Đặc San XUÂN GIÁP NGỌ - 2014 www.ninh-hoa.com

S

uyễn (asthma) là một bệnh kinh niên hành hạ khá nhiều người. Tại Hoa Kỳ, cứ 100 người có đến 4-5 người bị suyễn (4-5%).

Suyễn xuất hiện ở mọi lứa tuổi, nhưng bệnh ở người trẻ nhiều hơn. Với trẻ con, suyễn là bệnh kinh niên xảy ra nhiều nhất. Khoảng 50% người bệnh suyễn bắt đầu có triệu chứng trước 10 tuổi.

Cơ chế chính gây ra bệnh suyễn là sự quá nhạy cảm (hypersensitivity) của hệ thống các ống phổi. Vào mùa xuân, một người bình thường tha hồ thưởng thức những thay đổi của trời đất, ngắm nhìn cây cỏ đơm bông nẩy lộc, hít thở bầu không khí trong lành sau mùa đông ảm đạm. Nhưng những người bị suyễn, hít thở khí xuân, trong đó có những phấn hoa (pollen) bay ra từ cây cỏ, ống phổi nhạy ứng, lập tức co thắt lại, và cơn suyễn xảy ra. Nhiều chất gây nhạy ứng (allergens) có thể làm đường thở đột ngột nhạy ứng trong vài phút, sau đó sự nhạy ứng có thể kéo dài vài tuần. Nếu lúc ấy chất gây nhạy ứng lại quá nhiều trong không khí, chỉ sau một lần tiếp xúc với chất ấy, người bệnh cũng có thể bị suyễn hành mỗi ngày, trong nhiều tháng sau đó.

I-Những yếu tố gây cơn suyễn

1) Các chất gây nhạy ứng (allergens)

Các chất có thể gây nhạy ứng tạo cơn suyễn đều bay lượn trong không khí. Đối với những người bị suyễn theo mùa ( thường là trẻ con và người trẻ tuổi), các chất gây dị ứng là những phấn hoa (pollens) bay ra từ cây (mùa xuân), hoặc cỏ (mùa hè), hay cỏ dại (mùa thu). Những người bị suyễn quanh năm, thường là do bị nhạy ứng với những chất lúc nào cũng có trong môi trường quanh người bệnh như lông chim, lông thú vật, bụi bặm, nấm mốc (molds).

Ngay sau khi ngửi phải cất gây nhạy ứng, người bi suyễn có thể nổi suyễn trong vòng vài phút, sau đó cơn suyễn dịu dần. Ở một số người, khoảng 6 đến 10 tiếng đồng hồ sau, cơn suyễn lại tấn công đợt thứ hai.

2) Không khí bị ô nhiễm:

Trong những vùng kỹ nghệ nặng, dân cư đông đúc, thường có những chất được xem có thể gây suyễn như ozone, nitrogen dioxide, sulfur dioxide.

3) Thuốc dùng:

Một số thuốc dùng có thể gây cơn suyễn cấp tính, ví dụ như thuốc Apirin, các thuốc chống viêm không có steroid, thường được dùng để trị đau nhức: Advil, Motrin, Naprosyn, . . ., thuốc chữa cao áp-huyết: Inderal, Tenormin, Lopressor, . . .

4) Những chất trong kỹ nghệ:

Rất nhiều chất trong kỹ nghệ có thể gây suyễn. Trong những trường hợp này, người bệnh bị suyễn được xem là một trong những bệnh do nghề nghiệp. Người bị bệnh suyễn, do những chất hiện diện trong sở làm, lúc mới tới sở làm thì còn khỏe, chưa có triệu chứng gì, sau đó triệu chứng suyễn từ từ xuất hiện vào lúc sắp xong công việc, nặng dần sau khi rời sở làm, rồi lại lặng lẽ bớt dần.

5) Nhiễm siêu vi (virus):

Nhiễm siêu vi đường hô hấp được xem là tác nhân hay gây cơn suyễn cấp tính nhất. Suyễn nổi dậy sau khi bị cảm hay cúm có thể kéo dài từ 2 đến 8 tuần lễ. Người ta nghĩ rằng khi bị cảm hay cúm, siêu vi làm đường thở viêm sưng, khiến các ống dẫn thở trở thành nhạy ứng hơn đốt với các tác nhân gây dị ứng bên ngoài.

Hiện tượng này cũng xảy ra cho cả người bình thường không bị suyễn. Sau một cơn cảm hoặc cúm, một người bình thường không bị suyễn cũng ho liên miên từ 2 đến 8 tuần.

Người bị suyễn hàng năm nên chích ngừa cúm (flu) trong khoảng tháng 10-11 để tránh bị cúm. Còn cảm (cold), cho đến nay vẫn chưa có thuốc chủng ngừa.

6) Vận động:

Ở một số ít người, sau khi vận động khoảng 5-10 phút, cơn suyễn nổi lên. Chạy làm nổi suyễn nhiều hơn đi. Vận động thể dục thể thao trong môi trường khí lạnh (ice hockey, ice skating) làm nổi cơn suyễn nhiều hơn trong một môi trường ấm áp.

II- Triệu Chứng:

Triệu chứng người bị suyễn nặng: ho, khò khè, khó thở, ngực như bị ép chặt (chest tightness). Trong trường hợp điển hình, khi lên cơn suyễn, đầu tiên người bệnh cảm thấy ngực bị siết lại, và ho khan, Sau đó, người bệnh bị ngộp thở, thở nhanh để cố hít lấy dưỡng khí, tim đập dồn dập, thở ra hít vào đều có tiếng khò khè. Nếu cơn suyễn bớt dần, cơn suyễn sẽ chấm dứt với một tràng ho khạc ra đàm đặc, có dây. Nếu cơn suyễn kéo dài và nặng dần, người bệnh càng lúc càng thở khó hơn, phải sử dụng cả đến những bắp thịt thở phụ ở cổ và ngực để ráng thở. Người bệnh càng lúc càng mệt, thở yếu dần, tiếng khò khè cũng yếu đi. Người bệnh ở trong tình trạng rất nguy kịch nếu không được điều trị khẩn cấp. Một đặc điểm của bệnh suyễn là các cơn suyễn hay xảy ra về đêm, đánh thức người bệnh dậy để thở, khò khè.

Nhiều người bị suyễn không lên những cơn suyễn với các triệu chứng điển hình như ho, khò khè, khó thở vừa tả trên, nhưng lại cứ ho khan lai rai nhiều tháng hay nhiều năm, hoặc khó thở khi vận động. Người bệnh cứ ho hoài, ho mãi, nếu không tìm thấy nguyên nhân nào rõ rệt khác có thể giải thích cái ho, thường là ho do bị suyễn.

III- Định bệnh:

Sự định bệnh dựa vào kể bệnh, thăm khám và các thử nghiệm. Kể bệnh mạch lạc, rõ ràng, có đầu có đuôi của người bệnh sẽ giúp bác sĩ khỏi bị lạc lối trên đường tiến đến một định bệnh chính xác. Định bệnh phải đúng, chữa trị mới trúng.

Với 3 hình thái của suyễn, bệnh nhân nên kể bệnh thế nào để cung cấp những dữ kiện cần thiết cho bác sĩ định bệnh.

1) Hình thái suyễn điển hình với những cơn ho, khò khè, khó thở, và thắt ngực:

Những triệu chứng bất thường này đã có bao lâu rồi? Bao lâu chúng xảy ra một lần? Thường thường chúng hay xảy ra trong trường hợp nào? Có khi nào vào ban đêm, lúc bạn đang ngủ không? Khi chúng đến với bạn, lúc đó đích xác các triệu chứng như thế nào, và chúng ở với bạn bao lâu? Bạn đã được chữa trị từ trước đến giờ như thế nào, và kết quả ra sao? Nếu bạn còn nhớ, xin cho biết phim ngực (chest X-ray) của bạn chụp lần cuối cách đây đã bao lâu rồi, bác sĩ nói có gì lạ không?

2) Hình thái ho kinh niên:

Bạn bị ho đã từ bao lâu rồi? Bao lâu lại ho một lần? Ho khan hay ho có đàm? Thường ho xảy ra trong trường hợp nào: ngày hay đêm, khi bạn tiếp xúc với khí lạnh, với chất gì đặc biệt, . . .? Có bao giờ bạn bị khò khè, khó thở hay không? Trong vòng 2 tháng vừa qua, bạn có bị cảm, cúm hay không? Bạn có bị bệnh dị ứng mũi, và thường xuyên thấy như nước mũi chảy xuống cổ họng hay không? Bạn có hay bị ho, nóng ngực, ợ chua sau khi ăn hoặc về đêm hay không? Bạn đã được chữa trị từ trước đến giờ như thế nào, và kết quả ra sao? Nếu bạn còn nhớ, xin cho biết phim ngực (chest X-ray) của bạn chụp lần cuối cách đây đã bao lâu, bác sĩ nói có gì lạ không? Còn thêm một điều này nữa, bạn có hút thuốc lá không?

3) Hình thái khó thở khi vận động:

Bạn bị khó thở khi vận động đã bao lâu rồi? Chính xác, khó thở xảy ra khi bạn vận động thế nào, trong bao lâu: đi chạy, bơi, . . .? trong môi trường nào: lạnh hay ấm áp? Lúc đó bạn có bị đau ngực không? (bệnh hẹp hay tắc động mạch tim có thể gây đau ngực, khó thở lúc vận động). Lúc khó thở như vậy, có bao giờ bạn bị thêm ho hoặc khò khè? Từ trước tới giờ, bạn có bị suyễn hay không?

Bạn đem theo tất cả các thuốc men đang dùng ở nhà cho bác sĩ xem, vì có nhiều thuốc uống có thể gây suyễn, gây ho.

Sau khi lắng nghe và cám ơn bạn đã kể bệnh một cách mạch lạc, rõ ràng, sau khi xem xét các thuốc men bạn đem đến, bác sĩ bắt đầu thăm khám cho bạn. Thường có hai trường hợp: bạn đang bị suyễn hành, không nặng lắm, hoặc bạn đang lúc suyễn làm hoà cùng với bạn, nên bạn hiện không có triệu chứng.

► Nếu bạn đang bị suyễn hành, sự định bệnh thường hiển nhiên: bác sĩ nghe phổi bạn có âm thanh khò khè, tiếng rít, nhất là khi bạn thở mạnh. Kể bệnh lại phù hợp với thăm khám. Đồng thời, phim ngực bạn chụp gần đây bình thường. Định bệnh: Bạn có suyễn.

► Nếu hiện tại bạn không có triệu chứng, nghe phổi bạn có thể có tiếng khò khè khe khẽ hoặc âm thanh trong, không có gì lạ trong lúc thăm khám.

Định bệnh: Theo lời kể bệnh của bạn, bạn có thể bị suyễn. Nếu gần đây, bạn chưa chụp phim ngực, bác sĩ sẽ cho chụp phim ngực để loại trừ các bệnh khác như ung thư phổi, bệnh tim, bệnh tắc phổi kinh niên (chronic obstructive lung disease), vật lạ trong phổi,...Trong nhiều trường hợp, bác sĩ đo cơ năng phổi (pulmonary function test) của bạn để xem bạn có bị suyễn không.

Bài này đã được nói chuyện tại
HỘI Á MỸ CAO NIÊN ARIZONA

Ngày 08/09/2013.

Bs LÊ ÁNH