|
Dương Tấn
Long |
Kiến Trúc Sư.
Cựu học sinh Trung Học Ninh
Hòa, niên khóa 1968-1975. Hiện sinh sống ở Việt Nam.
|
|
|
Thơ
Văn
|
SÔNG
DINH QUA THI
CA
(kỳ 5)

PHẦN 2 : NƯỚC TRÔI RA BỂ LẠI QUAY VỀ NGUỒN
Như tựa của bài viết “sông Dinh qua thi ca” thì ý tôi chỉ mô tả, nói những
đặc điểm, phân tích những sự việc và kể chuyện sông Dinh bằng thơ văn của
người Ninh Hòa. Tôi trích lọc, hệ thống lại những câu thơ, những đoạn văn
có liên quan theo từng nội dung, từng cảnh vật để minh họa về sông Dinh,
kể cả những sử lược hoặc mổ xẻ, phân tích những điều sâu xa như bài kỳ 4,
chứ tôi không có tham vọng bình phẩm tất cả thơ văn của người Ninh Hòa
viết về sông Dinh, vì làm như vậy chẳng khác nào chuyện “đội đá vá trời”.
Làm sao tôi có thể lý giải, kể lể cho hết những uẩn khúc trong tâm tư,
tình cảm, nỗi lòng rất phong phú, đa dạng của người Ninh Hòa rung động
trước sông nước quê hương. Chỉ làm cách này mới có khả năng giới thiệu đầy
đủ những đoạn thơ văn và những tác giả nói về sông Dinh, qua đó tôi muốn
biểu dương lực lượng thực sự về mối quan hệ của người Ninh Hòa với sông
Dinh. Thậm chí trước ngôn từ, bài vở đông đảo của nền “văn hóa sông Dinh”
tôi chỉ cầu mong làm sao nhặt không sót và công bằng trước tình cảm của
người Ninh Hòa, dù đó là chữ nghĩa của tác giả chuyên nghiệp hay “tài tử”,
bất kể là ai, mong hoàn thành “nhiệm vụ nặng nề “ mà đề tài đặt ra.
Mặc dù người Ninh Hòa viết về sông Dinh rất phong phú và đa dạng nhưng tựu
trung tôi phân loại, hệ thống lại với những đề mục chủ yếu theo thứ tự như
sau: Ðịa lý, Duyên dáng sông Dinh, Cây cầu, Bến sông, Yêu thương và hoài
niệm. Cuối cùng là một chút riêng: - Sông Dinh và tôi.
Ðịa lý:
Viết về địa lý sông Dinh chúng ta có thể tìm đọc bài Ðịa Lý Ninh Hòa của
anh Nguyễn Văn Thành trong mục Non Nước Ninh Hòa, qua cung cấp tài liệu
của anh Hồ Văn Thinh, hoặc bài “Sông Dinh” của Dương Tấn Long trong mục
Cầu Dinh/Cầu Sắt ở trang web ninh-hoa.com.
Dù là con sông quê nhưng có mấy ai là người Ninh Hòa đã đi qua tất cả 3
nhánh của thượng nguồn sông Dinh và theo sông ra tận cửa biển. Mỗi người
trong khả năng của mình, khi còn ở quê nhà chỉ có thể biết một phần hoặc
vài phần chứ nào dám nhận mình biết toàn phần và đầy đủ về địa lý sông
Dinh. Nhưng nhờ có tài liệu của những nhà biên khảo cũ về địa chí Khánh
Hòa như Quách Tấn, Nguyễn Ðình Tư tôi sưu tập lại, cùng với lời kể của
những người hiểu biết nhiều về sông Dinh hiện tại, cộng với những bản đồ
địa lý Ninh Hòa và bức không ảnh. Tôi nghĩ rằng ngay trên trang web này và
ngày hôm nay người Ninh Hòa có tương đối đầy đủ tài liệu về sông Dinh.
Chúng ta có thể đọc và nhìn sông Dinh một cách tổng thể, có trật tự và dễ
hiểu.
Chúng ta cứ mãi dài giòng văn tự bên địa lý, lịch sử sông Dinh thì Phan
Ðông Thức đi theo một con đường êm ả hơn. Viết về địa lý sông Dinh bằng
văn xuôi là chuyện thường tình, biết nhiều về sông Dinh và viết hành trình
của con sông từ đầu nguồn đến cuối bãi bằng thơ thì quả là một người rất
yêu mến, tâm huyết và tài tình. Phan Ðông Thức đã làm được chuyện đó bằng
bài thơ dài 32 câu ở ninh-hoa.com. Rất thoải mái cùng người em sông Dinh
tung tăng, uốn lượn trên những làng xóm của dãi đất Ninh Hòa, mặc kệ ai lý
sự, ai kiếm tìm xa xôi:
Em sinh ra giữa Trường Sơn bát ngát
Chảy xuôi về mãi tận biển Ðông
..................................................................
Chị em tôi họp mặt một giòng sông
..................................................................
Ðến Khánh Dương thác nguồn cuộn chảy
Về Lam Sơn sóng soải chờ trăng
..................................................................
Qua Bến Gành em tên Sông Cái
..................................................................
Chào tạm biệt em đổi tên sông Lốt
...................................................................
Ðến Mỹ Hiệp em tên gọi sông Dinh
Ngoan ngoãn chậm nguồn bên bờ Vĩnh Phú
..................................................................
Chào Phước Ða chào Mỹ Chánh Thanh Châu.
Giòng sông tình tự
Phan Ðông Thức đã khéo nhân cách hóa, và cũng không cách nào làm cho con
sông xinh đẹp, tình tự hơn khi ví nó như người con gái, khi ấy mới diễn
đạt được hết sự sinh động và gởi gấm tình cảm của mình vào đó.
Ta cũng thấy những khái lược khác : -
Ba con sông Hòa chung về biển
Giòng sông Dinh lắm bến đợi chờ
Hàng tre nghiêng bóng đôi bờ
Gởi người sông Dinh - Ðổ Anh Tịnh
ba hòn bao bọc giữ quê Ninh
ba nhánh xuôi về một sông Dinh
Giòng Lốt ngợi ca bao chiến tích
Vọng phu ghi tạc những thiên tình
Ninh Hòa - Hồ Văn Thinh
Sông Dinh, sông Lốt, tên sông ấy
Ai đặt chi hai để nặng lòng
Sông ấy - Vinh Hồ
Duyên Dáng Sông Dinh
Giòng sông Dinh
Sóng cũng vỗ thành thơ
Hình ảnh để lại - Hồng Thị Vinh
Sông Dinh như tôi đã viết : “giòng sông Dinh vào mùa khô thì cạn, trong
xanh và trôi lững lờ, có những nơi phơi bày cả đáy lòng sông với những bãi
cát vàng phẳng mịn, hai bên bờ, những hàng tre xanh và cây vườn soi bóng
xuống giòng nước, trông con sông xinh đẹp như người thiếu nữ với những vẻ
duyên dáng , hiền hòa...” đúng là giòng sông chỉ đẹp khi đã qua mùa mưa
bão. Giòng sông Dinh dịu dàng, êm ả, đã làm vướng bận biết bao tâm hồn.
Hình ảnh sông Dinh trôi “lững lờ” là đặc điểm đáng yêu của con sông mà ta
bắt gặp trong nhiều ý thơ , hình ảnh ấy thường rơi vào cuối đông đến những
ngày xuân tươi thắm họăc nắng hạ rực rỡ và kéo dài đến đầu thu.
Mùa xuân qua, hạ đến
Lững lờ trôi
Giòng sông Dinh, nước sông Dinh
Sông Dinh tình nhớ mãi không nguôi- Ðỗ Công Quý
Sông Dinh lờ lững xuôi giòng chảy
Vẫn hiền như ngày ta đi xa
Với sông Dinh - Phạm Dạ Thủy
Giòng sông “lờ lững” đã tạo một ấn tượng đẹp để Dạ Thủy phải hai lần nhắc
đến trong hai bài thơ khác nhau.
Sông Dinh chảy lững lờ trong câu hát
Tắm mát một thời trẻ dại hồn nhiên
Người say quê tôi nem chua rượu bọt
Tôi say quê tôi một nhánh sông hiền
Tình quê - Phạm Dạ Thủy
từ cái lờ lững và dịu dàng ấy, người Ninh Hòa cho rằng sông Dinh “Hiền” là
sự suy dẫn hợp tình. Tuy sông Dinh vẫn có lúc “hung dữ” ngắn ngủi, nhưng
dù gì thì cái tình vẫn cho người Ninh Hòa luôn cảm nhận cái hiền của sông
Dinh là cố hữu.
Giòng sông Dinh hiền như một câu thơ
Ai phổ nhạc hát lên lời yêu mến
Ninh Hòa - Trần Việt Kỉnh
Lặng lẽ sông Dinh
Dâng bờ xanh ngút ngát
Cánh chim chiều tím một dáng núi xa
Ninh Hòa đoản khúc - Lê Khánh Mai
Hòn Hèo rợp bóng dáng mây che
Sông Dinh nước chảy nhè nhẹ sóng
Quê tôi - Nguyễn Thục
Trãi nghìn đời vẫn lặng lẽ như tờ
Sông Dinh chảy mãi ngày đêm trông ngóng
Bất động - Hoàng Thy
Ta cũng thấy Tường Hoài và Vinh Hồ mượn cái lững lờ để làm chất liệu cho
tình duyên của mình.
Giòng sông Dinh tháng ngày trôi lờ lững
Nối đôi bờ mấy nhịp cầu duyên
Cho Vĩnh Phú ngàn năm thương Mỹ Hiệp
Miếng trầu cau cho đượm thắm đôi tình
Về thăm Ninh Hòa-Nguyễn Tường Hoài
Chiều chiều ra đứng bến sông
Thương người em gái má hồng Thanh Minh
Phương tôi lờ lặng sông Dinh
Như tình thơ tím- Vinh Hồ
Vào mùa mưa lũ, giòng nước cuồn cuộn chảy, luôn có những khóm lục bình (người
Ninh Hòa vẫn thường gọi là cây bèo) trôi theo giòng. Ta hãy nghe Nguyễn
Văn Thành kể : -” tôi còn nhớ nước sông Dinh thời ấy có lần lên cao hơn
bảy thước, nước đục ngầu chảy mạnh mang theo nhiều lục bình và cây cối
trôi cuồn cuộn theo giòng nước lũ ...”. Qua mùa mưa lũ ấy, những khóm lục
bình lưu lạc, cư ngụ dọc bến bờ đã để lại nhiều cảm xúc:
Bạn bè ơi
Xin gởi cho tôi
Một cánh lục bình trôi trên sông Dinh
tôi lớn lên theo nhịp thở của Ninh Hòa - Trương thị Ninh Hòa
Bèo sông Dinh trông đẹp lắm
Tím xanh nụ vàng nhè nhẹ trôi
Ðầy sông bèo nổi đưa theo gió
Bèo sông Dinh - Nguyễn Phương Linh
Bến sông Dinh một ngày ta trở lại
Ðã không còn những cánh lục bình xanh
ngày trở lại Sông Dinh - Nam Kha
Sóng lăn tăn tít tắp xa bờ
Khóm lục bình gió đùa nghiêng ngã
Trên bờ sông Dinh - Nam Kha
Cũng cầu Dinh với giòng nước hữu tình
Giữa giòng hoa tím lục bình dễ thương
Những nẻo đường trong mơ - Nguyễn Trần Sơn Nết
Ước nào hái được bèo sông Dinh
Nhưng giữa sông hoa bèo nằm ngắm nắng
Tím xanh nụ vàng nhè nhẹ trôi
Bèo sông Dinh - Nguyễn Phương Linh
Nhưng khi giòng nước êm ả, lững lờ trôi mà mang theo lục bình là có sự bất
thường nào đó? một bến sông nào bị khuấy động hay là cơn mưa mùa lướt qua
thị trấn đã làm xôn xao mặt nước?
Bến nước sông Dinh lục bình trôi lặng lẽ
Trên giọt mưa mùa qua phố quạnh hiu
Khu phố cũ- Linh Vũ
Mưa rơi tầm tả gió thổi nhẹ
Hiu quạnh gió đưa bèo sông Dinh
Ninh Hòa Phong Vũ - Nguyễn Phương Linh
Thân phận lạc loài, vô định của một loài hoa tím, nằm trên giai điệu lững
lờ không biết trôi dạt về bờ bến nào, đó là hình ảnh thơ và đẹp nhất của
sông Dinh!
Nắng chiều
Hắt xuống sông Dinh nhợt nhạt
Cây cầu cũ
Giờ vắng bóng người qua
Nước lững lờ trôi đưa những lục bình tím ngắt
Dạt về đâu
Trong mơ- Ðỗ Thảo Nguyên
Nhưng ban đêm, Quan Dương còn nhìn thấy được lục bình trôi cũng là một
điều kỳ lạ - “...tôi ngồi với nàng suốt đêm bên bờ sông Dinh đề chờ trời
sáng. Giòng nước đen xanh dưới những chòm sao lấp lánh, thấp thoáng một
vài đám lục bình trôi dật dờ không biết giạt về đâu..” Lá rụng về cội ,
chắc chắn hình ảnh ấy cho một cảm giác ghê sợ, nhưng ngồi với nàng thì sẽ
thừa can đảm để vượt qua mọi thử thách...
Như bao thị tứ của Việt Nam, thường hình thành và phát triển kề bên một
con sông nào đó. Vì phương tiện giao thông xa xưa thích dụng với sông ngòi,
con người lệ thuộc nhiều vào thiên nhiên, bám theo nguồn nước để sinh sống:-
nước để ăn uống, sinh hoạt, canh tác...kể cả môi trường vi khí hậu và cảnh
quan. Thị trấn Ninh Hòa cũng thế, nó gắn liền với sông Dinh vì nguồn nước
là chính chứ không trên bến dưới thuyền như một số thị tứ miền Nam, cho
nên sông Dinh rất im ắng ngay cả sát chợ Dinh, không nhộn nhịp bán buôn.
Hầu như chỉ có chiếc ghe nhỏ bằng tre là phương tiện để đi giăng câu của
một ít người ven sông sử dụng, lâu lâu mới xuất hiện. Cho nên qua bao
nhiêu bài thơ, văn viết về sông Dinh, hình ảnh chiếc ghe thật hiếm thấy?!
một hình tượng đầy tính thi họa cho những vùng sông nước ở địa phương khác
lại không cho nhiều ấn tượng trong lòng người Ninh Hòa, thật tiếc thay !
có lẽ vì không là phương tiện sinh sống chủ yếu nên người dân Ninh Hòa
không chịu chăm chút, yêu quí để ca ngợi hoặc cả dáng hình của chiếc ghe
cũng quá đơn giản. Tuy hiếm nhưng vẫn có một đoạn thơ của Nguyễn Từ Chung
viết về sông Dinh rất cô đọng, có nhắc đến chiếc thuyền câu.
....mẹ cha còn đó bên bờ sông Dinh
sớm chiều mây phủ vọng phu
Sữa tuôn từ núi ngọt giòng sông sâu
Ðôi bờ bãi lúa nương dâu
Lững lơ giòng nước thuyền câu buông chèo
Bên bờ sông Dinh
Nếu phố chợ Dinh là dung nhan của người con gái thì sông Dinh là mái tóc
thề tô điểm cho thị trấn thêm xinh đẹp và duyên dáng, con sông đã làm mềm
đi hoặc thướt tha hơn cho sinh hoạt chợ Dinh và thị trấn Ninh Hòa
Sông Dinh như thoáng buồn vương
Chút gì thiếu nữ phố phường chiều hôm
Ninh Hòa - Ngô Quang Trung
Sông Dinh hiền hòa năm tháng
Thị trấn vươn mình phố rợp hoa
Ninh Hòa tự khúc - Phạm Duy Tân
Phố chợ và con sông Hòa quyện như bóng với hình.
Quê tôi thị trấn bên giòng
Sông Dinh xanh bóng phố hồng cánh mây
Ninh Hòa sông Dinh quê tôi - Ðổ Công Quí
Giòng sông Dinh vắt ngang qua phố
Con nước hiền như người dân quê tôi
Tình quê - Phạm Dạ Thủy
Trăng đợi sông Dinh phố ngẩn ngơ
Buồng tim nước tưới ruộng đôi bờ
Ðây sông Dinh - Ðiềm Ca
Ðặc điểm của sông Dinh là dọc hai bờ những hàng tre rợp bóng, tre từng
hàng, từng khóm xanh rì, kéo dài ngút ngàn, ôm ấp những xóm làng và
nghiêng ngã trên sông. Giòng sông Dinh hữu tình và thâm trầm cũng vì đặc
điểm này. Tre chạy từ thượng nguồn đến tận hạ lưu. Ngay như khi ngang qua
thị trấn Ninh Hòa, nơi phố thị với nhiều nhà cửa nhưng đứng trên cầu Dinh
ta vẫn thấy một màu xanh chập chùng. Ta nghe Thụy Nguyên mô tả: ”dọc hai
bên sông Dinh là những bụi tre mọc tương đối chằng chịt xen lẫn vài tàng
cây cổ thụ to lớn...” bên chân cầu sắt - Thụy Nguyên.
Cùng với bao nhiêu lời thơ mô tả về đặc điểm này
Con sông hiền như em gái quê hương
Tre tỏa bóng đôi bờ xanh mát
Con nước đầy vơi hoa mua tím ngát
Da em trắng ngần bởi tắm nước sông Dinh
Sông Dinh - Nguyễn Gia Nùng
Sông Dinh xanh biếc đôi bờ
Hàng tre soi bóng nghiêng thơ vào lòng
Ði qua mấy nhịp cầu cong
Nhớ sông Dinh - Phạm Duy Tân
Con sông Dinh dập dềnh sóng gợn
Hàng tre xanh lả ngọn trên giòng
Còn đó tình yêu - Hồ Dạ Thảo
Nghiêng đời em xuống đời anh
Hàng tre nghiêng bóng sông Dinh mơ màng
Mái chèo nghiêng xuống nhặt khoan.
Nghiêng xuống đời nhau - Tường Hoài
Phút giao mùa, sắc lá tre vàng rơi đầy trên sông cũng dễ gây màu nhung nhớ.
Sông Dinh
Ngày trở gió
Là tre vàng rụng kín giòng trong
Nhà tôi ở ven sông
Mùa xuân vàng hoa cải
Ðừng lở sông ơi - Phạm Duy Tân
Cũng như bao vùng sông nước khác, nếu có điều kiện để được thấy ánh trăng
phản chiếu trên mặt nước vào những đêm trăng sáng, chắc chắn đó là những
hình ảnh đẹp, trăng sông Dinh cũng vậy, chúng ta hãy nghe những người Ninh
Hòa có kỷ niệm với hình ảnh ấy mô tả : :- “ánh đèn điện của phố nhỏ Ninh
Hòa không đủ sức mạnh lấn áp ánh sáng huyền diệu của trăng như ở đây.
Trăng sông Dinh vằng vặc nghiêng mình soi bóng tận đáy nước...” Phùng
Phương - trăng quê nhà
Quan Dương với tình cảm của mình, thông qua lăng kính tình yêu nhìn đêm
trăng sông Dinh rất tuyệt vời, nhưng trước khi ca ngợi vẫn không quên dùng
lý trí nhắc lại điểm yếu của giòng sông: - “những mảng rêu xanh dưới giòng
sông Dinh bình thường trông dơ dáy như thế, nhưng có tình yêu vào rồi thì
ban đêm nhìn xuống dưới ánh trăng, trông lấp lánh như màu ngọc bích.” -Những
đoạn tình quanh quẩn cầu Dinh.
Tuy không quá thể như Lý Bạch chết vì trăng nhưng rõ ràng cảm giác của đêm
trăng trên sông Dinh dưới mỗi góc nhìn khác nhau có những rung động khác
nhau đều đẹp.
Trăng lên len lén bên cầu
Sông như e ấp gái quê dậy thì
cợt đùa thoả thích trăng đi
Nguyễn Từ Chung - Bên bờ sông Dinh
Ðường Hào lại có một ghi nhận khác “ Vào những đêm trăng tỏ, ngược hướng
giòng sông Dinh người ta có thể nhìn rõ hòn Vọng Phu......Tháng sáu nước
sông Dinh cạn như ứ đọng không trôi, từ trên cầu nhìn xuống ánh trăng phản
chiếu trên mặt nước sông vẽ thành những mảng trời trắng đen loang lổ...”
Dĩ nhiên không có gì là toàn hảo, người đẹp nào mà không có chút khuyết
tật, đôi lúc bị trái gió trở trời. Sông Dinh cũng thế. Có một thời bộ mặt
sông Dinh ô uế bởi sinh hoạt của chợ Dinh, một số người thiếu ý thức đem
rác ra cầu Dinh đổ thoải mái xuống giòng sông, nước lững lờ trôi mang theo
đầy rác rến, ta hãy nghe Quan Dương tả :”...có một quãng thời gian dài tất
cả rác rến ngoài chợ đều đổ ập...”. -Những đoạn tình quanh quẩn cầu Dinh .Nhưng
cũng chỉ một thoáng qua, không được người Ninh Hòa ghi nhận nhiều.
Nhưng Ðiềm Ca phát hiện một bất thường khác của sông Dinh, rất lạ! không
biết ở thời điểm và đoạn sông Dinh nào?.! Hay do một thất vọng, chán ngán
như kiểu người buồn cảnh có vui đâu bao giờ mà nhìn giòng sông hoá bi
thương như thế!.
Trời xuân vẩn đục, trăng xuân tái
Ô nhiễm sông Dinh nước trổ hường
khói mù sương - Ðiềm Ca
Tóm lại, duyên dáng sông Dinh có thể được khắc họa bằng hình ảnh :- một
giòng sông êm trong trôi lững lờ, dọc hai bên bờ là hàng tre xanh thắm,
trên sông điểm vài khóm lục bình, xa xa là một chiếc ghe câu và tận cùng
là núi hòn Hèo hoặc núi Vọng Phu có mây trời nhẹ trôi... Mời một họa sĩ
nào yêu con sông quê, diễn họa cho ra chân dung ấy....Nếu không có một bức
tranh cụ thể thì mong rằng người Ninh Hòa ghi sâu vào tâm tưởng mình con
sông Dinh lúc nào cũng xinh đẹp , cái kính lọc tình cảm sẽ không để chút
rác rưới, nhơ bẩn thực tế nào lọt qua, hòa lẫn vào cái mỹ quan khi nhớ và
hình dung về sông Dinh.
(Còn tiếp)
Dương
Tấn
Long
|