Mục
Lục
Trang
B́a
Ban
Biên Tập
Lá
Thư
Xuân
Phương
Hiền
Táo
Quân
Chầu
Trời
Tuyết
Hồng
Câu
Đối
Tết
Việt Hải
Câu
Đối
Tết
Vinh Hồ
Mừng
Năm
Mới
Chúc
Tết - Được Lời
Liên
Khôi
Chương
Chúc
Xuân
Vinh Hồ
Xuân
Ất
Mùi 2015
Nguyên
Kim
Chúc
Xuân 2015
Nguyễn Thị
Kính
Ngọ,
Mùi Giao Mùa
Bạch
Líên
Xuân
Về
Nguyễn Thị
Lộc
Tháng
Giêng, Anh Đă
Thấy
Xuân
Về
Hay
Chưa?
Tiểu
Vũ
Vi
Xuân
Quê
Nhà
Chợ
Hoa Ngày Tết
Nguyễn Thị
Kệ
Đầu
Xuân Ngắm Mai
Quách Giao
Mâm
Cỗ Ngày Tết
Của
Người
Dân
Ba
Miền
Hoàng Bích
Hà
Xuân
Xưa
Lê Văn
Ngô
Tấm
Ḷng...Của Người
Cha
Minh Tâm
Tản
Mạn Ngày Xuân
Huỳnh T́nh
Nét
Xuân Xưa
Tiểu Vũ
Vi
Tản
Mạn
Lê Khánh
B́nh Yên
Xuân
Đất
Khách
Tết
Giữa Mùa Đông
Đinh
Thị
Lan
Hoa
Đào Hồng Thắm
Bạch
Liên
Tản
Mạn
Du
Xuân
Little
Sài
G̣n 2015
Việt Hải
Tản
Mạn Về Tết
Nguyễn
Thùy
Trang
Sinh Hoạt
Sinh
Hoạt
Của
Trang
Mạng
Ninh
Ḥa
2014
Nguyễn Vũ
Trâm
Anh
Cùng
Nhau
Đi
Thăm
Thầy
Cô
Giáo
Nguyễn Thị
Phương
Hiền
Kư
Ức Tuổi Thơ
Lê Thị
Ngọc
Trang
H́nh
Ảnh SlideShow
Nhóm Đồng
Hương
H́nh
Ảnh
Tết
Cắm
Hoa Trang Trí
Lê
Thị
Lộc
Hoa
Xuân Ngày Tết
Lê
Thị
Lộc
H́nh
Ảnh Tết Ninh
Ḥa
Hiếu
Minh
Chùm
THƠ
Xướng
Họa
Bài Xướng
Xuân
Ất
Mùi Tự
Cảm
Tư Nguyên
Bài Họa
Ất
Mùi Tự
Cảm
Phạm Văn
Khả
Nỗi
Ḷng
Ngày
Xuân
Song Hồ
Sắc
Xuân Đồng Nội
Vinh Hồ
Tết
Trà Kim
Huy
Bàn
Cờ
Thế
Kiều
Lam
Tự
Vân
Lê Văn
Ngô
Tâm
Tư Xuân
Nguyễn Thị
Thanh Trí
Năm
Mới
Nhớ
Chuyện
Cũ
Những
Thứ
Giá
Trị
Nhất
Loan
Anh
Những
Ngày Đầu Tiên
Vân Anh
B́nh
Dân Trong Kư
Ức
Lê
Ánh
Tết
Cao Nguyên PLEIKU
Lê
Ánh
Tết
Trong Tuổi Thơ
Tôi
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Lặng
Lẽ Xuân Về
Quách Giao
Cuối
Năm Nh́n
Lại
Dĩ
Văng
Và
Kỷ
Niệm...
Việt Hải,
Los Angeles
Kỷ
Niệm Một Thời
Làm "Thợ
Săn"
Tiền
Nhuận
Bút
Báo
Nguyễn
Hiền
Mộng
Xuân
Phương
Hiền
Tết
Vui Tuổi Nhỏ
Quê Tôi
Ngọc
Hương
Chùa
Xưa
Bạn
Cũ
Trương
Thị
Kẻo
Vui
Buồn Cùng NGỌ
Bạch
Líên
Trên
Đường Về Nhớ
Đầy
Trương
Thanh
Sơn
Ḍng
Thời Gian
Trần
Hà
Thanh
Linh
Tinh
Mười
Năm
Sinh
Hoạt
Của
Nhóm Bạn
C3
Tại
Mỹ
Trâm
Anh
Mănh
Lực Đồng Tiền
Trương
Khắc
Nhượng
Tiếng
Hát Thu Thủy
Trần
Như
Phương
Phiên
Ṭa
Đầu
Năm
Topa
Panning
Tùy
Bút
Nguyễn
Thùy
Trang
Ca
Hát/Nhạc
Thư
Xuân
Hải
Ngoại
Lan
Đ́nh
Xuân
Về
Một
Niềm
Mong
Lư
Hổ
Loài
Hoa
Không
Vỡ
Hà
Thu
Thủy
Tử Vi
Cách
Chuyển Đổi Sang
AL
Đàm
Quang
Hưng
Tử
Vi Phong Thủy
Năm
Ất
Mùi
2015
Phạm Kế
Viêm
Tôn Giáo
T́m
Về
Tự
Tánh
Di
Đà
Mục
Đồng
Văn
Cảnh
Chùa
Thơ
Sắc
Tứ
Minh
Thiện
Trí
Bửu
Nguyễn
Thừa
Năm
Ất
Mùi
Nói
Chuyện
Dê
Năm
Mùi Nói Chuyện
Dê
Nguyễn
Chức
Tản
Mạn Chuyện Năm
Mùi
Trần
Việt
Hải
DÊ
Quê Tôi
Nguyễn
Xuân
Hoàng
DÊ
Trong
Văn
Hóa
Tín
Ngương
Của
Một
Số
Nước
Vinh Hồ
Năm
DÊ,
Xem
Tranh
THẦN
Dê
Của
Âu
Châu
Vinh Hồ
d_bb
Đ.H.K.H
Cách Chuyển Đổi
Sang AL
Đàm
Quang
Hưng
Liêu Trai Chí
Dị
Đàm
Quang
Hưng
Nỗi
Buồn Của Nguyễn
Du
Lê Phụng
Lăo
Trê
Thắng
Kiện
Nguyễn Quang
Tuyến
Tử
Vi Phong Thủy
Năm
Ất
Mùi
2015
Phạm Kế
Viêm
Ẩm
Thực
Hến
Chế Biến Nhiều
Món
Ngon
Hoàng Bích
Hà
Ốc
Len Xào Dừa
Hoàng Bích
Hà
Kinh Nghiệm Sống
T́nh
Người
Mai
Thị
Hưng
Hồng
Ưu
Phiền
Khép
Lại
Bạch
Liên
Đầu
Xuân
Tâm
T́nh
Chuyện
Đạo
Hiếu
Nguyễn Văn
Nghệ
Đầu
Năm...Khai
Báo
Topa
Panning
Cô
Bé
Giúp
Việc
Nguyễn
Thùy
Trang
Sưu
Tầm
Hà
Thị
Thu
Thủy
Du
Lịch
Đại
Hàn
Lê
Ánh
Nhật
Bản
Lê
Ánh
Tour
Grand
Canyon
Sidewalk
And
Red
Rock
Canyon
Nguyễn Thị
Lộc
Du
Lịch
Lễ
Hội
Tháng
Giêng
Vơ
Hoàng
Nam
Aloha
Và Vũ Điệu
Hula Của
Người
Hawaii
Nguyễn Văn
Thành
Biên
Khảo
Nhu
Cầu Năng Lượng
Liên
Khôi
Chương
Năm
2015: Giá Vàng Bắt
Đầu Dao
Động
Liên
Khôi
Chương
Thái
Dương Hệ Dẫn
Chứng
Thuyết
Bảo
Ḥa
Liên
Khôi
Chương
Viết
về
ninh-hoa.com
Những
Mùa Xuân Internet
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Thời
Thơ Ấu
Minh Tâm
Văn
Học
Lịch
Sử/Địa
Lư
Chữ
Hiếu
Trong
Đời
Sống
Văn
Hóa
Dân
Tộc
Trí
Bửu
Có
Người Con
Gái
Buông
Tóc Thề
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Bắc
Hành Tạp Lục
(58-59)
Dương Anh
Sơn
Mùa
Xuân
Nói
Về
Cây
Tre
Cây
Nêu
Trong
Văn
Học
Trần
Ngọc
Chánh
Nhắc
Chuyện
Tết
Với
Thơ
Vũ
Đ́nh Liên
Trần V́ệt
Hải
Dê
Chúa Lên Ngôi
Vinh Hồ
Nỗi
Lo Nàng Đào
Bạch
Liên
Hoa
Mai
Linh
Hồn
Của
Mùa
Xuân
Phương
Nam
Vơ
Hoàng
Nam
Văn
Miếu
Diên
Khánh
Là
Văn Miếu
Cấp
Huyện/Tỉnh?
Nguyễn Văn
Nghệ
Tết
Việt Nam
Lê Văn
Ngô
Thái
Sư Trần Thủ
Độ Trong
Sự
Nghiệp
Cứu
Nước
Trần Nhu
Phụ
Nữ Việt Nam...Trong
Văn
Học
Minh Tâm
Trăng
Thu
Dạ
Khúc
Tiểu
Vũ
Vi
Thơ
Bếp
Lửa Ngày Tết
Vân Anh
Nàng
Xuân
Hoàng Bích
Hà
Ly
Rượu Cuối Năm
Nguyễn
Hiền
Biển
Nhớ -
Biển
Thương
Nguyễn Thị
Phương
Hiền
Nghe
Sông Kể
Nguyễn
Văn
Ḥa
Xuân
Ơi
Lư Hổ
Xuân
Hướng
Phật
Xuân
Lễ
Phật
Ngọc
Hương
Này
Mai
Nhất
Chí
Mai
Nơi
Dịu
Dàng
Xuân
Tới
Nguyễn
Thị
Khánh
Minh
Gặp
Lại
Đặng
Tuyết
Như
Nguyện
Xin
Đức
Mẹ LaVang
Phan Phước
Huy
Hương
Xuân Quê Nhà
Vơ
Hoàng
Nam
Mùa
Xuân Ḷng
Người
Lê Văn
Ngô
Tạ
Ơn Em
Thụy
Nguyên
Ơi
À...Dốc
Lết -
Dốc
Lết
Phố Nhỏ
Xuân Nhớ Quê
Nguyễn Thị
Thí
Ba
Đă
Đi
Rồi
Ngô
Trưởng
Tiến
Hương
T́nh Xuân Chín
Tiểu Vũ
Vi
Hương
T́nh Xuân
Tiểu
Vũ
Vi
Bây
Giờ Nơi Ấy
Đang Mưa!
Lê Khánh
B́nh Yên
Văn
Làm
Sao Về Được
Mùa Đông
Loan
Anh
Những
Lời Đầu Xuân
Trần
Thị
Chất
Ngày
Mai Ta Không
C̣n
Thấy
Nhau
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Bà
Chúa Hời
Khuất
Đẩu
Một
Cành Xuân
Quách Giao
Gà
"Ngủ Tử Mi"
Nguyễn
Hiền
Cứ
Ngỡ Đă Quên
Bạch
Liên
Mùa
Xuân
Nhớ
Ngoại
Phan Phước
Huy
Kịch
Bản
Giết
Người
Trong
Đêm
Cuối
Năm
Topa
Panning
Hồi
Tưởng
Minh Tâm
T́nh
Ảo
Mai
Thái
Vân
Thanh
Giấc
Mơ
Của
Chàng
Lính
Biển
Nguyễn Văn
Thành
Những
Chuỗi
Ngày
Xuân
Trong
Đời
ThiThí
Mối
T́nh Đàu
Nguyễn
Thùy
Trang
Lá
Thư UPU
Nguyễn Thị
Thanh Trí
Đại
Dương
Trong
Ḷng
Con
Ốc
Nhỏ
Lê Khánh
B́nh Yên
Thư từ,
bài vở, h́nh ảnh hoặc
ư kiến xây dựng, xin liên lạc:
Hiện nay (tháng 12/2014) muốn biết lịch sử h́nh thành và phát triển Văn miếu Diên Khánh như thế nào, chúng ta chỉ cần vào Google gơ lên bàn phím cụm từ “Văn miếu Diên Khánh” th́ sẽ nhận được khoảng gần 10 bài viết và 1 youtube. Mở đầu loạt bài liên quan đến Văn miếu Diên Khánh là bài viết : Văn miếu Diên Khánh – Wikipedia tiếng Việt.
Nội dung bài viết ấy: “ Năm 1803, vua Gia Long ra chỉ dụ lập Văn miếu tại xă Phú Lộc, huyện Ḥa Châu- thị trấn B́nh Ḥa… Tuy nhiên do lũ lụt, lở đất nên được di chuyển đến vị trí khác và từ năm 1853 Văn miếu mới được xây dựng với quy mô lớn và đến năm sau th́ cơ bản hoàn thành.
Khu Văn miếu đă trải qua 4 lần tu bổ vào các năm 1892, 1904, 1941. Năm 1948 bị Việt Minh đốt trụi trong chiến dịch “Tiêu thổ kháng chiến”. Đến năm 1959 được phục dựng lại tại vị trí mới.
Hiện tại Văn miếu chỉ c̣n giữ được 2 tấm bia đá thời Tự Đức 11 (1858) giúp ta hiểu biết hơn về lịch sử, văn hóa, sinh hoạt của nhân dân Khánh Ḥa và quá tŕnh hoàn thiện khu văn miếu năm 1854. Ngoài ra c̣n có một bài Minh ở bái đường nói rơ hơn về sự đỗ đạt của các vị văn vơ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và các học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn cho đến thời Tự Đức”.
Hầu hết các bài viết kế tiếp (kể cả 2nhatrang.com – Văn miếu Diên Khánh – Youtube do Châu Lê Thịnh và Nguyễn Duy Lam biên tập, Đài Phát thanh Truyền h́nh Khánh Ḥa thực hiện) đều rập khuôn như nội dung của Wikipedia tiếng Việt, cũng : Năm 1803, vua Gia Long ra chỉ dụ lập Văn miếu tại xă Phú Lộc, huyện Ḥa Châu- thị trấn B́nh Ḥa…; Hiện tại Văn miếu chỉ c̣n giữ được 2 tấm bia đá…; Ngoài ra c̣n có một bài Minh ở bái đường…
Để hiểu rơ thực hư có đúng như thông tin trên, chúng ta cùng ngược ḍng thời gian để t́m hiểu quá tŕnh h́nh thành và phát triển của Văn miếu Diên Khánh.
Trước khi di dời về dựng tại ấp Phú Lộc, xă Diên Thủy (nay thuộc Tổ dân phố Phú Lộc Tây I, Thị trấn Diên Khánh), Văn miếu Diên Khánh đă được thay đổi địa điểm nhiều lần.
Trước năm 1844, ở vùng đất Khánh Ḥa chỉ có duy nhất một nơi thờ tự Đức Khổng tử và các bậc tiên hiền, tiên nho mà thôi, đó là Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa (năm 1803 gọi là Văn miếu dinh B́nh Ḥa, tháng 7 năm Mậu Th́n[1808] đổi gọi là Văn miếu trấn B́nh Ḥa và đến năm Nhâm Th́n[1832] gọi là Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa) được lập năm 1803 tại xă Phú Lộc, huyện Hoa Châu, trấn B́nh Ḥa (Trong quá khứ trên vùng đất Khánh Ḥa không có huyện Ḥa Châu, thị trấn B́nh Ḥa như trên Wikipedia tiếng Việt và một số bài viết đă viết, chỉ có huyện Hoa Châu, trấn B́nh Ḥa mà thôi) Sau năm 1832 tỉnh Khánh Ḥa có 2 phủ là phủ Diên Khánh coi 2 huyện là Phước Điền và Vĩnh Xương và phủ Ninh Ḥa coi 2 huyện là Quảng Phước và Tân Định. Năm 1844 Văn chỉ huyện Tân Định (nay gọi là Văn chỉ Ninh Ḥa) được thành lập, kế đến năm 1846 là Văn chỉ huyện Phước Điền và năm 1849 là Văn chỉ huyện Vĩnh Xương.
Văn chỉ huyện Phước Điền tại địa điểm
xứ Phật Tỉnh xă Phú ÂnVăn chỉ huyện Phước Điền (tiền thân của Văn miếu Diên Khánh) do quan Bố chánh tỉnh Khánh Ḥa là Ngô Văn Địch và quan Tri phủ, phủ Diên Khánh là Đặng Trọng Dật khởi xướng xây dựng vào năm Bính Ngọ (1846). Địa điểm tại xứ Phật Tỉnh, xă Phú Ân (nay thuộc xă Diên An, huyện Diên Khánh). Xứ Phật Tỉnh nằm dọc bờ nam sông Cái Nha Trang. Bia đá khắc năm 1858 hiện dựng ở sân Văn miếu Diên Khánh có nhắc đến việc xây dựng này: “ Thiệu Trị lục niên[1846- TG], tỉnh đường Bố chánh sứ đại nhân Ngô Văn Địch, Phủ quan Đặng Trọng Dật thủy xướng thiết từ vọng…đệ nhất sơ doanh kiến vị đắc tráng quan”. Lần xây dựng đầu tiên chưa được đẹp lắm (đệ nhất sơ doanh kiến vị đắc tráng quan).
Ngoài ra ở bảng chữ Hán khắc gỗ năm 1892 treo trong Văn miếu Diên Khánh cũng nhắc lại sự kiện này: “ Thiệu Trị lục niên thiết lập từ vũ, dĩ vi Chí Thánh Tiên Sư xuân thu tự sở. Nguyên tỉnh Phiên đường Ngô Văn Địch dữ Phủ quan Đặng Trọng Dật xướng thủy, vu Phú Ân xă, Phật Tỉnh xứ cấu tạo”
Trong bài viết Văn miếu Diên Khánh của nhà nghiên cứu Nguyễn Man Nhiên đăng trên trang mạng ninhhoatoday.net cho biết là Văn chỉ huyện Phước Điền “khởi xướng xây dựng tại ấp Phật Tỉnh xă Phú Ân (ở chỗ nay là Cây Da làng Phú Ân)”
Cây Da làng Phú Ân thuộc xứ Thanh Tự chứ không phải thuộc xứ Phật Tỉnh. Địa điểm Cây Da là nơi cụ Đỗ Thúc Tĩnh cho di dời Văn chỉ huyện Phước Điền từ xứ Phật Tỉnh sang. Sau khi di dời Văn chỉ huyện Phước Điền lên G̣ Ṣng, xă Phước Thành th́ tại nền cũ Văn chỉ người dân địa phương lập nên ngôi miếu thờ Thiên Y Thánh mẫu. Hiện nay người dân gọi ngôi miếu thờ Thiên Y Thánh mẫu ấy là miếu ấp Thanh Tự Đông hoặc miếu Cây Da hoặc miếu Tư Văn ( Văn chỉ Phước Điền đă di dời nhưng tên Tư Văn vẫn c̣n lưu truyền đến nay)
Địa điểm xứ Thanh Tự, xă Phú Ân.
Năm Quư Sửu (1853) quan Tri phủ, phủ Diên Khánh là cụ Cấn Trai Đỗ Thúc Tĩnh là người giỏi về môn phong thủy đă hội ư với quan Giáo thọ phủ Diên Khánh là Trương Đức Lân, triệu tập văn thân trong phủ di dời Văn chỉ huyện Phước Điền về dựng ở phía đông của phủ lỵ thuộc xứ Thanh Tự cũng trong xă Phú Ân ( phủ lỵ Diên Khánh nay là khu vực trụ sở xă Diên An, xứ Thanh Tự trải dài dọc theo phía nam đường Nha Trang – Thành). Lần này Văn chỉ được lợp ngói. Công việc xây cất kéo dài đến mùa đông năm Giáp Dần (1854) mới hoàn thành. Bia đá khắc năm 1858 ghi lại sự kiện này: “ Tự Đức lục niên[1853- TG] ngô châu Thái thú tư hiện thăng lănh tỉnh đường Án sát sứ Cấn Trai Đỗ Thúc Tĩnh… viên mưu chi phủ giáo quan hiện thăng lănh Ninh Ḥa phủ Tri phủ Trương Đức Lân tề tập ngô châu văn thân di kiến thị từ vũ phủ lỵ chi đông…cấu tân từ vũ cái dĩ ngơa. Thất niên Giáp Dần đông từ vũ cáo thành” (1).
Cây xuyên giữa chánh điện Văn miếu Diên Khánh có ḍng chữ Hán khắc nổi: “Tự Đức thất niên, tuế thứ Giáp Dần, lục nguyệt cát đán, Phước Điền huyện văn hội đồng tu tạo” (Ngày tốt tháng 6 năm Giáp Dần [1854- TG] Tự Đức năm thứ 7, Văn hội huyện Phước Điền cùng tu tạo).
Văn chỉ huyện Phước Điền tại xứ Thanh Tự được xây cất xong vào mùa đông năm Giáp Dần (1854) nhưng măi đến năm Mậu Ngọ (1858) mới khắc vào bia đá. Hiện bia đá ấy dựng ở sân Văn miếu Diên Khánh. Ở mặt trước của tấm bia đá khắc vài ḍng nói về việc di dời Văn chỉ từ xứ Phật Tỉnh sang xứ Thanh Tự, kế đến là danh sách những người trong Văn hội đóng góp xây dựng Văn chỉ năm 1854, mặt sau của tấm bia đá là danh sách những người ngoài Văn hội đóng góp xây dựng Văn chỉ năm 1854.
Xin nói rơ là Văn miếu Diên Khánh chỉ có một tấm bia đá duy nhất mà thôi chứ không phải “Hiện tại, Văn miếu c̣n giữ được 2 tấm bia đá thời Tự Đức 11 (1858)” như thông tin của Wikipedia tiếng Việt và một số bài viết khác.
Cũng trong năm 1858 quan Tri phủ, phủ Diên Khánh lúc bấy giờ là Cung Thế Dự (2) có làm một bài Minh khắc trên bảng gỗ, hiện treo ở giữa bái đường Văn miếu Diên Khánh. Bài Minh ấy gồm 32 câu, mỗi câu 4 chữ. Nội dung bài Minh là ca ngợi Đạo Thánh (đạo Nho): “ Đại tai Thánh Đạo/ Công đức như thiên/ Lập ngă nhân cực/ Hữu khai tất tiên…”(Lớn thay đạo Thánh/ Đức sánh trời cao/ Lập ngôi cùng cực/Khai hóa trước tiên…). Nội dung bài Minh hoàn toàn không có chi tiết nào “nói rơ hơn về sự đỗ đạt của các vị văn vơ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và các học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn đến thời Tự Đức” như thông tin trên trang Wikipedia tiếng Việt và một số bài viết cả!
Tháng 3 năm Nhâm Th́n (1892) tu bổ lại Văn chỉ: “ Bản niên tam nguyệt khởi công, diệc tu văn biến khuyến hạt nhân, trợ ngân biện quyên điền thổ, bị biện vật liệu tăng mỹ cung tường, ngật nhĩ đại quan thùy chi bất hủ” (Tháng 3 năm nay [1892] khởi công, soạn văn thông khuyến người trong hạt, giúp đỡ quyên góp tiền của, ruộng đất đầy đủ vật liệu, tăng thêm vẻ đẹp cung tường, sừng sững thành một đại quan, để lại muôn đời không mục nát). Công việc tu bổ Văn chỉ được khắc ghi trên cây xuyên ở bái đường : “Thành Thái Nhâm Th́n niên, tam nguyệt cát đán hựu cải tạo” và hai bảng gỗ vào năm 1892, hiện treo ở bái đường Văn miếu Diên Khánh (một bảng khắc tên những người trong Văn hội đóng góp, một bảng khắc tên những người ngoài Văn hội đóng góp)
Địa điểm G̣ Ṣng, xă Phước Tuy.
Khoa thi Hương Đinh Mùi (1847) tại trường thi Gia Định, sĩ tử đất Diên Khánh có một người đỗ cử nhân, đó là ông Nguyễn Tấn Ích (3) người xă Phú Lộc, huyện Phước Điền. Sau khoa thi này, sĩ tử đất Diên Khánh chẳng có ai đỗ cử nhân nữa cả! Do vậy năm Thành Thái thứ 8 (1896), quan Đốc học tỉnh Khánh Ḥa là cụ Hy Trai Hồ Thúc Nguyễn công (theo lời các cụ già, Nguyễn công là cụ Nguyễn Liễn (4)người xă Minh Hồ, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, đỗ cử nhân khoa Bính Tư [1876] cùng khoa với Cao Xuân Dục và Phan Đ́nh Phùng) là bậc mô phạm lại giỏi về phong thủy, xem được cuộc đất tại Sùng Cương (G̣ Ṣng), xă Phước Thành, tổng Vĩnh Phước (nay là vườn nhà của ông Lê Tui, thôn Phước Tuy, xă Diên Phước) và cho cuộc đất ấy là “cát địa” cho nên di dời toàn bộ kết cấu cũng như bia đá của Văn chỉ từ xứ Thanh Tự, xă Phú Ân lên G̣ Ṣng (Sùng Cương), xă Phước Thành (Thành Thái bát niên [1896-TG], quyên cựu chỉ bốc tân cơ vu Phước Tuy (5) chi Sùng Cương…tư thời giả bổn tỉnh Đốc học quan Hy Trai Hồ Thúc Nguyễn công mô phạm, hựu thiện y phong thủy tương thử đắc viết cát – Bảng tự tích chữ Hán khắc bảng gỗ do cụ Cử nhân Nguyễn Lương soạn năm 1904, treo ở Văn miếu Diên Khánh).
Chọn được “cát địa” rồi, các cụ trong Văn hội mới điều đ́nh với hai chủ đất giáp ranh với nhau là Lư trưởng Phan Cang, xă Phước Thành cúng 1 sào 5 thước đất và nguyên học sanh Lê Thiện người xă Thạnh Ninh (6), tổng Ninh Phước cúng 7 thước 5 tấc đất để di kiến Văn chỉ. Trong giấy cúng đất bằng chữ Hán của Lư trưởng Phan Cang : “Tư bổn huyện Văn thuộc tương đắc thử thổ, di kiến Văn chỉ. Ti t́nh nguyện trích xuất giá thổ nhất cao ngũ xích đông cận …;tây cân…;nam cận…;bắc cận… quy đông hướng. Phụng cúng Văn chỉ đắc tiện cấu tạo miếu vũ, tịnh tài thực hoa quả vĩnh vi Văn chỉ tự sở. Nhược hậu phản ngôn hà t́nh cam thụ trọng cữu” (Nay nhóm Văn thuộc bổn huyện cùng mong được đất ấy để dời cất Văn chỉ. Chúng tôi t́nh nguyện trích đất ấy ra 1 sào 5 thước đông cận…;tây cân…;nam cận…;bắc cận… về hướng đông…Dâng cúng cho Văn chỉ để được tiện việc dựng miếu và trồng hoa quả, làm chỗ thờ của Văn chỉ lâu dài. Nếu sau nói ngược ư ǵ, th́ chịu lỗi nặng). Giấy cúng đất của ông Lê Thiện ghi: “Ti t́nh nguyện trích xuất giá thổ thất xích ngũ thốn đông cận…;tây cận…;nam cận…;bắc cận…quy tây hướng”. Giấy cúng đất của hai ông được làm vào ngày mùng 8 tháng 9 năm Thành Thái thứ 8[1896].
Không biết đất G̣ Ṣng (Sùng Cương) có phải là nơi “ thử địa viết cát” hay không, nhưng sau khi di kiến Văn chỉ từ xứ Thanh Tự lên vùng đất G̣ Ṣng vừa xong th́ sĩ tử đất Diên Khánh lều chơng ra thi Hương khoa Đinh Dậu (1897) tại trường thi B́nh Định th́ cụ Nguyễn Lương (7) đỗ cử nhân với vị thứ 11/18. Trong bảng tự tích bằng chữ Hán khắc gỗ năm 1904 do cụ Cử nhân Nguyễn Lương soạn có nhắc đến sự kiện này này: “Văn từ ngật thành, việt minh niên Đinh Dậu khoa du dự hương giải, chiếu đăng khoa lục tự Thiệu Trị thất niên chí thử”(Văn từ sừng sững hoàn thành, qua năm sau khoa thi hương Đinh Dậu, tôi dự vào hạng trúng giải. Xét đăng khoa lục từ năm Thiệu Trị thứ 7 đến nay mới thấy). Từ năm 1847 đến năm 1897 là 50 năm đất Diên Khánh mới có người đậu cử nhân trở lại.
Năm 1904 Văn chỉ lại được tu bổ. Công việc ấy được khắc ghi bảng gỗ hiện c̣n lưu giữ ở Văn miếu Diên Khánh.
Vào năm Duy Tân tam niên, cửu nguyệt, sơ cửu nhật (5.9 Kỷ Dậu [1909]) văn hội huyện Phước Điền có san lục lại bản điều lệ nội quy bằng chữ Hán với câu mở đầu: “Phước Điền văn chỉ, văn sĩ đẳng”. Điều mục chót trong bản điều lệ nội quy: “…Phàm tất cả mọi người kể từ ấm sanh, học sanh trở lên những bậc đă thành đạt, bổn chỉ khuyên phải nên nhớ biết đến nguồn gốc, đồng tâm bồi thực căn cơ, c̣n nếu như vong nghĩa, tham mạo, vô sỉ, bất luân, đă giáo dục mà không nghe th́ cộng đồng văn hội sẽ đánh trống trục xuất”
Ngày mùng 7 tháng 7 năm Khải Định nguyên niên (1916), Văn chỉ Phước Điền có làm tờ kê khai tự điền để quan Tuần vũ phê làm bằng chứng, gồm có tự điền tại xă Nghiệp Thành (nay thuộc xă Diên B́nh) nguyên trưng 4 mẫu, đạt thắng (đo đạc lại) 5 mẫu 3 sào 10 thước. Tự điền tại xă Vơ Dơng (nay thuộc xă Vĩnh Trung) nguyên trưng 3 sào, đạt thắng 5 sào. Tự điền ở xă Phú Ân (nay thuộc xă Diên An) nguyên trưng 1 sào, đạt thắng 3 sào.Tự thổ tại xă Phước Tuy (nay thuộc xă Diên Phước) do hai ông Phan Cang và Lê Thiện cúng, nguyên trưng 1 sào 12 thước 5 tấc, đạt thắng 6 sào.
Năm 1941 lại tu bổ Văn chỉ : “ Tư kỳ Văn miếu đại hành tu bổ sự hoàn thành, điện bái đường nhị ṭa, phí ngân lục bách tứ thập nguyên, tây vu nhất ṭa phí ngân nhất bách ngũ thập nguyên” (Nay nhân kỳ tu bổ làm cho Văn miếu rộng lớn, công việc hoàn thành, chánh điện bái đường hai ṭa, ngân phí 150 đồng, nhà Tây một ṭa, ngân phí 640 đồng). Bảng khắc gỗ c̣n lưu giữ ở Văn miếu Diên Khánh.
Hiện nay khu đất có Văn chỉ Phước Điền ở G̣ Ṣng đă bán cho tư nhân từ năm 1959, nhưng nơi đó vẫn c̣n âm hưởng của Văn chỉ với cái tên thân thương, đó là Xóm Tư Văn.
Địa điểm ấp Phú Lộc, xă Diên Thủy
Địa điểm Văn chỉ Phước Điền ở G̣ Ṣng sơn thủy hữu t́nh : “ đông cận Lê Thiện tư thổ; tây cận Phan Cang tư thổ; nam cận liên tŕ; bắc cân trường giang, hựu cận Phan Châu tư thổ hữu tiểu sơn” (Phía đông gần đất tư của ông Lê Thiện; phía tây gần đất tư của ông Phan Cang; phía nam gần ao sen; phía bắc gần trường giang lại gần đất tư của ông Phan Châu, có ḥn núi nhỏ - Trích từ giấy khai lại ruộng đất bằng chữ Hán của Văn chỉ Phước Điền vào ngày mùng 7 tháng 7 năm Khải Định nguyên niên [1916]) nhưng do chiến tranh nên Văn chỉ rơi vào cảnh điêu tàn: “Vào thời kỳ chiến tranh năm Ất Dậu (1945) trở đi th́ Văn miếu thành ra cấm địa, họ làm bót gác trước bái đường không hề hỏi ai hết. Chúng tôi phải cung nghinh thánh vị tôn trí nhà ông Lê Dĩnh gần đó, ngày tế tự đến nhà ông Lê Dĩnh hậu bái mà thôi”
Chiến tranh làm Văn chỉ điêu tàn cùng với đường đi cách trở nên các cụ trong Văn hội lại quyết định di dời Văn chỉ lần nữa: “ Thời gian qua, v́ chiến tranh nên Văn chỉ bị hư hao tồi tệ. Vả lại tùy thời th́ nơi ấy viễn cách không hợp, khó bề phụng thủ thờ phượng. Nếu không tu bổ và dời đi nơi khác th́ e về sau không khỏi điêu tàn” (8)
Địa điểm các cụ trong Văn hội nhắm tới để di dời không nơi nào tốt hơn, đó là nền cũ của Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa, nằm bên tả ngạn sông Cái thuộc ấp Phú Lộc, xă Diên Thủy.
Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa được dựng tại xă Phú Lộc vào năm 1803 và đầu năm 1948 bị thiêu rụi hoàn toàn theo chính sách “tiêu thổ kháng chiến” của Việt Minh. Từ năm 1948-1958 khu vực Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa trở thành phế tích, những viên gạch vồ của Văn miếu được những người dân Công giáo gần đó đem về sử dụng ( Vừa qua tôi có một anh bạn Công giáo, nhà cách khu vực Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa xưa khoảng nửa cây số, sửa lại nhà, lớp vôi vữa bên ngoài được đập ra để tô lại th́ thấy hiện ra nguyên bức tường nhà phía sau xây toàn gạch vồ. Tôi mới hỏi anh ta có biết xuất xứ những viên gạch vồ ấy ở đâu không? Anh ta ngẩn người ra[anh ta sinh 1962]. Tôi mới giải thích những viên gạch vồ ấy là của Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa. Khi ấy anh ta mới “ngộ” ra). Diện tích đất xung quanh Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa là 3 mẫu 4 sào được sung vào công thổ của làng Phú Lộc.
Sau khi các cụ trong Văn hội, hội ư cùng các vị bô lăo và chính quyền xă Diên Thủy và được sự đồng ư của Quận trưởng Diên Khánh là Trần Bá Lộc (9), vào đầu tháng 11 năm Mậu Tuất (1958) công việc di dời Văn chỉ được tiến hành và chỉ gần một năm sau (1959) việc xây cất được hoàn thành.
Để có kinh phí để di dời, ngoài tiền quyên góp, Quận hội Khổng học Diên Khánh phải bán tự điền ở xă Phú Ân, xă Vơ Dơng, toàn bộ khu đất ở Phước Tuy do hai ông Phan Cang và Lê Thiện cúng và trích một số diện tích tự điền ở Nghiệp Thành. Hiện nay tự điền của Văn miếu Diên Khánh ở Nghiệp Thành được HTX Nông Nghiệp xă Diên B́nh hoán đổi đến địa điểm khác. Giấy quyền sử dụng đất do ông Ngô Văn Ba (nguyên Trưởng Ban Quản lư Văn miếu Diên Khánh) đứng tên.
Dưới thời vua Duy Tân, để tinh giảm bộ máy hành chính, phủ lỵ nào đóng trên địa bàn của huyện nào đó, th́ xóa bỏ đơn vị hành chánh của huyện đó. Phủ lỵ phủ Diên Khánh đóng trên địa bàn huyện Phước Điền cho nên xóa bỏ đơn vị hành chánh huyện Phước Điền, quan Tri phủ trực tiếp cai quản. Từ đó địa danh Phước Điền dần dần đi vào quên lăng, nên các cụ trong Văn hội đă đổi danh xưng Diên Khánh Văn miếu thay cho Phước Điền Văn chỉ.
Ơn qua nghĩa lại, Văn miếu Diên Khánh phải thiết lập thêm một án thờ Hội Đồng với 34 đạo sắc phong của làng Phú Lộc gởi để Văn miếu Diên Khánh lo việc hương khói (Miếu Hội Đồng được thành lập vào năm Gia Long thứ 15 [1816] tại xă Phú Lộc [nay là khu vực Trường Tiểu học số 2 Thị trấn Diên Khánh – cách Văn miếu Diên Khánh khoảng 200 mét đường chim bay]. Sau năm 1945, chế độ phong kiến cáo chung, không ai coi sóc miếu nên miếu bị hủy hoại dần theo thời gian. Sau năm 1954 miếu Hội Đồng được triệt hạ để xây dựng Trường Tiểu học Phú Lộc. Riêng 34 đạo sắc phong được làng Phú Lộc phụng thủ. Năm 1959 chuyển giao cho Văn miếu Diên Khánh phụng thủ. Hiện nay từ ngoài cổng đi vào, án thờ đầu tiên ở Hữu vu chính là án thờ Hội Đồng do làng Phú Lộc gởi.
Năm 1958 Tỉnh hội Khổng học tỉnh Khánh Ḥa được thành lập và kể từ năm 1967, Văn miếu Khánh Ḥa ở đường Lữ Gia (nay là Lê Hồng Phong) trở thành nơi tế tự và sinh hoạt của Tỉnh hội. Dưới cấp Tỉnh hội là Quận hội. Văn miếu Diên Khánh thuộc cấp Quận hội và địa điểm Văn miếu Diên Khánh là nơi tế tự và sinh hoạt của Quận hội Diên Khánh.
Năm 2007 Văn miếu Diên Khánh được Nhà nước đầu tư 3612 triệu đồng để trùng tu tôn tạo. Ngày 18.07.2007 UBND tỉnh Khánh Ḥa ra quyết định số 1257/QĐ- UBND về việc phê chuẩn báo cáo kinh tế kỹ thuật xây dựng công tŕnh trùng tu tôn tạo di tích lịch sử Văn miếu Diên Khánh. Ngày 13.12.2007 tổ chức lễ khởi công trùng tu tôn tạo Văn miếu Diên Khánh.
Văn miếu Diên Khánh không liên quan ǵ đến mặt trận Nha Trang- Khánh Ḥa.
Qua các dữ liệu trên cho thấy Văn miếu Diên Khánh chính là ḍng chảy liên tục với sự khởi đầu được xây dựng năm 1846 tại xứ Phật Tỉnh, xă Phú Ân, sau đó dời qua xứ Thanh Tự, xă Phú Ân, rồi dời lên G̣ Ṣng, xă Phước Thành (sau đổi thành Phước Tuy), cuối cùng dời về cất trên nền cũ của Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa đă bỏ hoang vu từ 1948-1958. Toàn bộ kết cấu kiến trúc cột kèo, bia đá, hoành phi, câu đối…hiện nay ở Văn miếu Diên Khánh đều là của Văn chỉ Phước Điền. Ấy vậy nhưng khi viết về Văn miếu Diên Khánh nhiều nhà nghiên cứu lại cứ lẫn lộn giữa Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa và Văn miếu huyện Diên Khánh mà không có sự phân minh rạch ṛi.
Vào 01.04. 2003 Tiến sĩ Nguyễn Công Bằng có bài viết “Văn miếu Diên Khánh” đăng trên Báo Khánh Ḥa điện tử có đoạn: “ Ngay sau khi nhân dân tỉnh nhà giành được chính quyền trong Cách Mạng Tháng Tám 1945, Văn miếu Diên Khánh là nơi luyện tập quân sự của thanh niên trong thôn và là địa điểm tập kết lương thực, thực phẩm để cung cấp cho chiến sĩ ta chiến đấu ở mặt trận Nha Trang”
Bài viết Văn miếu Diên Khánh trên trang Wikipedia tiếng Việt viết: “Năm 1948 Văn miếu bị Việt Minh đốt trụi trong chiến dịch “tiêu thổ kháng chiến”. Đến năm 1959 được phục dựng lại tại vị trí mới”.
Những thông tin trên được sao chép từ nội dung tấm bia treo ở bên tay trái cổng vào Văn miếu Diên Khánh : “ Văn miếu Diên Khánh có giá trị về lịch sử văn hóa giáo dục, thể hiện truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo. Một trong những nét đẹp văn hóa của dân tộc ta. Cùng với giai đoạn lịch sử Văn miếu đă đóng góp rất lớn trong công cuộc chống Pháp xâm lược. Là nơi cất giấu vũ khí, lương thực, luyện tập quân sự để chi viện cho mặt trận Nha Trang 1945-1946. Chính v́ những ư nghĩa đó, ngày 13 tháng 2 năm 1998 UBND tỉnh Khánh Ḥa ra quyết định số 291/UBQĐ về việc bảo vệ di tích lịch sử văn hóa và ngày 15.10.1998 Bộ VHTT ra quyết định 04/1998 QĐ-VHTT công nhận Văn miếu Diên Khánh là di tịch lịch sử quốc gia”.
Đến năm 2004 tấm bia ấy được thay bằng tấm bia khác với nội dung: “Miếu được xây dựng năm 1846 (đời vua Thiệu Trị thứ 6).Đây là di tích có giá trị nhiều mặt về kiến trúc nghệ thuật, lịch sử, văn hóa, giáo dục truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo của dân tộc Việt Nam
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đây là nơi cất giấu vũ khí, lương thực, luyện tập quân sự chi viên cho mặt trận Nha Trang- Khánh Ḥa( 23.10.1945-02.02.1946)”
Bộ Văn Hóa Thông Tin công nhận Văn miếu Diên Khánh chứ không phải Văn miếu Khánh Ḥa là di tích lịch sử cấp quốc gia (Văn miếu Khánh Ḥa dựng năm 1803 c̣n đâu nữa mà công nhận!). Mặt trận Nha Trang- Khánh Ḥa xảy ra từ ngày 23.10.1954- 02.02.1946 th́ khi ấy Văn miếu Diên Khánh c̣n ở G̣ Ṣng, Phước Tuy chưa di dời về địa điểm hiện nay th́ lấy ǵ “là nơi cất giấu vũ khí, lương thực, luyện tập quân sự chi viện cho mặt trận Nha Trang” ?.Và Văn miếu Diên Khánh chưa hề bị “tiêu thổ kháng chiến”.
Thiết nghĩ để được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đâu phải nhất thiết có liên quan đến chống ngoại xâm hoặc với cách mạng mới được công nhận! “Phải chăng lịch sử toàn những chuyện chống ngoại xâm c̣n văn hóa dân tộc không thuộc phạm trù lịch sử ?” (10). Chớ nên đem thành tích của Văn miếu Khánh Ḥa gán ghép cho Văn miếu Diên Khánh, như thế là không chính danh! Cần phải thay tấm bia di tích lịch sử trước cổng Văn miếu Diên Khánh bằng một tấm bia di tích đúng với sự thật lịch sử của Văn miếu Diên Khánh.
Văn miếu Diên Khánh là Văn miếu
cấp huyện hay cấp tỉnh ?Do sự hiểu biết mập mờ giữa Văn miếu Khánh Ḥa và Văn miếu Diên Khánh nên có một số nhà nghiên cứu xác quyết Văn miếu Diên Khánh là Văn miếu cấp tỉnh chứ không phải cấp huyện (11). Ông Phó Giám đốc Trung tâm Quản lư Di tích- Danh lam Thắng cảnh Khánh Ḥa (nay là Trung tâm Bảo tồn Di tích Khánh Ḥa) lập luận: “ Do vậy, hiện nay thường gọi Văn miếu Diên Khánh nhưng không phải là Văn miếu cấp huyện mà chính là Văn miếu cấp tỉnh (Văn miếu trấn B́nh Ḥa hay Khánh Ḥa ngày xưa). Tên gọi Văn miếu Diên Khánh hiện nay cần phải xem xét điều chỉnh lại cho đúng với lịch sử. (12)
Trong bài viết Văn miếu Diên Khánh, nhà nghiên cứu Nguyễn Man Nhiên lập luận: “ Như vậy, tuy gọi là Văn miếu Diên Khánh nhưng đây không c̣n là Văn miếu cấp huyện mà chính là Văn miếu cấp tỉnh mà tiền thân nó là Văn miếu trấn B́nh Ḥa xưa, lập năm Gia Long thứ 2 (1803)”
Sáng ngày 31.08.2010 tại Văn miếu Diên Khánh có cuộc “ Hội thảo do Trung tâm Quản lư Di tích và Danh lam Thắng cảnh tỉnh Khánh Ḥa báo cáo quá tŕnh h́nh thành Văn miếu của tỉnh tại Văn miếu Diên Khánh” (nội dung giấy mời do ông Trần Thuyết- Trưởng Ban Quản lư Văn miếu Diên Khánh kư), riêng tôi cũng nhận được giấy mời nhưng do ông Trần Văn Trân – Trưởng Pḥng Văn hóa và Thông tin huyện Diên Khánh kư. Giấy mời của tôi có nội dung : “ Nghe Trung tâm Quản lư Di tích và Danh lam tỉnh Khánh Ḥa báo cáo về quá tŕnh h́nh thành Văn miếu”.
Hội thảo liên quan đến một di tích lịch sử cấp quốc gia nhưng lại vắng bóng các nhà nghiên cứu lịch sử mà chỉ thấy thân hữu của Văn miếu Diên Khánh và đại diện Ban Quản lư một số đ́nh làng mà thôi. Ông Đặng Chí Thiệu, Phó Pḥng Thông tin Văn hóa huyện Diên Khánh tuyên bố lư do buổi Hội thảo. Kế đến ông Nguyễn Văn Thích, Phó Giám đốc Trung tâm Quản lư Di tích- Danh lam Thắng cảnh Khánh Ḥa tŕnh bày quá tŕnh phát triển Văn miếu nhưng lại thiên về Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa hơn là Văn miếu huyện Diên Khánh hầu dẫn dắt cử tọa không am tường lịch sử vào mục đích đă vạch sẳn.
Chưa có phản biện trong hội thảo nhưng ông Đặng Chí Thiệu vội đưa ra biểu quyết: Ai đồng ư Văn miếu này (tức là Văn miếu Diên Khánh- TG) là Văn miếu Khánh Ḥa th́ đưa tay lên. Gần 90% cử tọa đều đưa tay đồng ư, mặc dù họ chẳng hiểu lịch sử h́nh thành Văn miếu Diên Khánh như thế nào cả. Sau đó ông Đặng Chí Thiệu nói: Ai đồng ư Văn miếu này là Văn miếu Diên Khánh đưa tay lên. Và duy nhất chỉ có một ḿnh tôi đưa tay lên mà thôi. Có vài người cũng am tường v́ muốn “dĩ ḥa vi quư” nên không đưa tay biểu quyết. Tôi vừa hạ tay xuống th́ ông Đặng Chí Thiệu tuyên bố: Vậy th́ thiểu số phục tùng đa số. Tôi phản đối quyết định này và xin có ư kiến phản biện nhưng ông Đặng Chí Thiệu không chấp nhận. Nhận thấy Hội thảo không có dân chủ nên nhà giáo Ngô Văn Ban đề nghị phải để cho tôi phát biểu chính kiến của tôi. Sau khi tôi nêu ra những dẫn chứng lịch sử là Văn miếu Diên Khánh mà tiền thân của nó là Văn chỉ huyện Phước Điền chứ không phải Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa hoặc trấn B́nh Ḥa. Ngay bản thân cái tên Phước Điền hoặc Diên Khánh cũng đủ biết đó là cấp huyện rồi! Sau phát biểu của tôi, cuộc hội thảo được giải tán và chẳng có một biên bản nào cả và cho tới nay vấn đề nâng cấp Văn miếu Diên Khánh thành Văn miếu Khánh Ḥa rơi vào quên lăng ( Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa hiện c̣n tại 30 Lê Hồng Phong, Nha Trang. Từ tháng 4.1975 cho đến nay được sử dụng làm UBND phường Phước Hải).
Hiện nay trước bái đường Văn miếu Diên Khánh có 4 đại tự “Diên Khánh Văn miếu” bằng chữ Hán nhưng ngoài cổng trên 4 đầu trụ cổng lại đắp 4 chữ “Khánh Ḥa Văn miếu” cũng bằng chữ Hán. Thiết nghĩ cần phải xóa 4 chữ Khánh Ḥa Văn miếu trên đầu 4 trụ cổng để cho tên Văn miếu Diên Khánh được chính danh.
Ngoài ra Tiến sĩ Nguyễn Công Bằng c̣n có một lầm lẫn trong bài viết Văn miếu Diên Khánh đăng trên Báo Khánh Ḥa điện tử vào ngày 1.4.2003: “ Phía tây Văn miếu có một ngôi miếu nhỏ gọi là Khải miếu, thờ Khải Thánh công Lương Ngột và bà Nhan Thị Trưng Tại…”
Đây là một lầm lẫn lớn, lấy “râu ông nọ cắm cằm bà kia” v́ miếu Khải (gọi theo như dân địa phương. Gọi một cách đầy đủ là Khải Thánh từ - đền Khải Thánh) là của Văn miếu tỉnh Khánh Ḥa và đă bị “tiêu thổ kháng chiến” vào năm 1948.
Người xưa rất trọng thuyết CHÍNH DANH, bởi v́ “ danh bất chính, tắc ngôn bất thuận, ngôn bất thuận, tắc sự bất thành”.
Nguyễn Văn Nghệ
1/2015
Chú thích:
1- Văn chỉ huyện Phước Điền di dời về xứ Thanh Tự xă Phú Ân và được hoàn thành vào mùa đông năm Giáp Dần (1854) khi ấy cụ Đỗ Thúc Tĩnh đang giữ chức Tri phủ, phủ Diên Khánh; cụ Trương Đức Lân đang giữ chức giáo thọ phủ Diên Khánh. Sự kiện di dời ấy măi đến năm Mậu Ngọ (1858) mới khắc vào bia đá và khi ấy cụ Đỗ Thúc Tĩnh đă được thăng lên chức Án sát tỉnh Khánh Ḥa và cụ Trương Đức Lân thăng lên chức Tri phủ Ninh Ḥa.
2, 3, 4, 7 - Cao Xuân Dục, Quốc triều hương khoa lục, Nxb TP.HCM, trg 199, 373, 432, 543
5- Năm 1896 vẫn c̣n địa danh xă Phước Thành, năm 1904 đă đổi tên thành xă Phước Tuy.
6- Năm 1896 vẫn c̣n địa danh xă Thạnh Ninh sau đó mới đổi thành xă Thanh Minh. Nay thuộc xă Diên Lạc.
8- Bài tường thuật việc di kiến Văn miếu của cụ Tú tài Văn hội trưởng Phan Duy Tuần, hiện c̣n lưu ở Ban Quản lư Văn miếu Diên Khánh.
9- Thời Việt Nam Cộng Ḥa, đơn vị hành chánh dưới cấp tỉnh gọi là “Quận” chứ không gọi là “Huyện”
10 - Lê Quư Hiền, Lỗ hỏng trong chương tŕnh lịch sử phổ thông, Báo Sức khỏe & Đời sống, Chủ nhật 06.04.2008, số 56 (2212), trg 2.
11- PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng – Cục Phó Cục Di sản Văn hóa, Bảo tồn và phát huy giá trị Di tích Nho học thời hội nhập, trg 5.
- Đường Ngọc Hà, T́m hiểu về quy mô, cấu trúc và bố cục thờ tự của Văn miếu, Văn từ, Văn chỉ Việt Nam, trg 71.
- Lê Thị Quỳnh Hương, Văn miếu Huế sự tiếp nối Văn miếu Thăng Long Hà Nội, trg 236.
Ba bài viết trên được in chung trong tác phẩm Hội thảo khoa học “Văn miếu – Quốc tử giám Hà Nội và hệ thống di tích Nho học ở Việt Nam” do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội và Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn miếu – Quốc tử giám xuất bản năm 2008.
12- Nguyễn Văn Thích, Đôi nét về Văn miếu, Văn chỉ, Văn từ trên vùng đất Khánh Ḥa, đăng trên Tạp chí Nha Trang số 166. 7-2009, trg 85.
