SÔNG
DINH QUA THI
CA
(kỳ 7)

Ngă 3 sông Dinh
Chỉ
nói riêng ở VN, ng̣ai một số ít cây cầu đường bộ có h́nh dáng khác lạ, th́
Cầu Dinh hiện tại cũng giống như rất nhiều cây cầu beton khác trên các
quốc lộ của Việt Nam - về h́nh dáng không có ǵ đặc biệt. V́ chức năng và
cấu tạo của nó vốn đơn giản. Những cây cầu được xây dựng trong thời kỳ đất
nước không mấy khỏe mạnh, nên chẳng cần phải hoa mỹ, hoặc phải suy nghĩ
làm ǵ khác hơn. Chỉ cần dài ngắn, rộng hẹp khác nhau theo con sông và nhu
cầu sử dụng.
Đưa ra nhận xét một mặt và đơn giản như vậy, tôi lại áy náy nên vội nh́n
trước ngó sau. Có đúng thế chăng !? xem chừng có nhiều người Ninh Ḥa phản
đối. V́ như Nguyễn Văn Thành trong Tây Du Kư có viết:
- “...dọc sông Seine có nhiều cầu nhưng tôi vẫn thích cầu Dinh và cầu
Sắt thật b́nh dị của quê tôi nhiều hơn...”.
hoặc Quan Dương
“...Tóm lại ngoại h́nh
chiếc cầu Dinh chẳng có ǵ đặc biệt nhưng bởi v́ nó dính liền với thịt da,
cho nên mỗi lần lái xe qua một chiếc cầu nào đó hồn tôi thường bâng quơ
thổn thức về một chiếc cầu thời thơ ấu...”.
Như vậy có nhiều tính chủ quan trong chuyện nhận định, đánh giá về một
h́nh tượng quê hương. Cho nên tôi phải nói thêm thế này mới may ra nghe
được và yên tâm:
- Mỗi cây cầu ở mỗi vùng đất đều đặc biệt đối với con người sống ở vùng
đất đó. V́ nó là cầu Dinh cho nên trở thành đặc biệt với người Ninh Ḥa.
Ta hăy nghe Phạm Duy Tân trong ba bài thơ khác nhau đều cho rằng:
Sông Vĩnh Phú thuyền câu
không muốn lướt
Cầu Dinh cong hai đầu xuôi nguợc
Đất quê tôi - Phạm Duy Tân
Con đường về nhà em run run lần đầu tiên ấy
Cầu Dinh cong hai đầu xanh tay vẫy
...............................................................
Em ôm sông Dinh vào ḷng măi thế sao
Liệu con nước có dùng dằng không nhỉ
Chiếc cầu th́ cong, mạch thơ vẫn chảy
khúc đồng dao trên sông Dinh - Phạm Duy Tân
Sông Dinh xanh biếc đôi bờ
Hàng tre soi bóng nghiêng thơ vào ḷng
Đi qua mấy nhịp cầu cong
Nhớ sông Dinh - Phạm Duy Tân
Nếu
cầu Dinh cong như Phạm Duy Tân với “tứ ngôn kư xuất” như vậy th́ thật sự
cầu Dinh có dáng h́nh không đến nổi tệ. Tôi vội vàng lôi những tấm h́nh
cầu Dinh ra xem th́ thấy rằng cầu Dinh không thẳng nhưng không cong “quá
trời” như Phạm Duy Tân nói. Nếu gọi là cong th́ một số cầu như: - cầu Sài
G̣n, cầu B́nh Triệu qua sông Sài g̣n, cầu Bến Lức, cầu Tân An qua sông Vàm
Cỏ, cầu Xóm Bóng 2 mới xây dựng qua cửa sông cái ở Nha Trang...v.v mới gọi
là cong. Những cây cầu này đều dài, bắt qua sông rộng, có nhiều tàu thuyền
cao lớn chạy qua bên dưới. Như vậy những cây cầu cong có tính năng vừa cho
giao thông đường bộ, lại phải bảo đảm cho đường thủy. Nơi cao nhất của
nhịp cong chính là để đủ chiều cao thông thuyền. Dĩ nhiên làm một cây cầu
cong luôn đắt tiền hơn cây cầu thẳng cùng kích thước. Nó cũng có một số
mặt bất lợi khi sử dụng. Có một số cầu cong mang tính h́nh thức, tạo thêm
dáng vẻ thơ đẹp cho cảnh quan. Có cầu như là một tác phẩm nghệ thuật điêu
khắc. C̣n ở đây, như đă nói ở kỳ trước, sông Dinh không có tàu thuyền qua
lại. Nói cách khác, cầu Dinh không cần giải quyết cho giao thông đường
thủy (hiện trạng sông Dinh không sâu, có nhiều đập chắn, tàu thuyền không
thể lưu thông.
Dưới cầu Dinh vẫn c̣n mấy
nhịp cầu cũ. Chỉ có mấy ngư dân bất đắc dĩ của sông Dinh, nếu gặp chướng
ngại th́ đưa chiếc ghe khiêm tốn của ḿnh lên lưng cơng là xong ). Trong
xây dựng những kết cấu có nhịp lớn như dầm, dàn kèo sắt..vv. người thiết
kế thường phải tạo độ vồng (bombé) để khi kết cấu có vơng th́ nh́n vẫn
ngay thẳng hoặc khi thấy vồng thật sự th́ người ở trong không gian ấy có
cảm giác thanh thoát, an tâm. Cho nên độ vồng khác với cong. Nhưng ở đây,
cầu Dinh không phải cong mà cũng chẳng phải vồng, v́ độ vồng cong rất ít,
chỉ nằm trong phạm vi nhịp, c̣n cầu Dinh có nét cong vừa phải, là kết hợp
của 5 nhịp mà thành. Nên đó là đ́ều kỳ lạ của h́nh dáng chiếc cầu này. Tôi
không hiểu v́ sao như vậy, v́ nhiều chiếc cầu rất dài nhưng thẳng vẫn cứ
thẳng, như cầu Hà Ra, cầu Xóm Bóng 1 ở Nha Trang, cầu Đà Rằng ở Tuy
Ḥa..vv. Thật ra cái h́nh profile này không phải người Ninh Ḥa nào cũng
có dịp thấy được. Chỉ có những người sống ven sông hoặc có điều kiện đi
dọc bờ mới nh́n được trọn vẹn h́nh dáng cây cầu. Cầu Dinh có nét duyên
dáng nhờ cái cong nữa vời này. Có lẽ người thiết kế chiếc cầu Dinh trong
phút giây ngẫu hứng đă tặng cho Ninh Ḥa một sản phẩm khác thường, đầy
chất lăng mạn như vậy. (trên ninh-hoa.com có nhiều h́nh cầu Dinh có thể
tham khảo ).
Để có được số liệu về cầu Dinh tôi phải tốn không ít công sức. Chỉ việc
xác định cầu Dinh có mấy nhịp tôi đă không dám vội vàng. Mặc dầu cầu Dinh
có 5 nhịp nhưng thoạt nh́n ta thấy cầu Dinh chỉ có 3 nhịp v́ các hàng tre
um tùm che khuất, không thấy 2 nhịp ngắn gần bờ. Nhưng Nguyễn văn Thành
lại tự tin đến bất ngờ:
Cầu Dinh bốn nhịp trữ t́nh
Sông Dinh thơ mộng uốn ḿnh chảy ngang
Ninh Ḥa – Nguyễn Văn Thành
Tôi
tự hỏi - tại sao Nguyễn Văn Thành đưa ra một con số rất cụ thể, chắc chắn
như vậy !? sau đó chợt hiểu rằng : - có thể ư tác giả nói - cầu Dinh có 5
nhịp nhưng chỉ có 4 nhịp “trữ t́nh” c̣n một nhịp “vô t́nh” nào đó đă để
lại nhiều kỷ niệm thương đau nên đă khai tử nó. Trường hợp này giống như
nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đă giải thích bài hát “có một gịng sông đă qua đời”
- Có một ḍng sông mà TCS rất yêu qúi, nhưng một hôm, t́nh cờ thấy ngừơi
yêu ḿnh sánh vai với một ngừơi khác đi qua cầu, bóng hai người soi xuống
ḍng nước. Từ đó TCS không c̣n yêu mến ḍng sông và xem như ḍng sông đă
chết. Nếu quả thực hệ luận ấy đúng th́ Nguyễn Văn Thành cho cầu Dinh sập
luôn mới phải, khai tử một nhịp nào có thắm thía ǵ! (điều này các dẫn
chứng phần sau chúng ta sẽ được rơ hơn ). Quan Dương không biết dựa vào
đâu lại cho cầu Dinh dài quá cỡ thợ mộc: “... Mỗi khi lái xe qua chiếc cầu
Causeway dài 40 cây số nơi tiểu bang hiện định cư, tôi đều liên tưởng đến
chiếc cầu Dinh ngẳn củn dài chưa đầy 200 mét ở Ninh Ḥa...” Tại sao Quan
Dương không chọn một cây cầu 50m ở Louisiana so sánh để thấy cầu Dinh của
Ninh Ḥa to lớn biết dường nào mà chọn cây cầu dài nhất ở đấy để ăn hiếp
cầu Dinh. Tôi không biết cây cầu dài 40 km có giá trị văn hóa lớn ở mặt
nào, nhưng với cây cầu Dinh nhỏ chưa đầy 100 m đă có bao nhiêu thứ để nói,
nếu cầu Dinh dài gấp đôi như Quan Dương th́ sự việc và cái đáng nói chắc
phải là con số b́nh phương. Hoặc như Anh Quốc Minh trong “thư từ Hoa Thịnh
Đốn “ khi nhớ về Ninh Ḥa th́ thứ tự ưu tiên lại dành cho cây cầu Dinh
đứng đầu ”...Tôi phải bắt đầu từ đâu hả bạn? Bắt đầu từ chiếc cầu Dinh có
những thanh sắt đă cũ sét v́ thời gian...”. Nhưng những thanh sắt cũ sét
của cầu Dinh thật khó t́m ?! v́ cây cầu toàn beton, vẫn c̣n tốt tươi, lành
lặn.
Nói đến đây tôi lại thấy ḿnh quá trật đường ray v́ cứ măi duy lư. Cái cầu
cong của Phạm Duy Tân là một ư hướng vươn tới cái đẹp khi thi vị hoá cầu
Dinh, xuất phát từ t́nh cảm với quê hương, yêu mến cây cầu. Cầu Dinh có
cong như h́nh móng ngựa vẫn không sai. C̣n Nguyễn Văn Thành có nói cầu
Dinh đến 100 nhịp để bày tỏ t́nh cảm với ai đó th́ càng đúng, v́ cầu bao
nhiêu nhịp anh thương ḿnh bấy nhiêu hoặc trái lại . Quan Dương cũng có
t́nh, có lư khi chọn giới hạn an toàn cho cầu Dinh khi phán đoán chiều dài
cầu đến 200m. Có đem cây cầu lớn gấp 400 lần để so sánh với cầu Dinh mới
thấy tác dụng của ép phê ngược thế nào. Hoặc Anh Quốc Minh vẫn theo lư
luận tự nhiên là cái ǵ xưa cũ vẫn phải hư hao, hủy hoại với thời gian. V́
trăm năm bia đá th́ ṃn kia mà, sắt thép nào tồn tại măi với thời gian,
tuy vậy Anh Quốc Minh không có chút mặc cảm ǵ, nếu không muốn nói đó là
vẻ đẹp tự nhiên của kư ức. Hoài niệm th́ đâu cần thật thà như đếm mới là
chính xác.
Mô
tả về vị trí và đặc điểm của cầu Dinh, người Ninh Ḥa dưới mỗi cái nh́n
khác nhau có những cảm nhận và diễn đạt khác nhau. Đă là người Ninh Ḥa
th́ việc định vị cầu Dinh và những nẻo đường qua thị trấn không có ǵ khó
khăn cả. Ta hăy nghe Trần Thị Nết mô tả những con đường qua cầu Dinh trong
một bài thơ:
Có một con đường ....mà em rất thương
Dù lâu không về - em cứ vẫn nhớ
Đường nào ? đường ...vào nhà em đó.
Qua cầu Dinh - rạp hát... là quẹo vào
và
Chuông chùa vọng lại chùa Phật học
Qua cầu Dinh trường tiểu học hướng này
Những nẻo đường trong mơ - Trần thị Nết
Đúng là trong mơ! Hướng dẫn đường quanh co, ấp úng như vậy th́ người hỏi
đường thấy khó khăn quá.?! Có lẽ được nhiều chàng thăm hỏi nên đành phải
đánh lạc hướng cho xong. Nhưng qua đó ta thấy sự tế nhị của một người đẹp
sông Dinh.
Quan Dương th́ nghịch ngợm hơn khi xác định vị trí cầu Dinh. Không phải
bằng đường bộ mà bằng cách lội sông.
Từ bến ông Đùm bơi qua Vĩnh Phú
Ánh điện vàng soi bóng nước cầu Dinh
..............................................................
Thí mạng cùi trời đất nỡ làm thinh
Cầu Dinh - Quan Dương

(ngă 4 cầu Trạm)
Đă
vậy thời điểm lội sông là ban đêm nên càng táo bạo, rất liều mạng!. Nguyễn
Thị Thu th́ mượn cầu Dinh để nói về cầu Gỗ trong - Chuyện một chiếc cầu :
“ ...Cầu Gỗ nằm giữa cầu Dinh, cầu Sắt và cầu Trạm, nên vào mùa mưa lụt
cầu phải âm thầm chịu đựng một lưu lượng nước vĩ đại từ hai cầu Dinh và
cầu Sắt đổ vào...” và ...” Mùa tháng mười nước lụt năm nào đă phá bằng mặt
cầu Gỗ, người yêu tôi phải chèo ghe từ cầu Dinh lên cầu Gỗ để thăm tôi...”.
Nếu đúng như vậy th́ Nguyễn Thị Thu có người yêu là một tay chèo cừ khôi.
Nước lụt sông Dinh rất mạnh nên chèo ngược ḍng rất khó, cố gắng lắm chỉ
đạt vận tốc không km/giờ, buông một chút th́ đạt vận tốc âm, dù có kinh
nghiệm như những ngư dân sông Dinh là chèo men theo bờ cũng không dám đi
một đoạn xa như vậy.
Tôi nghĩ chàng phải cơng ghe
lên tận cầu Sắt rồi thả xuôi ḍng mới làm được kỳ tích này. Có cần phải
khổ cực như thế để chứng tỏ t́nh yêu? nguy hiểm quá. !. Qua đoạn viết này
của Nguyễn Thị Thu làm tôi nhớ lại ḍng nước sông Dinh đổ vào con sông cạn
nằm giữa vùng rạp hát Thái B́nh, đầu chợ Dinh và dọc xóm Ḷ Heo. Mùa khô
là một cái trũng có thể đi bộ qua được, nhưng mùa lụt, nước sông Dinh dâng
cao đổ về hướng này rất mạnh - qua cầu Gỗ, tiếp đến là cầu Đồn (cầu Trạm)
để tràn về đồng Trong. Những năm lụt lớn, mực nước của nhánh này đều dâng
đến dạ cầu, ḍng nước chảy qua cầu sùng sục, dữ tợn hơn ḍng sông Dinh rất
nhiều, v́ lượng nước rất lớn mà ḷng sông th́ chật hẹp, vào mùa khô cạn
nước cô đọng, ao tù, thu hẹp lại gần quanh cầu như cái mương nhỏ đầy lục
b́nh. Hiện nay con sông cạn ấy không c̣n nữa , nó đă trở thành một con
đường tráng nhựa thênh thang của thị trấn Ninh Ḥa, chạy từ bờ sông Dinh
qua cầu Gỗ, cầu Trạm, ṿng đến xóm Mới, hai bên đă đầy nhà cửa. Tôi chợt
nhớ đến mấy câu thơ của Tú Xương nói lên tâm trạng của ḿnh về một con
sông ở làng quê bị lấp:- “ sông kia rày đă nên đồng- chỗ làm nhà cửa chỗ
trồng ngô khoai.” Trong một tâm trạng bùi ngùi, để đôi lúc mơ mộng lại -
“giật ḿnh c̣n ngỡ tiếng ai gọi đ̣” . Cùng tâm trạng đó Dương Alpha trong
bài “cầu Trạm” đă viết :
Con mương cầu Trạm nay đă lấp
Bỗng thấy trong ta quá muộn phiền!
hoặc Quan Dương cũng trong một bài cùng tên “cầu Trạm”, quay quắt hơn
với một nỗi niềm sâu kín:
Chiếc cầu Trạm nơi tuổi thơ đánh rớt
Đám lục b́nh nằm khóc ướt ḍng sông
C̣n sót lại chút ǵ từ kư ức?
đường cắt ngang như một nhát dao buồn
Có sự đổi thay nào mà không để lại những bâng khuâng, tiếc nhớ, nhất
là những h́nh ảnh thân quen chứa đầy kỷ niệm của thuở ấu thời.
Trở
lại cây cầu Dinh, hơn ai hết, Nguyễn văn Thành có quá nhiều kỷ niệm. Để
xác định cầu Dinh ở vị trí nào trên địa lư và trên con tim ta hăy nghe một
người đầy kinh nghiệm mô tả:
cầu Dinh nối giữa hai làng
sông Dinh lại nỡ ngăn nàng với ta
Bẽ bàng - Nguyễn Văn Thành
Tôi lại thấy một ư thơ như lời đối đáp:
Nhớ nhiều chiếc cầu Dinh
Đưa t́nh chàng bên ấy
Cùng cô em bên này
chờ trầu cau dạm hỏi
Có phải đây là em - Trần thị Nết

(ngă 4 cầu Gỗ)
Xem
ra việc xác định cầu Dinh là cái gạch nối giữa hai làng Vĩnh Phú và Mỹ
Hiệp của Nguyễn Văn Thành là chuẩn xác và dễ hiểu mà ta bắt gặp ở Quan
Dương cùng suy nghĩ : “Nhờ có nó nằm gát ḿnh từ phía bên này phố chợ nên
tôi mới có thể bước qua bên kia Vĩnh Phú để những lá thư t́nh có cớ tuôn
về Phước Đa rồi quẹo lên cầu Sắt, Quang Đông. Nó cũng là cái cớ cho tất cả
những nhà văn thơ Ninh Ḥa đem vào sáng tác..”.
Nhưng đến khi nghe Quan
Dương định nghĩa lần nữa tôi lại thấy rất hoang mang :”...cầu Dinh trấn
thủ giữa phố Ninh Ḥa như một cái rốn trên vuông bụng của một thiếu nữ
xuân th́ và chính v́ vị trí toạ lạc đặc biệt đó mà nó trở thành h́nh tượng
quê hương...” quả là Quan Dương khéo tưởng tượng, mô tả rất gợi h́nh,
gợi cảm, muốn làm anh em lên ruột nên ví cầu Dinh như cái rốn của một
thiếu nữ phơi phới như vậy. V́ là một nơi nhạy cảm nên anh em ta muốn đến
cầu Dinh chỉ c̣n cách nhảy dù chứ biết đi đường nào tới nơi an toàn.!!. Đă
vậy c̣n cho nó là h́nh tượng của quê hương. B́nh tâm, tôi phản đối sự so
sánh này. Trời sinh ra cái rốn chỉ để thoa dầu khi đau bụng chứ có tác
dụng cao đẹp ǵ mà ca ngợi lắm thế, h́nh tượng chổ nào?.!!. Nếu gặp phải
cái rốn lồi th́ ư tưởng của Quan Dương xem như phá sản. (có người nhờ hỏi
lại Quan Dương :
- không biết chân của người
thiếu nữ phía bên Vĩnh Phú hay bên chợ Ninh Ḥa ?!).
Quan Dương c̣n nhạy cảm đến
nỗi Khứu giác ghi nhận được cái mùi độc địa :
- “...Những ngày đầu tiên
đến Mỹ suốt ngày ru rú trong nhà với máy lạnh có lần vừa mở cửa bước ra,
không khí ập đến đă cho tôi cái cảm giác rất đột ngột. Tôi ngữi được cái
mùi đó và bất giác kêu lên - mùi cầu Dinh...".
Thật
bất ngờ.! Quá bất ngờ. Tôi hoàn toàn không có khái niệm ǵ về cái mùi lạ
lẫm này và dám chắc chỉ duy nhất Quan Dương là người Ninh Ḥa có cảm giác
siêu nhân kia. Phải là người ngụp lặn, sục sạo nhiều ở khu vực đó mới tinh
tường như vậy, đáng được tôn vinh là người uyên bác về cầu Dinh.
(xem tiếp phần cầu Dinh ở kỳ 8)
Dương
Tấn
Long