C

ó học Dịch đến nơi đến nơi đến chốn mới thay: "寡 交 多 親﹐謂 之 知 人。 寡 事 成 功﹐ 謂 之 知  用。聞 一 言 而 貫 萬 物﹐ 謂 之 知 道。(管 子，戒 第 二 十 六) Quả giao đa thân, Vị chi tri nhân. Quả sự thành-công, vị chi tri dụng. Văn nhất ngôn nhi quán vạn-vật, vị chi tri Đạo. (QUẢN-TỬ, Giới Đệ nhị-thập-lục)" (Ít bạn, nhiều người thân, gọi là biết người. Làm ít việc mà thành-công, gọi là biết dùng tài mình. Nghe một lời mà quán thông vạn-vật, gọi là biết Đạo).

 

         Veni, vidi, vinci ... audi. "Nghe một lời" ở đây hẳn là lời Hoàng-đế trong Âm-phù-kinh mà tác-giả đích-thực là Quảng-thành-tử, một trong ba sư-phụ cuả Ngài. Câu thứ tư là:

宇 宙 在 乎 手。  Vũ-trụ tại hồ thủ,    Vũ-trụ tại tay mình

萬 化 生 乎 身。Vạn-hoá sinh hồ thân Vạn-hoá nơi thân mình.

Câu này thích nghiã hai bàn tay ta khi khum úp lại, không những đã biểu-đạt cả ba khoa Cổ-thiên-văn Cái-thiên, Tuyên-dạ và Hồn-thiên, mà còn chất chứa Bát-quái Tiên-thiên trong lòng bàn tay, tả-tuyền, hữu-chuyển theo lực Coriolis để tạo nên 8 quẻ thuận-nghịch. 56 biệt-quái còn lại nằm gọn lỏn "Nghé Họ" (boustrophedon, do tiếng Hy-lạp bous = con bò và strephein = quay lại) và xuôi ngược trên 28 lóng ngón tay theo đúng trình-tự Tạp-quái-truyện mà Khổng-Tử đã đề ra. Đấy là chưa kể đến Quán nằm theo chu-vi lòng bàn tay hoặc 4 Viên-đồ Biệt-quái đặt trên hai mặt hai bàn tay. Hơn nữa, con người quả là kỳ-công tạo-hoá, trong đó nhiều hiện-tượng sinh-hoá, di-truyền, điện-tử, điện-toán v.v. đều có thể xẩy ra như trong thiên-nhiên vậy.

 

Nếu ta ngắm nghía bàn tay, ta sẽ nghiệm ra rằng: bắp thịt ngón cái có dạng ellipsoid; mỗi móng tay mang theo 2 paraboloid dẹt khác mầu; tế-bào da có dạng hình trụ; chỉ tay những người thân lập thân tức thị sinh giờ tý giờ ngọ và có lá số tử-vi Thân Mệnh đồng cung, có dạng 2 nhánh hyperbol. Còn 2 bàn tay tôi lại có đường trí là 2 đoạn thẳng v.v.

       

    Câu kết "Âm-phù-kinh" là: 陰  陽 相 勝 之 術﹐昭 昭 乎 進 乎 象 矣。(Âm dương tương-thắng chi thuật, chiêu chiêu hồ tấn hồ tượng hỹ) (Đạo "âm-dương tương-thắng" sáng rỡ tiến vào Tượng vậy). Vô-tích Hoàng Nguyên Bính giải-nghĩa như sau:

 

     Đạo Trời Đất tương-xâm nên Âm-dương tương-thắng. Phải dùng đại-tượng tiên-thiên để thích-nghĩa (Hình 37, tr. 114). Từ Phục qua Di, qua Truân, qua Ích, qua Chấn, cho đến Quyết, Quyết đến Kiền, dương dần tăng mà âm dần tiêu. Từ Cấu qua Đại-quá, qua Đỉnh, cho đến Khôn, âm dần tăng mà dương dần tiêu. Đó là một điều. Lại lấy bất kỳ quẻ nào trong 64 quẻ như quẻ Phục, chẳng hạn, biến hào sơ được Khôn kể làm toàn-tượng và coi là lưỡng-nghi. Biến hào nhị thành Lâm, lấy toàn-tượng coi làm tứ-tượng. Hào tam biến ra Minh-di, lấy toàn-tượng coi là bát-quái. Hào tứ biến ra Chấn, xem toàn-tượng như là thập-lục-sự. Hào Ngũ biến ra Truân, lấy toàn-tượng xem là 32 Á-quái. Hào thượng biến ra Di, lấy toàn-tượng xem là 64. Đó là toàn-số của biệt-quái. Hợp cả lại thành Thái-cực. Quẻ Phục cũng là Thái-cực vậy. Quái-số xâm-trưởng, tượng-số xâm-tiêu. Tượng-số xâm-trưởng, quái-số lại xâm-tiêu. Bất kỳ quẻ nào cũng đều là Thái-cực, Lưỡng-nghi, Tứ-tượng, Bát-quái cho chí 64 biệt-quái. Đó là hai điều. Lấy quẻ Kiền mà biến, Hào 1 biến Độn số 16, tượng là 4. Hào 2 biến Cấu mang số 32 và tượng là 2. Hào 3 biến Bĩ, số là 8, tượng cũng là 8.   Hào 4 biến Quan số là 4, tượng là 16. Hào 5 biến Bác, số là 2, tượng là 32. Hào  6 biến Khôn, số là 1 và tượng lại là Thái-cực. Tức  thị đủ 64 quẻ. (Tựu trung, Thái-cực là đại-số-trường (field) với 2 toán-tử đẳng-thặng 2 là ⊕ và ⊗). Đó là ba điều. Phục đệ-biến 遞 變 (queue), Kiền điệp-biến 疊 變 (stack), mọi biến khác đều suy ra từ 2 biến này : điệp-biến là hậu-thiên biến trong tiên-thiên; điệp-biến là tiên-thiên tự-biến. Một âm đối một dương mà chưa thường là âm-dương, hỗ-bổ mà hồn-đồng. Đó là cái mà Trang-tử gọi là : "Cốt đạo khởi bên trong vòng tròn, để ứng-đối với vô-cùng. Phải cũng là một lẽ vô-cùng, trái cũng là một lẽ vô-cùng." ( 齊 物 論 Tề-vật-luận) (樞 始 得 其 環 中，以 應 無 窮，是 亦 一 無 窮，非 亦 一 無 窮 也。Khu thủy đắc kỳ hoàn trung, dĩ ứng vô-cùng, thị diệc nhất vô-cùng, phi diệc nhất vô-cùng dã). Quái-tượng hay Thi-Quy (bói ruà và bói cỏ thi) cũng chỉ là khí-cụ cuả đạo “Âm Dương tương-thắng” dùng để khiết-tịnh. “Âm-phù-kinh” dạy cho ta “Đạo chí tĩnh” mà luật-lịch không thể rửa sạch được. Nhờ kỳ-khí này ta mới có vạn-tượng, bát-quái, hoa-giáp, thần-cơ, quỷ-tàng. Đạo Trung-dung tương-chuẩn với đệ-biến (và lập thành một lớp tương-đương). Theo tôi, thánh-nhân tức đạo, đạo ngụ nơi khí-cụ. Đọc đến đây xin độc-giả dừng lại một chút để đọc đoạn Dịch-truyện nói về Thánh-nhân (tr. III) và đoạn nói về “Laws of form”, tr. 89-90.

 

Thế mới biết vạn-vật sinh, vạn-hoá an, vạn-niệm, vạn-thù, vạn-tượng, vạn-số, vạn-thức, vạn-lý, vạn-đồ, vạn vân vân đều ẩn sẵn trong Kinh, trong tâm-não, trong bàn tay và trong lồng ngực ta và vạn-duyên giai hoá 萬 緣 皆 化, vạn-thiện đồng-quy 萬 善 同 歸. Với phương-châm "Cử nhất phản tam 舉 一 反 三" cuả Đức Vạn-thế Sư-biểu, xin quý-độc-giả cùng tôi tắm mát sông Nghi, hóng gió Nền Vũ-vu, rồi ca hát mà về. Ca rằng:

Tượng, Số, Lý, Tâm cùng đưa đón.

Hiểu trăng rồi quên ngón tay đi.

Quát, hoàn, sáo-quản (telescopic) vân-vi,

Tóm thâu Dịch-toán cũng vì Thánh-nhân.

Nhân nói đến trăng, tôi sực nhớ đến chữ nguyệt 月 cũng có nghĩa là tháng, là tuần trăng. Lịch ta là "Âm-dương Hợp-lịch 陰 陽 合 歷". Bên trên chỉ mới nói đến phần dương, phần mặt trời, nghĩa là tương-quan giữa biệt-quái với tuế 歲 tức năm tiết-khí. Bây giờ, xin nói qua phần âm, phần mặt trăng. Thiên Nghiêu-điển trong Kinh Thư nói: “以 閏 四 時 成 歲。Dĩ nhuận tứ-thời thành tuế.” (Nhuận bốn mùa để thành năm tiết-khí).  “Thích-danh” nói: “月 缺 也。滿 則 缺 也。Nguyệt khuyết dã, mãn tắc khuyết dã." (Trăng là khuyết vậy. Tròn ắt khuyết vậy). Một năm tiết-khí là 12 tháng; môt tháng tức từ ngày sóc (trăng non) đến ngày hối đổ đồng lấy tròn  là 29.5 ngày. Năm thường gồm 12 tháng = 12 x 29.5 = 254 ngày. Nếu ta cho mỗi hào quản một ngày, 59 quẻ, từ quẻ Kiền (số 1) đến quẻ Hoán (số 59), tức 6 x 59 =  254 hào sẽ quản một năm thường; 5 quẻ còn lại (Tiết, Trung-phu, Tiểu-quá, Kí-tế, Vị-tế) sẽ quản tháng nhuận. Mỗi chương tức chu-trình Méton (19 năm) sẽ dùng 7 lần 5 quẻ này.

 

Ta biết rằng "Nhật Nguyệt hội 日 月 會" (conjunction) định sơ-tiết, còn "Nhật Nguyệt Đẩu hội 日 月 斗 會" định trung-khí. Năm nào nhuận, tức là tuế tương-ứng, từ Đông-chí này đến Đông-chí kế-tiếp, có đủ 13 tháng, tháng nhuận sẽ là tháng không có "Nhật Nguyệt Đẩu hội".

 

Về phương-diện ngoạn Dịch, người đời Hạ chuộng Trung 忠,  người đời Thương chuộng Kính 敬, người đời Chu chuộng Văn 文, người đời xưa chuộng Tượng-số, Nghiã-lý hoặc Hà Lạc, người đời nay chuộng Toán-Khoa-Kỹ và triết-lý toàn-sinh, duy-biến sở thích.

 

Cổ Dịch thời Xuân Thu chỉ là sách bói toán. Sau nhờ Dịch-truyện thời Chiến-quốc mới xiển-phát thành triết-lý. Giữa thời Hán, Mạnh-Hỉ, dựa vào thuyết tai-dị cuả các đời trước, mới sáng lập ra phái tượng-số. Đời Tam-quốc, Vương-Bật đã thẳng tay tảo-tượng mà đề cao nghiã-lý cuả Thập-dực và được tôn-sùng qua các đời Lục-triều, Tùy, Đường, Ngũ-đại. Sang các đời Tống, Nguyên, các dịch-thuyết Hà-đồ/Lạc-thư, Tiên, Trung, Hậu-thiên dần dần phát-triển và hưng-thịnh cho đến cuối đời Minh. Nhưng sang đời Thanh, đa-số các học-giả lại bài-xích các thuyết Hà-Lạc, Tiên, Hậu-thiên, Nghiã-lý mà trở về với Tượng-số cuả thời Hán.

 

Tóm lại ba dòng Tượng-số, Nghiã-lý, Hà-Lạc cuả Dịch phân rồi lại hợp, hợp rồi lại phân. Duy có toán-học, ngôn-ngữ duy-lý cuả hiện-đại, mới có cơ keo sơn mà nhất quán Dịch Đạo. Đức Khổng-tử nói: Sâm ơi! Đạo cuả ta chỉ có một lẽ mà thông suốt tất cả (LN IV/15) ( 子 曰: 參 乎！吾 道 一 以 貫 之。(Tử viết: Sâm hồ! Ngô Đạo nhất dĩ quán chi). Hẳn Ngài muốn nói đến DỊCH-ĐẠO.

 

      Khổng-tử bắt đầu Chương VII, Hệ-Hạ, bằng câu: "Đạo Dịch dấy lên ở thời Trung-cổ ư?  Tác-giả Dịch có lo lắng ư?" (易 之 興 也。其 於 中 古 乎。作 易 者。其有 憂 患 乎。(Dịch chi vi thư dã, kỳ ư trung-cổ hồ? Tác Dịch giả, kỳ hữu ưu-hoạn hồ?). Rồi Ngài tiếp-tục trần-tình ba lần chín quẻ: Lý, Khiêm, Phục, Hằng, Tổn, Ích, Khổn, Tỉnh, Tốn, để đề cao cung cách tác-giả Kinh Dịch xử-trí mối ưu-hoạn cho bách-tính.

 

      Trong lời kết bài ký "Nhạc-dương-lâu Ký 岳 陽 樓 記", Văn-chính Công Phạm-Trọng Yêm 文 正 公 范 仲 淹  (989-1052) cũng  viết: “先 天 下 之 憂 而 憂, 後 天 下 之 樂 而 樂 歟! 噫﹗微 斯 人﹐吾 誰 與 歸﹗Tiên thiên-hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên-hạ chi lạc nhi lạc dư! Y! vi tư nhân, ngô thuỳ dữ quy!" (Lo trước cái lo cuả thiên-hạ, vui sau cái vui cuả thiên-hạ ru! Ôi thôi! Nếu không có người nhân-đức đó, ta về với ai !) .

 

   Phỏng theo lời Thiệu-tử: “Vật không gì lớn bằng trời đất, trời đất sinh ra từ Thái-cực. Thái-cực tức thị tâm ta, Thái-cực sinh ra vạn-hóa vạn-sự, tức là vạn-hóa vạn-sự của tâm ta vậy.” (物 莫 大 于 天 地，天 地 生 于 太 極。太 極 即 是 吾 心，太 極 所生 之 萬 化 萬 事 即 吾 心 之 萬 化 萬 事 也。Vật mạc đại vu Thiên Địa, Thiên Địa sinh vu Thái-cực. Thái-cực tức thị ngô tâm, Thái-cực sở sinh chi vạn-hoá, vạn-sự tức ngô tâm chi vạn-hoá, vạn-sự dã.), hay lời của Lục Tượng-Sơn: “Vũ-trụ chính là tâm ta, tâm ta tức là vũ-trụ”.  (宇 宙 便 是 吾 心，吾 心 即 是 宇。 Vũ-trụ tiện thị ngô tâm, ngô tâm tiện thị vũ-trụ), hay hèn lẽ cũng xin thưa:

Trời Đất là Tâm Ta,

Tâm Ta là Trời Đất.

Chu Dịch cực nguy-nga,

Duy-biến và duy-nhất.

Trong “Kích-nhưỡng-tập 擊 壤 集”, Thiệu-tử đã minh-họa Thiên-tâm bằng quẻ Phục  X, , một cách tài-tình :

 

更 此 太 玄 萬 一 天 冬

請 言 音 酒 物 陽 心 至

問 如 聲 味 未 初 无 子

包 不 正 方 生 動 改 之

羲 信 希 淡 時 處 移 半

Phiên-âm:

Đông-chí tý chi bán,

Thiên-tâm vô cải-di.

Nhất dương sơ-động xứ,

Vạn-vật vị khai thì.

Huyền-tửu vị phương đạm;

Thái-âm thanh chính hi.

Thử ngôn như bất tín,

Cánh thỉnh vấn Bào-hi.

 Chuyển-ngữ-ý: 

Đông-chí giữa giờ tý,

Thiên-tâm vốn bất-di.

Một dương vừa máy động,

Vạn-vật dợm sinh-kỳ.

Huyền-tửu vị còn nhạt;

Thái-âm thanh vi ti.

Như chẳng tin lời đó,

Xin hỏi thẳng Bào-hi.

                          

Cuối lời Thoán quẻ Phục, Chu Hi có chú-giải: “Quẻ Phục thấy lòng cuả trời đất vậy” ( 復 其 見 天 地  之 心 乎。Phục kỳ kiến thiên-điạ chi tâm hồ).

 

Hào-từ sơ cửu nói: “Chẳng xa gì. Không hối tiếc gì. Cả lành” (不 遠 復, 無 祗 悔。 元 吉。(Bất viễn Phục, vô chỉ hối. Nguyên cát).

 

Tiểu-tượng nói: “Chưa đi xa mấy mà đã trở lại, là để tu-thân vậy” (不 遠 之 復, 以 修 身 也。Bất viễn chi Phục, dĩ tu thân dã).

 

Sau rốt, Hệ-từ Hạ-truyện VI/2&3&4 Đức Trọng Ni, ba lần trần thuyết chín quẻ, có nói: “Phục là gốc cuả đức ... Phục tuy nhỏ mà biện-biệt nơi vật ... Phục là để tự biết mình” (復 德 之 本 也。復 小 而 辨 于 物。復 以 自 知 。Phục đức chi bản dã. Phục tiểu nhi biện vu vật. Phục dĩ tự tri).

 

Trong sách “Discours de la Méthode” (1637), René Descartes tức Renatius Cartesius (11.03.1596-11.2.1650) viết: Cogito, ergo sum  (Tôi suy nghĩ, vậy tôi hiện-tồn). Ông cũng đặt ra 4 quy-luật cho mọi cuộc điều-tra khoa-học: 1) Không bao giờ chấp-nhận bất cứ điều gì chưa thấy phân-minh; 2) Phân chia vấn-đềø ra thành nhiều tiểu-vấn-đề; 3) Giải-quyết vấn-đề nào giản-dị nhất trước, sau đó mới lý đến các vấn-đề khó hơn. 4) Duyệt lại  mọi kết-luận để biết chắc là không sơ suất gì. Mãi đến năm 1980, khoa-học-gia Đức mới khám-phá ra là ông bị đầu độâc bằng arsenic. Cho đến bây giờ, di-thể và sọ cuả ông vẫn còn bị dòng sông Seine phân-cách. Thật là bất-hạnh.

 

Tôi lại nghĩ khác: Sum, ergo cogito. Huống hồ trong sách "Descartes'Error: Emotion, Reason, and the Human Brain" giáo-sư Thần-kinh-học Antonio Damasio đã chứng-minh hùng-hồn rằng vạn-cảm chẳng qua là biểu-lộ cuả cái mà từ mấy nghìn năm nay loài người mô-tả là tâm-linh. Giữa Descartes của diễn-dịch và Pascal của quy-nạp việc lựa chọn quá dễ. Sang đến thế-kỷ 21, Pascal vẫn “con người” hơn.

 

 Mặt  khác, thể-tích tỷ-lệ với tam-thừa độ dài; diện-tích tỷ-lệ với bình-phương độ dài. Đối với con người đầu tròn trán vuông, một thùng 8 lít dung-lượng phải lớn hơn 8 lần thùng 1 lít. Nhưng theo thuyết Tương-đối cuả nhà bác-học Einstein, tiêu-tức cuả một hắc-uyên (black hole) tỷ-lệ thuận với diện-tích chân trời sự-kiện (event horizon), nên chỉ gấp 4 lần tin tức cuả một hắc-uyên 8 lần nhỏ hơn. Khoa-học bảo đó là giới-hạn toàn-tức (holographic limit). Thảo nào trong Hoàng-cực Kinh-thế 4³ = 64 biệt-quái mới thu về 4² = 16 sự và bát-quái dọn về tứ-tượng. Tương-tự, huyền-lực cuả Thái-huyền-kinh không nằm trong 9³ = 729 tán mà nằm trong 9² = 81 thủ. Thế mới biết "Vạn-vật đồng-quy nhi thù-đồ 萬 物 同 歸 而 殊 塗" (Muôn vật về cùng một nơi nhưng khác lối) (Hệ-hạ V/1).

 

 

Chú ý:          VŨ-TRỤ TAM-GIÁC

 

Vũ-trụ của Dịch hình tam-giác vì đề cao tam-tài THIÊN ĐỊA NHÂN.

 

Thử tưởng-tượng một phong-cảnh chỉ chứa những vi-cấu-trúc tam-giác luôn luôn tự-động tái-phối-trí thành những mô-thức mới. Nhìn từ xa phong-cảnh này có vẻ điều hòa, nhưng tiến lại gần ta sẽ phát giác đó là lò cừ điều chế ra những hình-học quái-dị. Đây chính là mô-hình giản-dị của một lý-thuyết mới được mệnh danh là “Causal Dynamical Triangulation” (CDT), đặt ra cốt để hội-nhập luật vain-vật hấp-dẫn (Gravity) với Cơ-học Nguyên-lượng (Quantum), công việc mà “Thuyết Dây” đã thử từ 20 năm nay. Tuy nhiên nhiều lý-thuyết chỉ-trích là thuyết này đã áp đặt “dây” vào một bối cảnh cố-định thay vì phải tạo ra các vi-tử, các lực cũng như thời không xung quanh. Trong hai thập niên 1980 và 1990 các lý-thuyết-gia này đã tạo ra khoa “Loop Quantum Gravity” trong đó  không gian là một mạng những khối có kích-thước khoảng 10^-33 cm. Tuy lý-thuyết này đã thành-công phần nào như tiên-đoán được tính-chất của Black holes, nhưng vẫn còn lung túng trong việc chứng tỏ là các không-gian vi-ty cục-bộ phải hợp lại để lập thành không gian bốn chiều quen thuộc.

 

Mới chưa tròn 10 tuổi, CDT  đã vượt khỏi trở ngại hợp nhất này và là công-trình của ba lý-thuyết-gia Âu-châu là Renate Loll của Đại-học Utrecht (Hòa-lan), Jan AmbjØrn của Đại-học Copenhagen (Na-uy) và Jerzy Jurkiewicz của Đại-học Jagiellony (Ba-lan). CDT xây doing hình học của không-gian từ những cấu-trúc tam-giác giống như Buckminster Fuller đã tạo ra các vòm đoản-cực-tuyến từ những mặt tam-giác. Đơn-vị cấu-trúc là những 4-simplex (tứ-ký) của không-gian 4 chiều, tương-đương với tứ-diện của không-gian 3 chiều. Trong khi tứ-diện có 4 mặt tam-giác thì tứ-ký bị giới-hạn bởi 5 tứ-diện. Tuy mọi simplex đều bẹt, chúng có thể dính với nhau theo vo-số mô-thức để tạo thành không-gian cong. Bởi vì Lý-thuyết Nguyên-lượng bó buộc cấu-trúc thời-không ở cấp vi-ti phải biến đổi thường-trực, các khảo-cứu-gia xác-định hình-học của thời-không bằng cách tính xác-suất của tất cả các hình-trạng khả-hữu.

 

Trước đây sở dĩ mọi toan tính tam-giác-hóa thời-không đều thất-bại là vì chúng đều dẫn đến kết quả vô-nghĩa: thời không có vô-số kích-thước hoặc chỉ có 2 chiều trong một Hình-hoc cong lên (Rolled-up Geometry). CDT thành-công ở chỗ loại bỏ mọi hình-trạng phi-nhân-quả, nghĩa là mọi mô-thức cho phép quả đi trước nhân, sinh con rồi mới sinh cha, sinh cháu giữ nhà rồi mới sinh ông.

 

Năm 2004, ba nhà bác-học kể trên dùng mô-nghĩ điện-toán (computer simulations) để chứng tỏ rằng mô-hình vũ-trụ dựng nên từ muôn ngàn simplex có 4 chiều. Mới đây họ lại chứng-minh được vũ-trụ CDT lập thành thỏa mọi tiên-đoán của lý-thuyết tiêu chuẩn của Vũ-trụ-học hiện-đại.

 

Thử thách lớn lao của CDT là hội-nhập vật-chất vào không-gian lý-thuyết để xem có thể mô nghĩ được toàn thể các phương-trình của Thuyết Tương-đối Tổng-quát không? Theo Lee Smolin của Perimeter Institute for Theoretical Physics ở Waterloo, Ontario, Canada, một trong các nhà bác-học khai-sáng ra  Loop Quantum Gravity, nghĩ rằng CDT có triển-vọng đạt được các tiên-đoán có thể kiểm-nghiệm được, chẳng hạn như vi-biến của vận-tốc các quang-tử có năng-lượng cao. Theo ông, sở dĩ các Vật-lý-gia lý-thuyết không để ý mấy đến CDT là vì họ xa lạ với mô-nghĩ điện-toán. Điều đó cũng dễ hiểu.

(Bổ-túc hồi 20:02:07 giờ,  ngày 20.02.2007)

 

Theo nhà bác-học Bekenstein, con người cơ hồ là một toàn-đồ (hologram). Tôi trộm nghĩ con người chẳng qua là một chồng trập nguyên-lượng giữa vật-lý và dịch-lý trong giới-hạn toàn-tức. Chung cục, một tiếng cười sang sảng bằng cả vạn tam-đoạn-luận (A horse-laugh is worth ten thousands syllogisms). 

 

Các thuyết Âm-dương, Ngũ-hành, Tam-tài, Tứ-tượng cũng như các Dịch-thức, Dịch-đồ, Dịch-chế, Dịch-tượng, Dịch nhất thiết, lập thành đa-giác chân đế cuả Kinh Dịch và đa-tướng-tập (manifold) cho Tân-Dịch-Học. Chu Dịch luôn luôn tiến-hoá và nay đã thăng-hoa thành Tâm-Dịch xây dựng bởi Trần Hi-di, Thiệu Khang-tiết, Chu Liêm-khê, Trình Minh-đạo, Lục Tượng-sơn và Vương Dương-minh. Các nhà trị Dịch khác quả đa-tài. Nhưng nghĩ cho cùng kỳ lý, chữ TÂM kia mới bằng ba chữ TÀI.

 

Tránh trời không khỏi nắng. Có chu-du dưới vòm lục-hư cuả Chu Dịch bao lâu chăng nữa, chung cục cũng trở về Tiên-thiên-học của Thiệu-tử. Ngài nói: “蓋 先 天 之 學，本 乎 伏 羲，而 備 于 文 王。“  (Nên cái học Tiên-thiên gốc ở Phục-hi mà hoàn-bị ở Văn-vương) (“Hà-nam Thiệu-thị Văn-kiến Hậu-lục 河 南 邵 氏 聞 見 後 錄”, Quyển V). 

 

Như ta thấy, Thiệu-tử chủ-trương “Đạo là Thái-cực”, “Tâm là Thái-cực” nên mới nói: “天 由 道 而 生，地 由 道 而 成，物 由 道 而 形，人 由 道 而 行，天 地 人 物 則 異 矣，其 于 道 一 也。Thiên do Đạo nhi sinh, Địa do Đạo nhi thành, Vật do Đạo nhi hình, Nhân do Đạo nhi hành. Thiên, Địa, Nhân, Vật tắc dị hỹ, kỳ vu Đạo nhất dã. (Trời do Đạo mà sinh, đất do Đạo mà thành, người do Đạo mà hành, Trời, Đất, Người, Vật ắt khác nhau, nhưng đối với Đạo chỉ là một).  Và cũng nói: “語 其 本，則 天 分 而 為 地，地 分 而 為 萬 物，而 道 不 可 分 也。 其 終，則 萬 物 歸 地，地 歸 天，天 歸 道。”  (Ngữ kỳ bản, tắc thiên phân nhi vi địa, địa phân nhi vi vạn-vật nhi Đạo bất khả phân dã.) (Nói về gốc, Trời phân ra mà thành Đất, Đất phân ra mà thành Vạn-vật mà Đạo lại bất-khả-phân. Rốt cuộc, ắt Vạn-vật  quy về Đất, Đất quy về Trời, Trời quy về Đạo) (Hoàng-cực Kinh-thế, Quan Vật Nội-thiên).  Ngài cũng nói: "物 莫 大 于 天 地，天 地 生 于 太 極。太 極 即 是 吾 心，太 極 所 生 之 萬 化 萬 事，即 吾 心 之 萬 化 萬 事 也。(Vật mạc đại vu Thiên-Địa, Thiên-Địa sinh vu Thái-cực. Thái-cực tức thị ngô tâm, Thái-cực sở sinh chi vạn-hoá, vạn-sự, tức ngô tâm chi vạn-hoá, vạn-sự dã.) (Vật không gì lớn hơn Trời Đất, Trời Đất sinh ra từ Thái-cực. Thái-cực chính là tâm ta, vạn-hoá vạn-sự do Thái-cực sinh ra chính là vạn-hoá vạn-sự của tâm ta vậy.”) (Tống Nguyên Học-án, Ngư-tiều Vấn-đáp 魚 樵 問 答).

 

Ngài viết trong "Kích-nhưỡng-tập 擊 壤 集", bài "Vũ-trụ-ngâm 宇 宙 吟":

 

宇 宙  在 乎 手    Vũ-trụ tại hồ thủ,      Vũ-trụ nơi tay kết,

萬 化 生 乎 身  Vạn hoá sinh hồ thân.   Vạn-hoá sinh nơi thân.