Đặc San Xuân ĐINH DẬU

Ở

quê hương tôi thường nghe tiếng gà gáy vồn vã vào mỗi buổi sáng bình minh. Cứ mỗi buổi sáng nghe như vậy, tôi thức dậy sớm, để thưởng thức những tiếng gà gáy đó đủ loại giọng ngắn dài vang vọng. Khi bầu trời vừa hừng sáng từ biển đông, tôi nhìn ra sân đã thấy con gà trống tía vừa gáy vừa đi, đôi cẳng cao bước từng bước, từng bước một thật dài, trong khi gà mẹ lật đật dẫn đàn con, miệng kêu chíp chíp, ríu rít theo sau để đi kiếm ăn.

Gà quê tôi rất đẹp với màu sắc rực rỡ. Thân hình gà trống (gà cồ) đặc biệt là gà tía phủ một bộ lông đủ màu sắc nổi bật được thiên nhiên ưu đãi ban cho. Còn thân hình gà mái thì được phủ bằng một bộ lông vàng xậm có vài lốm đốm đen, tướng đi rất là bệ vệ và kềnh càng hơi nặng nhọc.

Gà con thì con nào con nấy tròn ủm như nắm xôi, có cái đầu tròn tựa như viên bi và hai con mắt đen nháy như hai hạt cườm. Gà con có bộ lông tơ vàng xọc và đen xen lẫn, có bộ chân và mỏ non trông rất dễ thương...

Nói chung gà thường có mỏ, chân và móng đóng một chất sừng cứng có vảy và viền sóng ba lá... Gà còn có đủ loại mồng như : Mồng một lá, ba lá và những đường cong ngoằn ngoèo khác nhau....Từ những cái khác nhau về màu sắc, móng vuốt, tiếng gáy và hai chân đều đóng những thứ khác nhau nên chúng đã có những tài năng đặc biệt khác nhau.

Như nói về đôi chân thì có con đóng đều hai hàng dãy song song thuộc về mặt trước gọi là hàng tuyền, mặt sau và hai đường biên bên hông gộp lại rất đều giống hệt cả đôi chân nên gọi là hai hàng trơn hay song khai thì những con gà đó chuyên đá về mồng mặt sắc bén,... còn nói về đóng đều như vậy thuộc về ba hàng dãy, ba hàng hậu, ba hàng biên thì thuộc về tam tầng thì đá đủ phía và nặng đòn,...còn những con gà đóng một hàng đều như vậy chuyên đá như cây roi quất,...còn nói về vảy thì có con có những án thiên nghĩa là có vảy trọn một miếng nằm gần đầu gối hoặc trên cái cựa thì chúng chuyên đá về tấn công và lập thành tích về thiên hướng,...ngoài án thiên ra thì còn có án địa thì nằm dưới cựa thì ưa trả đòn một cách giận dữ làm cho địch thủ kinh sợ,...còn nói về đường kèo thì những con gà có hàng dãy từ ngón út đằng sau chạy dọc dài trên cựa thì những con gà đó biết kèo hai mặt nên địch thủ khó mà nắm được trích hoặc mặt để đá,...còn nếu hàng dãy đó không qua được khỏi cựa thì đó là những con gà không biết kèo nên chúng thường bị địch thủ đá gãy cổ hay là gãy cần,...còn những con gà có hàng dãy bọc tròn qua cái cựa đó là những con gà chuyên môn kèo vắt và gát nặng ngang trên cẩn cổ ở ngay lưng làm cho địch thủ cứ tự que hoặc tự đá mình, vì những con gà kèo vắt chuyên môn thân hình đưa về phía sau và đằn mạnh lên cơ thể của chúng, thỉnh thoảng hoặc lâu lâu đá một cái hết tốc lực có thể làm cho địch thủ bị bại xụi,...

Bởi thế cho nên khi ta có con gà chuyên đá về cái mặt thì rất cẩn thận đừng nên cáp độ vào những con gà kèo vắt thì tự ta đánh ta,...ngoài ra những con gà hay thì thường đếm hàng vảy ở ngón giữa trên mười chín vảy thì đó là những con gà tài tình, hoặc chúng có những cái vảy kín đáo nằm che lấp ở dưới khó thấy được thì chúng thường đâm liên tục như dao cắt,...còn phải nói về mồng đóng kiểu cách như thế nào thì gọi là gà hay, hay là chúng có cặp mắt lưỡng nhãn, mỏ ba lá thôi thì tôi viết đến đây vì thời giờ có hạn nên đồng hương hãy tự tìm hiểu thêm...

Nếu nói về gà thì trong dân gian thường có câu:

Gà ô chân trắng mẹ mắng cũng mua {Có nghĩa là chịu đựng và bền bỉ},

Gà trắng chân chì mua chi giống ấy {Có nghĩa là nhác đòn hoặc đôi khi bỏ chạy sảng},.v.v.. và,.v.v....

Gà thì có rất nhiều loại gà như : gà rừng, gà ri, gà tre, gà tây,...v.v....và chúng mang rất nhiều màu sắc khác nhau,....Thường sống và kiếm ăn ở bất cứ nơi nào như : Đồi núi, đồng ruộng, vườn tược và hóc hẻm, .v.v....Khi con gà trống được mồi thì tục tục dụ mái, còn gà mẹ thì tự bươi những đống rác để kiếm mồi cho con, khi gà mẹ đang bươi thì đàng gà đứng yên hình như nhón gót để chuẩn bị tấn tới khi gà mẹ ngừng xới. Bất chợt được con mồi dài thì gà mẹ tục tục cho đàn gà con tha hồ tranh giành giựt miếng mồi đứt ra làm ba bốn khúc và tự tha đi chỗ khác rồi thong thả để ăn,....

Nếu nói về gà thì con người nuôi chúng dùng để lấy thịt và trứng, hoặc lấy lông để làm chổi làm gối...và trong dân gian thường lấy gà làm chuẩn như : Mẹ thường mắng con cái đồ gà mờ, gà gật, hoặc gà đẻ gà tục tác, gà trống nuôi con, gà con lạc mẹ, gà cùng chuồng đá lẫn nhau,.v.v....

Gà thì rất thông dụng trong ăn uống và mua bán rồi nó cũng nói lên rất nhìều món ăn thuộc về gà như : Gà rô ti, gà xào sả ớt, gà bóp rau râm, gà luộc, gà nấu cháo, gà ca-ri ăn với bún hoặc bánh mì,.v.v....đó là những món ăn thuần túy của quê hương Ninh Hòa tôi, vừa cay, vừa ngọt, vừa béo.v.v....

Ngoài ra gà dùng làm cảnh đẹp và tranh vẽ trong dân gian.....Những đứa trẻ mới lớn ưa thích nuôi gà nhử cho chúng đá lộn.....

Vì vậy gà mang cho con người ta rất nhiều lợi tức, vui chơi và vẻ vang trong khung cảnh và đánh thức cho ta thức dậy sớm cũng nhờ vào đó mà những nhà nông, làm bánh, mua bán đều dựa vào tiếng gà gáy.

Nguyễn Xuân Hoàng

Xuân Đinh Dậu 2017