Đặc San XUÂN GIÁP NGỌ - 2014 www.ninh-hoa.com

H

ôm nay (21/12/2013) ngày giổ thứ 21 của phụ thân tôi. Tôi tuổi đã 80 mươi. Gia đình vì neo đơn nên ngày tưởng niệm chỉ sum vầy có con cháu trong gia đình. Tuy vậy cũng có nhiều bận rộn. Điện thoại vẫn reo vang, bạn bè từ xa đã nhớ tưởng đến ngày giổ ân cần gọi đến.

Trái cây và hoa tươi của bạn bè ấm áp bàn thờ.

Đó là tình người.

Riêng cây thiết mộc lan trước ngõ nở đầy hoa, hòa chung vui với lòng người. Không cần tin nhắn hoặc lời mời, tình hoa vẫn thơm thảo như xưa.

Tôi nhớ đến một bài viết về khóm hoa thiết mộc lan này:

Hoa Thiết Mộc Lan

Trong tập “Ghi Chuyện Thơ” (một trong những tập ghi chép của ba tôi) có ghi:

Hoa Thiết Mộc Lan

Cháu Tony, con người bạn gái là Phụng Lữ, theo mẹ vào ở Sài Gòn đầu năm 1979, đem tặng cho tôi một bụi Thiết mộc lan tí hon, cháu trồng trong chiếc lon sữa bò. Tôi đem trồng nơi cổng nhà. Bụi lan mỗi ngày mỗi lớn, mà chưa ra hoa.

Năm 1987, cây lan lên cao đến ba thước và thân cây lớn tày bắp chân ông già và thịt cứng như cây khô. Không có vẻ gì là “lan” cả. Người nhà muốn chặt đi cho rộng chỗ. Tôi không nỡ.

Chiều 11 tháng 01 năm 1988, tức Tiểu hàn năm Đinh Mão, thằng cháu nội tôi là Nam Huân reo mừng:

- Nội ơi, cây lan mình đã nở bông rồi! Thơm lạ!!!

Tôi ra xem: Hoa như hoa cau màu tim tím. Không đẹp, hương có hơi gắt, bay rất xa. Một cơn gió nhẹ thổi, những người ở cách hàng nửa cây số vẫn nghe mùi.

Tương truyền Thiết mộc lan ít khi ra hoa. Nhà nào có Thiết mộc lan ra hoa thường xảy ra những điều không mấy tốt (Trái lại, người Tàu lại tin rằng khi cây ra hoa thì gia đình phát tài nên gọi là cây Phát Tài), nhà tôi có vẻ hơi lo. Tôi nghĩ trái lại: Đây là điềm lành.

Hôm tháng 03 năm 1988, tôi về Qui Nhhơn, đi đường mắt bị nhiễm trùng phải “múc” đi một con, còn lại một con thì bị đục thủy tinh thể, phải nằm bệnh viện điều trị gần hai tháng mới đi đứng được bình thường. Tuy lành nhưng mắt lại không còn đọc được. Khi viết phải viết mò theo quán tính, có câu nhiều lúc dư chữ hoặc thiếu chữ, nét chữ nhiều khi dư nét hoặc thiếu nét. Nếu tai nạn này xảy ra sau khi cây Thiết mộc lan ra hoa thì “khóm Thiên Hương” này đã bị mang tiếng oan là đem việc rủi vào nhà.

Đêm ấy – đêm Tiểu hàn 1988 – trời đã khuya mà tôi vẫn không ngủ được, ra ngồi nơi lan can một mình. Tâm hồn không được yên tĩnh. Để khiển muộn tôi có một luật thôi xao:

Nhẹ nhẹ cành buông giọt tiểu hàn

Dồn canh gió lạnh đọng lan can

Mây dằng dặc tiếng thiên biên nhạn

Sân ngập ngừng hương Thiết Mộc Lan

Thấm thía ân tình đôi mắt bệnh

Trở trăn ưu ái tấm thân nhàn

Thôi đừng thắp nến chi thêm lệ

Lặng lẽ hồ khuya trăng chứa chan.

Ở Nha Trang tôi không có bạn thơ. Tôi chép bài “Tiểu Hàn” gởi vào Sài Gòn trình chính cùng ông bạn cũ Hồ Yêm. Hồ Quân hỏi:

- Sao anh không nói “tấm thân tàn” cho nổi ý với “đôi mắt bệnh”?

Tôi đáp:

- Mắt bệnh chớ thân đâu đã tàn. Tuổi tôi gần 80 là tuổi hoàn toàn nghỉ ngơi, tuổi được quyền trọn hưởng thú thanh nhàn. Thế mà “thân nhàn” mà tâm lại “không nhàn”. Vì tình cảnh chung của nước, hoàn cảnh riêng của gia đình, v.v...

Rồi Huyền Trang, cháu gái kêu tôi bằng cậu, cán bộ văn hóa tỉnh Nghĩa Bình vào thăm, đọc bài thơ rồi nói:

- Cứ mỗi lúc cậu thu hẹp ngoại cảnh vào nội tâm thì cậu lại bỗng mở rộng ở kết một cách đột ngột. Con nhận thấy tứ vị bài thơ có phần loãng. Huống nữa hồ trước nhà đã bị lấp, sao cậu không dùng cái giếng cổ còn y ở cạnh nhà vào thơ?

Tôi khen là “Hậu sanh khả úy”, rồi sửa:

“Giếng lặn trời khuya trăng chứa chan”.

¾¾//¾¾

Hoa Thiết mộc lan ra chỉ có một buồng như buồng hoa cau song không nở bùng một loạt mà hoa lớp trên tàn rồi lớp dưới mới lần lần nở. Cho nên gần một tháng mới héo hết hoa.

Đêm đêm tôi thường thơ thẩn bên gốc lan, muốn soạn riêng cho lan một luật song tứ không nảy, tình không đọng. Đôi khi khóm lan trước mắt lại biến thành khóm mai thủa xưa đã từng nở hoa bên thềm giếng lúc xuân sang.

Hôm mồng 5 tháng Chạp năm Đinh Mão (1988), tôi ngồi nơi hiên nhà nhìn ánh nắng vàng lần lần ngã màu xẫm. Một làn hương nhẹ thoảng đưa, vừa có liền không.

Lòng tôi nảy sanh trăm mối nghĩ, trăm cảnh, trăm chuyện xa xưa nổi dậy trong ký ức... Tôi chìm trong giấc mơ buồn buồn, lạnh lạnh... Chợt có tiếng chim chớp mào kêu… Tôi bừng tỉnh giấc: Một mảnh trăng vàng nằm lơ lửng trên nhánh mai già lơ lửng giữa không trung... Bồi hồi, ảo não, tôi khẩu chiếm được một luật:

Tấm thân bảy chín giữ không tròn

Đôi mắt còn lưa được nửa con

Cuộc sống hẩm hiu già lại bệnh

Chuyện đời quờ quạng mực pha son

Hẹn hò chín chục xuân chưa tới

Gắn bó ba sinh đá nỡ mòn?

Một tiếng chim chiều kêu trước giạu

Mai già nở lạnh bóng trăng non.

Mai thường đi về trong tâm hồn tôi là vì thời gian từ 1935 đến 1945, trong vườn nhà tôi có ba cụm mai, một cụm mai vườn trồng cạnh giếng, một cụm mai biển và một cụm mai núi trồng trong hai chậu xi măng. Mỗi bận xuân về, hoa vun đầy nhánh. Mỗi khóm có một cốt cách riêng, một hương vị riêng. Tôi rất yêu quý.

Năm 1945, tôi cùng gia đình tản cư về Bình Định. Năm 1955, khi tôi hồi cư về thì vườn không còn mai, nhà không còn sách. May mắn, bên giếng còn khóm mai vườn gầy gọ nhưng có vẻ hiên ngang. Mai sống cùng tôi thêm được một thời gian thì một trận lụt lớn đưa nước đầm trước nhà vào vườn ngập suốt mấy ngày đêm. Nước rút đi thì mai cũng chết. Chính hình ảnh khóm mai vườn già cỗi này đã nở bóng trăng non của trời tháng Chạp trước mắt tôi, trong thơ tôi!! Tôi đặt tên cho bài thơ là Mai Già Nở Lạnh. Người bạn gái Mai Hồng Khương, con cụ Trần Tuấn Khải ở Sài Gòn ra thăm tôi, đọc bài thơ vừa cảm động vừa vui mừng:

- Thật buồn nhưng không ảo não. Tứ thơ đi từ cảnh thực phũ phàng đến cảnh mộng thanh thoát.Tình đi từ chỗ thiết tha thấm thía đến chỗ lạnh lẽo nhưng lâng lâng. Nhưng tôn huynh định tặng ai đây?

Tôi cười:

- Tặng cho những ai không chê “Bút Giang Lang không còn mộng”.

Hồng Khương bảo tôi chép kỹ bài thơ rồi mang về Sài Gòn làm quà Tết cho các thi hữu quen biết tôi.

Cách mấy hôm sau tôi ngâm lại bài thơ, thấy cặp trạng chưa nói trọn được nỗi lòng, bèn sửa lại:

Dặm thế gập ghềnh tay vịn trúc

Trang lòng quờ quạng mực pha son.

Sang năm Mậu Thìn tôi được 80 mươi tuổi. Ngồi nhắp chén trà Nguyên Đán, tôi nhớ đến những ngày tháng đã qua, những gì đã qua cùng ngày tháng. Rồi theo lệ thường tôi lấy giấy mực ra khai bút:

TÁM MƯƠI XUÂN CẢM

Đông Kỷ Dậu khóc chào đời

Xuân Mậu Thìn mừng tám mươi

Cuộc sống có may nhờ có rủi

Tuổi già đi tới chẳng đi lui

Mây trôi cố sự dòng man mác

Trà rót minh niên chén ngậm ngùi

Đường trạm khó khăn không tiện gởi

Mai vàng hương đọng nhánh cao côi.

Tôi chép thơ gởi cho Yến Lan ở Bình Định. Yến Lan khen rằng thơ vẫn giữ phong thái của Quách Tấn, chỉ tiếc câu: “Tuổi già đi tới chẳng đi lui” ý thường quá.

Yến Lan và tôi là chỗ thâm giao. Quen thân nhau từ năm 1940, chúng tôi coi nhau như ruột thịt. Năm 1955, Lang tập kết ra Bắc, tôi từ giã Bình Định vào trở lại Nha Trang. Xa cách ngót 20 năm trời, chúng tôi vẫn thường nhớ nhau và lòng nhau vẫn in sâu vào giấy mực. Sau ngày đất nước thống nhất, Lang trở về Bình Định song tình đôi bên không còn nồng thắm như xưa. Người ít tới lui với nhau, thư từ cũng ít qua lại với nhau.

Bài “Tám Mươi Xuân Cảm” là bài thơ đầu tiên tôi chép gởi cho Yến Lan từ ngày tái ngộ.

Lời khen của Lang về bài thơ, tôi tin là lời chân tình. Song tôi nghĩ không biết vì Lang sơ ý hay vì không nhận thấy chiều sâu của câu: “Tuổi già đi tới chẳng đi lui” nên chỉ thấy nghĩa “thời gian qua rồi không bao giờ trở lại”, chớ không nhận thấy ý “thân tuy mỗi ngày mỗi suy song tâm không bao giờ thoái”. Đó là gián tiếp thích thực của chữ Tấn (tên của tôi) để mua vui. Nhưng đó cũng là “tự kỳ, tự nguyện” của kẻ đã được hưởng cao tuổi trời.

Mồng 07 tháng 07 năm Mậu Thìn

(18/08/1988)

Quách Tấn

Năm 1990, mắt ba tôi mù hẳn.

Một hôm, vào buổi sáng như thường lệ tôi vào pha trà để ba tôi uống sớm thì ba tôi nói:

- Cây Thiết mộc lan đã trổ bông.

Tôi ngạc nhiên:

- Thưa ba, đâu có lẽ nào cây Thiết mộc lan lại ra bông sớm vậy. Thường thì sau lần trổ bông, phải chờ đến vài năm sau cây mới có hoa trở lại. Năm vừa qua hoa đã nở. Thạnh, thơm lâu. Vậy sớm lắm cũng phải sang năm hoa mới có.

Ba tôi cười cười:

- Khi hôm, vào nửa khuya lúc ba sắp thiu thiu thì hương Thiết mộc lan chợt thoảng đến. Thoáng một chốc rồi tan ngay. Như người đẹp thoảng qua rồi để mùi hương ở lại. Con ra sân, tìm xem hoa nhú ở nhánh nào.

Lòng tôi ngờ vực nhưng chân tôi vẫn rảo bước ra sân.

Ba nhánh Thiết mộc lan đang đong đưa trước gió. Tìm một hồi lâu tôi mới phát hiện ra mỗi nhánh Thiết mộc lan nơi gốc cây cách mặt đất độ 2 thước có một chùm hoa mới nhú.

Tôi vội chạy vào tin cho ba tôi. Hai cha con suy nghĩ mãi mà không thể nào lý giải được là nụ hoa mới nhú mà sao lại có hương thơm bay xa. Cuối cùng tôi đành lý giải bằng cách lấy ý thơ mà giải thích tình hoa:

- Cây Thiết mộc lan do ba trồng, ba nâng niu chăm sóc. Hoa nở lần đầu ba đem tấm lòng ra thưởng thức. Thơ và hoa đã thành bạn thân thương.

Năm nay mắt ba mù nên khứu giác ba rất thính. Và hoa kia vốn sẵn tri âm nên dù nụ hoa mới nhú mà tình hoa đã trở về. Trong không gian yên lặng giữa đêm khuya, hồn hoa đã hóa thành hương hoa tìm đến thăm và báo tin cho người tri kỷ.

Ba tôi cười thích thú.

Hai hôm sau ba chùm hoa Thiết mộc lan bừng nở tơ bông trắng xóa, đong đưa trong gió và tỏa hương thơm ngát một vùng.

Riêng trong phòng ba tôi, ngày lẫn đêm mùi hương vẫn thoang thoảng như có như không. Mỗi khuya, khi bước vào phòng, nhìn thấy ba tôi ngồi yên lặng trên giường tôi tự nhủ rằng hồn ba tôi đang thơ thẩn ngoài sân dưới ba chùm hoa Thiết mộc lan và thân của người đang được hương Thiết mộc lan ấp ủ.

Năm 1992, sau khi ba tôi mất, đến dịp làm tuần lần một trăm ngày mất, khóm Thiết mộc lan lại trổ hoa. Hoa nở rất thạnh nhưng hương chỉ thoang thoảng và chỉ nở có hai đêm rồi tàn:

Hai đêm hương ngát đầy sân

Ngậm ngùi nhớ bóng thi nhân hữu tình.

(Nha Trang 21/12/1993.)

* *

*

Hôm nay khóm thiết mộc lan nở hoa sum thạnh.

Không gian yên tĩnh

Tình người mang mang

Hương thiết mộc lan … thơm ngát.

Nha Trang 21/12/2013

QUÁCH GIAO