫn du lịch cho biết có năm loại cá nổi tiếng là cá anh vũ, dầm xanh, cá lăng, cá bống, cá chiên cùng nhiều loại tôm cá khác. Cá anh vũ xưa để tiến cung dâng cho vua và hầu như mất bóng. Bữa cơm do đứa em tài công khoảng trên hai mươi tuổi chuẩn bị từ khi thuyền rời bến trông tươm tất và quả thật nấu khá ngon miệng nhất là cá lăng hấp ướp hương vị rau thì là pha nghệ ăn với bánh tráng.

 

  VI. THĂM THÁC BẢN GIỐC

 

 Rời hồ Ba Bể, đoàn chúng tôi lên đường đi Cao Bằng để ghé thăm thác Bản Giốc, một thác nước được nhiều người Việt rất quan tâm vì hai lý do chính yếu. Trước hết, đó là một trong những thác nước đẹp nhất nước Việt Nam. Và thứ hai đó là một thác nước phải chia ranh và đóng cọc mốc biên giới ngay giữa thác xác định phần phía trái của thác chính cùng nguyên thác phụ gần đó là của Việt Nam ; nửa bên thác chính phía đông là của nước Trung Hoa mà bây giờ đều gọi quen là Trung Quốc ! Trước năm 1999, khi chưa có sự phân định biên giới vùng thác Bản Giốc, hầu như người dân Việt theo sách vở cũ và những tư liệu lịch sử từ thời Pháp thuộc vẫn nghĩ rằng thác Bản Giốc đương nhiên là của nước ta !

 

 Từ những năm 2000 trở đi, rất nhiều người vẫn nghĩ là có một sự sắp xếp nào đó kèm theo những mưu toan xảo trá của Trung Quốc trong việc đảo ngược những giấy tờ gọi là hòa ước chính quyền Pháp xâm chiếm nước ta đã ký với nhà Thanh Trung Hoa từ 1887 và 1895 phân chia thác Bản Giốc như đã nêu trên. Năm 1999, hai bên tái xác nhận và định rõ lại đường biên giới đi qua giữa thác chính..... Hầu như không thấy Trung Quốc công khai trưng bản gốc của Hòa ước 1887 và 1895. Chỉ nghe họ nói như thế và trong những gì hai bên đàm phán đưa ra về Bản Giốc..... Một kẻ thù cả hai ngàn năm nay chưa bao giờ đứng về cái thiện, cái đúng sẽ dùng đủ mưu tính khi đàm phán biên giới ! Hình ảnh của Trung Quốc xưa nay luôn đồng nghĩa là mưu mô, gian xảo, trí trá, tiểu xảo, hung tợn.... ! Khó mà tin vào được những gì họ nói vì nói một đằng làm một nẻo như chuyện biển Đông trước mắt.

 

 Thành ra, trong chuyến đi này, tôi rất thỏa lòng được ghé đến một địa danh lịch sử còn nhiều nghi vấn..... Chỉ sợ lòng tham không đáy về đất đai, biển đảo của bọn xâm lược phương Bắc này chẳng bao giờ dừng lại. Bọn chúng về lâu dài đang mưu tính nuốt dần không phải chỉ là thác Bản Giốc mà thôi.....

 

 Chúng tôi ghé lại Bản Giốc trong một buổi chiều mưa tầm tả. Thác nước từ độ cao chảy ào ào xuống khiến bọt tung tóe bay khắp khu vực trước thác hòa cùng cơn mưa nặng hạt. Tôi nhìn những người trong đoàn thấy họ dù mưa gió vẫn thích đứng chụp cảnh thác nước lịch sử ! Tâm trạng của mỗi người không ai giống ai, nhưng chắc chắn cùng có mẫu số chung là tình yêu quê hương đất nước tràn trề mà thác Bản Giốc là một hình ảnh rất tiêu biểu để qua đó nghĩ về số phận và tương lai quê cha đất tổ nhiều hơn !

  Con sông Qui Sơn 歸 山 người địa phương đây đọc là Quây Sơn, phát xuất bên Trung Hoa chảy vào Việt Nam ở xã Ngọc Khê, huyện Trùng Khánh, Cao Bằng. Sông chảy đến xã Đàm Thủy chia nhiều nhánh chảy thành thác đổ xuống một vùng rộng như một hồ nước nhỏ. Mức nước dưới chân thác so với con sông phía trên là khoảng 35 m. Sông chảy thành thác rồi thành dòng quay trở (qui) lại Trung Hoa.

 

 Quả thật nhìn thác nước trong cơn mưa chiều, chúng ta thấy sự hùng vĩ và cái đẹp của nó. Cảm nhận về cái đẹp mỗi người mỗi vẻ nhưng giống nhau vì thác nước vùng biên giới này từng gắn liền với bao triều đại gắn liền với việc thành hình nước Việt ở phương Nam. Sự chia đôi biên giới của thác nước cũng có nghĩa trong tâm thức là chia đôi cái đẹp hay là cái đẹp nửa vời !Cái đẹp của thác chưa thực sự hoàn hảo và của riêng đất nước Việt !

 Dù mưa chưa ngớt, chúng tôi vẫn muốn đứng nhìn thác nước ví như nàng con gái tuyệt đẹp đang một thân chịu sự giằng co của hai chàng trai mạnh yếu cách biệt..... Nhưng rồi anh hướng dẫn viên đã thúc giục trở lại xe để còn di chuyển thêm 180km theo QL4a về Lạng Sơn ghé thăm nhiều di tích lịch sử khác nữa.....

 

 Lên xe rời thác Bản Giốc khi cơn mưa chiều đã bớt. Xe đưa chúng tôi về lại một khách sạn ở Cao Bằng nghỉ đêm để sáng hôm sau đi thị trấn Đồng Đăng cách khoảng 125 km. Đồng Đăng vốn được biết đến qua câu ca dao quen thuộc :

 

 Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa,

 Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.

 Ai lên xứ Lạng cùng anh,

 Bỏ công bác mẹ sinh thành ra em......

 

 Ngày nay, ngoài những địa điểm du lịch nổi tiếng từ trước, thị trấn Đồng Đăng và thành phố Lạng Sơn từng được đề cập nhiều và đi vào lịch sử với những trận đánh ác liệt cách đây 40 năm ngăn chặn bọn xâm lược phương Bắc tràn vào vùng cực bắc và đông bắc nước ta. Tháng 2/1979, mấy chục quân đoàn của bọn xâm lược Trung Quốc tiến công nước ta về mạn bắc trong đó có Đồng Đăng và Lạng Sơn phải gánh chịu những tổn thất rất lớn. Nơi đây từng chứng kiến những thiệt hại về quân số, xe tăng của bọn chúng cũng như những hy sinh mất mát của người dân vùng này.... Bốn mươi năm trôi qua (1979-2019), những vết tích của cuộc chiến đấu khốc liệt thuở ấy vẫn còn ở một số địa điểm lịch sử nhưng bộ mặt phố xá đã thay da đổi thịt của một thời hòa bình......

 

 VII. THĂM THỊ TRẤN ĐỒNG ĐĂNG

 

 - Thăm cửa khẩu Tân Thanh

 Ngày thứ sáu của chuyến thăm vùng cực bắc đất nước, đoàn chúng tôi đã đến thăm cửa biên giới Tân Thanh. Anh hướng dẫn viên của đoàn "mau miệng" giới thiệu với trạm biên phòng là "đoàn cán bộ hưu trí" nên chúng tôi được mau chóng dẫn vào bên trong cổng đến cột mốc kề bên số 1090, phân định biên giới hai nước. Cách 15 mét bên hàng rào là lính TQ trong giờ nghỉ đứng lố nhố nhìn sang. Năm 1979, chúng ta đã ngăn chặn bọn xâm lược TQ ngay những vùng biên giới cực bắc này. Nhưng rồi 40 năm sau, bằng những hiệp ước gì đó, họ đã tràn sang đất Việt bằng hàng hóa, bằng những đoàn du lịch, bằng những đoàn đầu tư hay mua đất đai nhà cửa mà không cần đến súng đạn. Những vùng biển đảo họ lại có cách xưa nay là cưỡng chiếm nhân danh " Biển Đông từ thời xa tít là của Trung Hoa !" (theo cách nói của Đăng Tiểu Bình, kẻ ra lệnh tấn công nước ta năm 1979). Không xâm lược bằng cách này thì xâm nhập đủ kiểu bằng con đường khác của hàng hóa, kinh tế, chính trị, ngoại giao, áp chế, cưỡng chiếm, mưu mẹo, thủ đoạn.... v.. v...

 

 "Cửa khẩu" hay cửa biên giới Tân Thanh nằm cách phố xá vài chục mét với những hàng xe tải ra vào nườm nượp nhập các sản phẩm của TQ như máy móc, đồ điện tử rẻ tiền, áo quần, giầy dép.. v.. v... Những loại hàng hóa như thế bày bàn những khu chợ ngay trước con phố có cửa ngõ đi qua biên giới. Bên nước Việt khi mấy anh TQ chơi xỏ lá ngưng nhập hàng là biết bao đống nông sản như dưa hấu, thanh long, măng cụt, bưởi xoài đổ lăn lóc ngay phía cổng biên giới.....

 Chúng tôi để ý thấy trừ một hai tiệm trước cổng biên giới có đề tiếng Hoa để trưng bảng hiệu, còn khắp nơi trên con đường xe chạy qua thị trấn hầu như không thấy bảng hiệu chữ Hoa. Đó là dấu hiệu đáng mừng vì người dân nơi đây đã nghiêm ngặt giữ gìn bản sắc dân tộc không như Quảng Ninh, Đà Nẳng hay Nha Trang.... trưng bảng chữ Hoa khắp nơi y như là những thành phố “anh em” với Tàu !

 Sau buổi trưa, đoàn chúng tôi lai đi tiếp ghé thăm một thắng cảnh có tiếng ở vùng đông bắc là vùng Mẫu Sơn. Chúng tôi sẽ quay trở lại nơi này để ghé thăm ngọn đồi nàng Tô Thị, di tích thành nhà Mạc.. v.. v.. vì giành nhiều thời giờ cho chuyến đi Mẫu Sơn.

 

 II. THĂM MẪU SƠN

 

 Trong một buổi chiều trời mây quang đãng, đoàn chúng tôi đã đi đến vùng Mẫu Sơn, huyện Cao Lộc, cách Lạng Sơn 30km về hướng đông. Con đường đi lên một cao điểm của vùng núi Mẫu tuy hẹp nhưng khá tốt uốn lượn đưa chuyến xe lên trên một đỉnh cao của vùng núi Mẫu. Không khí trên cao điểm này thật trong trẻo. Mùa này, ban ngày chỉ khoảng 24-25 độ nên khá dễ chịu.

 

 Trong những năm 1925, người Pháp đã tìm kiếm nơi nghỉ ngơi ở phía đông bắc Việt Nam và đã nhận thấy vùng núi này rất thích hợp. Họ đã cho làm con đường 16km nối quốc lộ 4a đi lên đỉnh núi này. Mặt trước của cái lô cốt còn sót lại trên đỉnh mà chúng tôi leo lên ghi là 1180, chắc là cao độ so với mặt biển. Như thế, đây chỉ là một cao điểm của vùng Mẫu Sơn. Theo tư liệu và cách gọi của người dân tộc Tày, Nùng, Dao sống ở đây, dãy Mẫu Sơn có hai ngọn núi cao là Phia Pò hay còn gọi Công Sơn hay là núi Cha cao khoảng 1541m. Còn núi thứ hai là Phia Mè hay là núi Mẹ cao khoảng 1520 m. Như thế, chỗ chúng tôi đang đi lòng vòng "tham quan" chỉ là một điểm cao của vùng Mẫu Sơn mà thôi. Tiếc rằng chúng tôi chưa kịp hỏi người dân nơi đây chỉ cho thấy ngọn nào quanh đây là núi Cha và núi Mẹ ! 

 Người Pháp đã chọn nơi đây vì có ngọn núi tương đối tiện cho việc lên xuống, xây dựng chỗ nhỉ ngơi. Họ đã cho xây những dãy nhà nghỉ hay căn lầu lớn để đến nghỉ. Bao nhiêu năm qua, những căn nhà này đã bị hư hao trông cũ mèm nhưng vẫn giữ kiểu cách xây dựng thuở nào. Du lịch có thể phát triển mạnh nhiều nơi tương tự như Sa Pa ở Lào Cai núi Bà Nà ở Đà Nẳng, Bà Đen ở Tây Ninh.. v.. v.. nhưng ở đây, Mẫu Sơn vẫn đứng nhìn thời gian trôi nhanh giữa một vùng núi non rất đẹp và hấp dẫn. Nhưng trong lòng tôi vẫn nghĩ rằng dầu sao, cái dáng vẻ hiện thời nơi đây có cái đẹp thật quyến rũ vì còn chất hoang sơ. Mặt trái của phát triển du lịch, nếu khai thác quá đà, sẽ làm tan nát cái đẹp vốn có của những nơi như thế này !