Đặc San Xuân - 2012 www.ninh-hoa.com

THƠ TỨ TUYỆT

   Tứ Tuyệt là thể thơ chỉ có 4 câu, mỗi câu có 5 hoặc 7 chữ, còn gọi là Tuyệt Cú. Còn Bát Cú là thể thơ có 8 câu, mỗi câu có 5 hoặc 7 chữ. Hai thể thơ này đã trải qua suốt chiều dài văn học sử VN hơn 1,000 năm, có sức sống tiềm tàng mãnh liệt, do nghệ thuật tinh diệu được chắt lọc, cô đọng qua những cây bút lừng danh trong nhiều thế kỷ. Thể Bát Cú xuất hiện từ đời Đường bên Tàu có luật tắc nghiêm ngặt đã rõ rồi, nhưng thể Tứ Tuyệt xuất hiện từ thời nào? Truyền sang VN ra sao, kể cả quá trình hình thành, phát triển, hoàn thiện và luật tắc của nó… đến nay vẫn còn phức tạp. Do đó trong bài viết này, chúng tôi muốn quay về nguồn cội để tìm hiểu thấu đáo về thể thơ này, xin được trình bày dưới đây để chúng ta biết được lịch sử và cái hay cái đẹp của nó để có thể phát huy tinh hoa làm giàu nền thi ca VN.

  Thời nhà Đường (618 - 907) bên Tàu sử dụng hai thể thơ chính:

   -Cổ Thể: gồm Cổ phong và Nhạc phủ, không hạn chế số câu số chữ, không ràng buộc niêm luật đối vận nên phóng khoáng dễ diễn đạt tâm hồn.

   -Kim Thể: gồm Bát cú (thơ luật) và Tuyệt cú (tứ tuyệt), còn gọi là Đường luật gò bó về niêm luật đối vận khó diễn đạt nhưng có cấu trúc chặt chẽ, cân đối, hài hòa. Bát cú là dạng chính của thơ Đường luật, từ đó có Tứ tuyệt tức Tuyệt cú.

   Tuy nhiên, tØ xÜa Ç‰n nay ª Trung Hoa và Việt Nam (VN) có nhiều thuy‰t định nghĩa về thÖ Tứ tuyệt (TuyŒt cú) và sự hình thành của thể thơ này.

    1 -Thuyết ñÎnh Nghïa 1: Cø Bùi Kỷ theo thuy‰t Ngô Tề đời Thanh cho rằng ‘Tuyệt là tuyệt diệu, mỗi câu chiếm một vị trí đặc biệt. Chỉ trong bốn câu mà thiển, thâm, ẩn hiện, chính kỳ, khởi phục đủ cả cho nên gọi là tuyệt’. Còn nhà nghiên cứu Phan Văn Nhiễm lại hiểu chữ tuyệt là tuyệt vời: ‘Thơ bốn câu gọi là tứ tuyệt, người Trung Quốc gọi là tuyệt cú, tức là bài thơ hay tuyệt vời, vì chỉ có bốn câu 20 từ hoặc 28 từ mà nói lên được đầy đủ š tứ của một đề tài theo đúng luật lệ của thơ Đường.’



    2 -Thuyết ñÎnh Nghïa 2: Gần đây ª VN có nhiều công trình chứng minh Tứ tuyệt xuất hiện ở Trung Hoa khá sớm mà ca dao cổ đại là đầu nguồn lịch sử của tuyệt cú; có mầm mống trong Kinh Thi, xuÃt hiŒn ÇÀu tiên trong nhạc phủ thời Nhà Hán (206 TCN–220 CN) phát triển thời Nam-Bắc-Triều (420–589). ñ‰n th©i Sơ Đường (618 - 713), tứ tuyệt chuyển mình, chỉnh đốn về niêm, luật, đối, vận. Qua th©i Thịnh-Đường(713 - 766), tÙ tuyŒt phát triển vŠ số lượng, chất lượng; trong suốt quá trình hình thành, phát tri‹n trải qua mấy trăm năm, Çây là th©i kÿ toàn thÎnh nhÃt vì hầu hết các nhà thơ lớn đều làm tứ tuyệt, nghệ thuật đi tới chỗ hoàn thiện, số lượng tăng vọt mà ÇÙng ÇÀu là Lš Bạch 193 bài, kế đến Đỗ Phủ 139 bài, Vương Duy 106 bài, Vương Xương Linh 89 bài.

    Nói một cách ngắn gọn, tÙ tuyŒt xuÃt hiŒn ÇÀu tiên tØ th©i Nhà Hán (206 TCN–220 CN) gọi là liên cú, qua đời Nhà Tấn (265–420) g†i là tuyệt hưởng (không có hưởng ứng), tÙc là tuyệt cú hoặc đoạn cú. Lš Trường Lộ khẳng định: Tuyệt cú còn gọi là tiệt cú hoặc đoạn cú. Đến đời Nhà Đường (618–907) gọi là luật tuyệt. NhÜ vÆy, Tứ tuyệt là một thể loại độc lập, có quá trình hình thành phát triển lâu dài khoảng 800 năm trước Bát Cú thời Đường là một chỉnh thể nghệ thuật riêng biệt chứ không phải là m¶t bộ phận ÇÜ®c ngắt ra từ Luật thi hay Cổ thi.

  3-Thuyết ñÎnh Nghïa 3: Ô. Dương Mạnh Huy căn cứ thuy‰t Tiền Mộc Am (Ç©i Thanh) khẳng định: "Tuyệt là Tiệt (ngắt), cú là câu, tuyệt cú nghĩa là cũng theo những luật đó mà ngắt ra dùng 4 câu nửa bài trong luật 8 câu". Từ đó, ông phân tuyệt cú ra làm 4 loại, tùy theo 4 cách ngắt trong một bài bát cú: ngắt 4 câu đầu, ngắt 4 câu giữa, ngắt 4 câu cuối và ngắt 2 câu đầu, 2 câu cuối. Thuyết này được học giả Trần Trọng Kim, GS Dương Quảng Hàm, GS Trần Đình Sử tán thành.

   4-ñÎnh Nghïa Cûa Từ Điển Văn Học:

   "Thơ tứ tuyệt theo nghĩa rộng, chỉ những bài thơ nhỏ, mỗi bài gồm bốn câu, mỗi câu thường năm hoặc bảy chữ. Theo nghĩa hẹp, còn gọi là tuyệt cú, gồm hai dạng: cổ tuyệt (tứ tuyệt theo lối cổ thi) và luật tuyệt (tứ tuyệt làm theo thể Đường luật)".

5 -Kết Luận: Như vậy, chúng ta có th‹ xác ÇÎnh TÙ TuyŒt xuÃt hiŒn khoảng 800 năm trÜ§c thời nhà ñÜ©ng, cách nay trên 2 nghìn năm v§i 4 câu phóng khoáng gọi là cổ tuyệt, tức tứ tuyệt theo lối cổ thi. Đ‰n Ç©i ñÜ©ng do änh hÜªng cûa thơ Bát Cú ch¥t chẽ vŠ niêm luÆt ÇÓi vÆn, nên người ta mới áp døng vào TÙ tuyŒt, cho nên mới gọi tứ tuyệt làm theo thể Đường luật. TØ Çó ngÜ©i ta gom chung cä Bát Cú và TÙ TuyŒt thành m¶t th‹ chung g†i là ThÖ luÆt hay ñÜ©ng luÆt: ñÜ©ng luÆt bát cú, ñÜ©ng luÆt tứ tuyệt. RÒi theo th©i gian ngÜ©i ta quên Çi nguÒn gÓc cûa TÙ TuyŒt là m¶t th‹ thÖ Çã có trÜ§c Bát Cú t§i khoảng 800 næm.

6 -Tứ Tuyệt ở Việt Nam: Từ thời nhà Lý (1009 - 1225) đã xuất hiện thơ Tứ Tuyệt bằng chữ Hán. Đến thời nhà Trần (1225 - 1400), Nguyễn Thuyên là người đầu tiên làm thơ Nôm theo Đường luật, gọi là Hàn luật, có nhiều bài tứ tuyệt xuất sắc trong Phi sa giản tập của ông. Đến thời nhà Lê (1428 - 1788) , thi hào Nguyễn Trãi làm nhiều Tứ tuyệt trong Ức Trai Thi Tập bằng chữ Hán và Quốc Âm Thi Tập bằng chữ Nôm. Đến thời nhà Nguyễn (1802 - 1945), Bát cú được ưa chuộng hơn Tứ tuyệt. Từ thời Tiền Chiến đến nay, Bát cú suy vi, Tứ tuyệt được cách tân dưới dạng “trường thiên tứ tuyệt” gồm nhiều bài tứ tuyệt ghép lại, mà hầu như nhà thơ nào cũng làm, như Nguyễn Nhược Pháp bài Chùa Hương năm 1934, Vũ Đình Liên bài Ông Đồ năm 1936, Thế Lữ bài Giây Phút Chạnh Lòng tặng Nhất Linh năm 1937, TTKh bài Hai Sắc Hoa Ty Gôn năm 1937, Kiên Giang bài Hoa trắng thôi cài trên áo tím, năm 1962, v.v… Đặc biệt, Quách Tấn nhà thơ Đường luật thất ngôn bát cú, cũng ngã qua làm Tứ tuyệt, xuất bản thi tập Ðọng Bóng Chiều năm 1965 gồm 100 bài toàn Tứ tuyệt. Tô Thùy Yên nhà thơ tự do cũng cầm bút viết trường thiên tứ tuyệt, bài Ta Về (1985) rất dài với trên 30 khổ tứ tuyệt thuộc hàng tuyệt bút.

   7-Một Số Bài Thơ Tứ Tuyệt Nổi Tiếng Của VN:

   -Lý Thường Kiệt (1019-1105):

Năm 1076 nhà Tống đem 10 vạn quân tinh nhuệ, hợp với quân Chiêm Thành và quân Chân Lạp sang xâm chiếm nước Đại Việt. Lý Thường Kiệt lập phòng tuyến ở bờ nam sông Như Nguyệt (sông Cầu). Một đêm quân sĩ chợt nghe ở trong đền Trương tướng quân (Trương Hống và Trương Hát: hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục) có tiếng đọc to bài thơ thần mà tác giả chính là Lý Thường Kiệt:

Nam Quốc sơn hà Nam Đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư

           Lý Thường Kiệt (1076)

   Dịch:

Sông núi nước Nam vua Nam ở,

Rành rành định phận tại sách trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm,
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời!

   (không rõ dịch giả)

*Đây là bài thơ cổ nhất, hùng tráng nhất, chủ đề có tính thời đại nhất, thường được xem là “bản tuyên ngôn độc lập băng thơ đầu tiên của VN”.

   -Trần Quang Khải:

   Năm 1284, đem quân vào thành Thăng Long mở tiệc khao quân sau khi đánh tan giặc Nguyên (Thoát Hoan bỏ chạy về Tàu), tướng Trần Quang Khải làm bài tứ tuyệt:

Đoạt sáo Chương Dương độ
Cầm Hồ Hàm Tử quan
Thái bình nghi nỗ lực
Vạn cổ thử giang san

   Dịch:
Chương Dương cướp giáo giặc
Hàm Tử bắt quân thù
Thái bình nên gắng sức
Non nước ấy nghìn thu

   Trần Trọng Kim dịch

   -Vua Trần Nhân Tông:

   Xuân hiểu

Ngủ dậy ngó song mây
Xuân về vẫn chửa hay.
Song song đôi bướm trắng
Phấp phới sân hoa bay.

      Vua Trần Nhân Tông

   -Nguyễn Thuyên: Ông là người đầu tiên làm thơ Nôm theo Đường luật, gọi là Hàn luật. GS Dương Quảng Hàm nhận xét: "Ông là người đầu tiên biết làm thơ phú bằng quốc âm, nên ông có thể coi là ông tổ của văn nôm”.

   Văn tế cá sấu

Ngặc ngư kia hỡi! Mày có hay!
Biển Đông rộng rãi là nơi này

Phù Lương đây thuộc về thánh vực
Lạc lối đâu mà lại đến đây

Há chẳng nhớ rằng nước Việt xưa
Dân quen chài lưới chẳng tay vừa
Đời Hùng vẽ mình vua từng dạy
Xuống nước giao long cũng phải chừa

Thánh thần nối dõi bản triều nay
Dấy từ Hải ấp ngôi trời thay
Võ công lừng lẫy bốn phương tịnh
Biển lặng sông trong mới có rày

Hùm thiêng xa dấu dân cày cấy
Nhân vật đều yên đâu ở đấy
Ta vâng đế mạng bảo cho mày
Hãy vào biển Đông mà vùng vẫy...

   (trích từ "Les chefs-d"oeuvres de la littérature Vietnamiennes", Dương Đình Khuê, Kim Lai Ấn Quán, Sài Gòn, 1966).

   Tập thơ Phi sa giản tập của Nguyễn Thuyên viết về thiên nhiên bằng chữ Nôm như các bài:

   Xuân
Hoa nở, lộc hường, xuân lại xuân,
Cỏ cây mơn mởn đón đông quân.
Bướm ong bay rộn. Trời đang ấm
Mừng mảng trăng xuân sáng bội phần

   (Trích Phi sa giản tập theo Ngô Văn Phú - Văn Nghệ Trẻ).

   Gió nồm

Ra tết hây hây gặp gió nồm
Cỏ loang mặt đất. Lúa xanh om
Người hòa tươi tốt. Cảnh hòa lạ
Biếc một ngàn xa. Biếc núi non...

(Trích Phi sa giản tập theo Ngô Văn Phú - Văn Nghệ Trẻ)

   -Ngô Chi Lan (thế kỷ XV):

Trước sự tích Đức Thánh Gióng, nữ sĩ cảm tác bài tứ tuyệt:

Vệ Linh cây cỏ lẫn mây ngàn

Muôn tía nghìn hồng đẹp thế gian

Ngựa sắt lên trời tên rạng sử

Anh hùng mãi mãi với giang san.

   -Nguyễn Trãi (1380 - 1442): Thi hào thời Lê có nhiều thi tập.

   Mộ Xuân Tức Sự

Nhàn trung tận nhật bế thư trai

Môn ngoại toàn vô tục khách lai

Đỗ Vũ thanh trung xuân hướng lão

Nhất đình sơ vũ luyện hoa khai.

         Nguyễn Trãi (trích Ức Trai Thi Tập)

   Cuối Xuân Tức Cảnh

Suốt ngày nhàn nhã khóa phòng văn

Khách tục không lai vãng đến gần

Trong tiếng cuốc kêu xuân đã muộn

Đầy sân mưa bụi nở hoa xoan.

       Vinh Hồ dịch

   Trại Đầu Xuân Độ

Độ đầu xuân thảo lục như yên

Xuân vũ thiêm lai thủy phách thiên

Dã kính hoang lương hành khách thiểu

Cô châu trấn nhật các sa miên

      Nguyễn Trãi (trích Ức Trai Thi Tập)

   Bến Đò Xuân Đầu Trại

Cỏ xuân đầu bến xanh như khói

Lại có mưa xuân nước vỗ trời

Quạnh quẽ đường đồng thưa thớt khách

Con đò gối bãi suốt ngày ngơi.

      Điềm Ca / Vinh Hồ dịch

   Cây chuối

Tự bén hơi xuân tốt lại thêm
Đầy buồng lạ, mầu thâu đêm
Tình thư một bức phong còn kín
Gió nơi đâu gượng mở xem.
      Nguyễn Trãi

   Vô đề

Cây rợp tán che am mát
Hồ thanh nguyệt hiện bóng tròn
Rùa nằm hạc lẫn nên bầy bạn
Ủ ấp cùng ta làm cái con.
      Nguyễn Trãi

   Thuật hứng

Hái cúc ương lan hương bén áo;
Tìm mai đạp nguyyệt tuyếtn xâm khăn
Đàn cầm suối trong tai dội
Còn một non xanh là cố nhân.

      Nguyễn Trãi

   -Vua Lê Thánh Tông: Vị Vua tài đức:

   Con Cóc

Bố mẹ sinh ra vốn áo sồi
Chốn nghiêm thăm-thẳm một mình ngồi.
Nghiến răng ba tiếng cơ trời động
Tắc lưỡi vài hồi chúng kiến lui

       Vua Lê Thánh Tông

   -Nguyễn Hữu Chỉnh

   Cái Pháo

Xác không, vốn những cậy tay người,

Bao nả công trình, tạch cái thôi!

Kêu lắm, lại càng tan tác lắm,

Thế nào cũng một tiếng mà thôi.

       Nguyễn Hữu Chỉnh

   -Hồ Xuân Hương: bà Chúa thơ Nôm:

   Bánh trôi nước

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

      Hồ Xuân Hương

   -Trần Tế Xương: nhà thơ trào phúng:

   Ba cái lăng nhăng

Một trà một rượu một đàn bà,
Ba cái lăng nhăng nó quấy ta,

Chừa được cái nào hay cái nấy,
Có chăng chừa rượu với chừa trà.

Trần Tế Xương

   -Yến Lan: nhà thơ tiền chiến:

   Hồn mưa

Cửa khép giờ này em ngủ say

Ngoài kia trời đất trở heo may

Lặng thầm chiếc nón treo trên vách

Quanh nón hồn mưa chấp chới bay

       Yến Lan

   -Quách Tấn: nhà thơ tiền chiến

   Ngậm Lòng
Từ phen mây nước đổi
Biếc ngậm lòng sông sâu
Nhìn cầu xưa chửa nối
Ðôi bờ thương nhớ nhau.

   Mong Ðợi
Ngọt ngào xuân rụng móc
Cam chuối đượm tình quê
Tựa cửa chờ trăng mọc
Muôn xa lòng ghé về

   -Hàn Mặc Tử: nhà thơ tiền chiến:

   Đây Thôn Vĩ Dạ (trường thiên tứ tuyệt)

Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên,

Vườn ai mướt quá xanh như ngọc

Lá trúc che ngang mặt chữ điền

Gió theo lối gió, mây đường mây

Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay...

Thuyền ai đậu bến sông trăng đó,

Có chở trăng về kịp tối nay?

Mơ khách đường xa, khách đường xa,

Áo em trắng quá nhìn không ra...

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

Ai biết tình ai có đậm đà?

       Hàn Mặc Tử (1938)

   8-Một Số Bài Thơ Tứ Tuyệt Nổi Tiếng CủaTrung Hoa:

   -Cổ phong tứ tuyệt thời Nam-Bắc-Triều: g†i là ngũ ngôn tứ tuyệt, như bài:

   Tí Dạ tứ thời ca

Thanh hà cái lục thủy,

Phù dung ba hồng tiên.

Lang kiến dục thái ngã,

Ngã tâm dục hoài liên.

   Dịch:

Lá xanh phủ nước biếc xanh

Phù dung mơn mởn muôn cành hồng tươi.

Chàng nhìn muốn hái em rồi,

Lòng em vương vít bên nơi sen hồng.

   PHAnh

   -Tứ tuyệt nhạc phủ Bắc triều: khảng khái như bài:

    Chiết dương liễu ca

Phúc trung sầu bất lạc,

Nguyện tác lang mã tiên.

Xuất nhập hoàn lang tí,

Điệp tọa lang tất biên.

   Dịch:

Lòng buÒn bã bÃt an

NguyŒn làm roi ng¿a chàng

Mang trên tay xuÃt nhÆp

QuÃn quít bên gÓi chàng.

     Vinh HÒ dÎch.

   -Tứ Tuyệt Sơ Đường: (618 - 713) đã luật hoá th‹ tứ tuyệt thành "luật tuyệt", phát triển thÃt ngôn tÙ tuyŒt thành "thất ngôn luật tuyệt". Việc áp dụng niêm luật của luật thi vào tứ tuyệt, khiến tứ tuyệt Sơ Đường có thanh vận hài hòa hơn. "Tam Vương" th©i Sơ Đường là Vương Tích, Vương Phạn Chí, Vương Bột mở đường phát triển về chất làm cho tứ tuyệt lời giản dị, š sâu sắc. Trần Tử Ngang đưa thơ ca về hiện thực mở hướng mới cho tứ tuyệt. TÙ tuyệt Sơ Đường thoát ly tính chất ca từ, nội dung mang tính triết lš nhân sinh thế sự:

   -Vi Thừa Khánh

   Nam hành biệt đệ

Đạm đạm trường giang thủy,

Du du viễn khách tình.

Lạc hoa tương dữ hận

ñáo địa nhất vô thanh.

    Vi Thừa Khánh

   Dịch thơ:

Biệt Em Về Phương Nam

Lênh láng trÜ©ng giang thûy

Mênh mang viÍn khách tình

Hoa rơi chia mÓi hÆn

Chåm ÇÃt tuyŒt vô thanh

      (Vinh HÒ dịch)

   -Vương Bột:

   Tư quy

Trường Giang bi dĩ trệ,
Vạn lý niệm tương qui.
Hướng phục cao phong vãn,
Sơn sơn hoàng diệp phi.
   Dịch
   Nghĩ trở về
Trường Giang buồn lai láng
Muôn dặm nghĩ ngày về
Gió thổi chiều tái tê
Lá vàng bay trên núi.

    Vinh HÒ dÎch.

-Lạc Tân Vương

   Dịch thuỷ tống biệt

Thử địa biệt Yên Đan
Tráng sĩ phát xung quan.
Tích thời nhân dĩ một,
Kim nhật thủy do hàn.
   Lạc Tân Vương

    Dịch:

   Tiễn Người Trên Sông Dịch

Đất này biệt Yên Đan

Tráng sĩ tóc dựng ngược

Người xưa đã khuất rồi
Nước sông nay lạnh buốt.

   Vinh Hồ dịch

   -Trần Tử Ngang

   Đăng U Châu Đài Ca

Tiền bất kiến cổ nhân,
Hậu bất kiến lai giả.
Niệm thiên địa chi du du,
Ðộc sảng nhiên nhi thế hạ.

   Trần Tử Ngang

   Lên đài U Châu Ca
Trước không thấy người xưa
Sau không thấy ai cả

Nghĩ trời đất rộng vô cùng
Một mình lệ rơi lã chã.

   Vinh Hồ dịch

   Hí đề tân tài tường vi

Di căn dịch địa mạc tiều tụy
Dã ngoại đình tiền nhất chủng xuân
Thiếu phủ vô thê xuân tịch mịch
Hoa khai tương nhĩ đáng phu nhân.
Trần Tử Ngang

   Dịch:
   Đề bỡn cây tường vi mới trồng
Rễ dời, đất đổi đừng tiều tụy
Dã ngoại đình tiền cũng một xuân
Thiếu phủ không thê xuân quạnh quẽ

Lấy hoa nở thắm làm phu nhân.

   Vinh Hồ dịch

   -Lư Chiếu Lân

   Khúc Trì Hà
Phù hương nhiễu khúc ngạn
Viên ảnh phú hoa trì
Thường khủng thu phong tảo
Phiêu linh quân bất tri !
   Lư Chiếu Lân
   Dịch:
   Sen Trong Ao Khúc
Hương ngạt ngào ao khúc

Bóng lá tròn đẹp thay!

Ngại gió thu về sớm

Trôi dạt người có hay?
   Vinh Hồ dịch

   -Hạ Tri Chương

   Hồi Hương Ngẫu Thư

Thiếu tiểu ly gia , lão đại hồi

Hương âm vô cải , mấn mao thôi

Nhi đồng tương kiến bất tương thức

Tiểu vấn “khách tòng hà xứ lai”

   Dịch:

   Ngẫu nhiên viết khi về làng

Niên thiếu ra đi, già lão hồi

Giọng quê không đổi, tóc sương phơi

Thấy nhau chẳng biết nhau, trẻ vấn:

“Khách từ đâu bước đến làng tôi?”

    Vinh Hồ dịch

-Tứ Tuyệt Thịnh Đường (713 - 766):

  -Lý Bạch:

   Tĩnh dạ tứ

Sàng tiền minh nguyệt quang,

Nghi thị địa thượng sương.

Cử đầu vọng minh nguyệt,

Đê đầu tư cố hương.

   Dịch thơ:

Đầu giường ánh nguyệt sáng

Ngỡ mặt đất giăng sương.

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,

Cúi đầu nhớ cố hương.

      Vinh Hồ dịch

   Oán tình

Mỹ nhân quyển châu liêm,

Thâm tọa tần nga mi.

Đãn kiến lệ ngân thấp,

Bất tri tâm hận thùy.

      Lý Bạch

   Dịch thơ:

Ngưòi đẹp cuốn rèm ngọc

Ngồi im chau đôi mày

Chỉ tay lệ vơi đầy

Lòng giận ai không biết?

      (Vinh Hồ dịch)

   Tự khiển

Đối tửu bất giác minh,

Lạc hoa doanh ngã y.

Túy khởi bộ khê nguyệt,

Điểu hoàn nhân diệc hi

      Lý Bạch

   Dịch:

Rượu vào trời tối mịt không hay,

Hoa rụng rơi trên áo ta đầy.

Lúy túy bước đi khê nguyệt hiện

Chim bay về tổ, người đâu đây?

      (Vinh Hồ dịch)

   -Liễu Tông Nguyên:

   Giang tuyết

Thiên sơn điểu phi tuyệt,

Vạn kính nhân tung diệt,

Cô chu thôi lạp ông,

Độc điếu hàn giang tuyết.



   Tuyết trên sông

Ngàn non chim mất dấu

Vạn nẻo không bóng người

Thuyền đơn nón áo tơi,

Ngồi câu sông tuyết lạnh.

   Vinh Hồ dịch

   -Trương Kế:

   Phong Kiều Dạ Bạc

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên

Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

Cô Tô thành ngoại Hàn San tự

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.

      Trương Kế

   Đêm Trắng Phong Kiều

Quạ kêu trăng lặn sương đầy trời

Lửa chài cây bãi đối sầu ngơi

Hàn San tự nửa đêm chuông động

Qua Cô Tô vọng đến thuyền, người.

Vinh Hồ dịch

   -Vương Hàn:

   Nhiều điệu hát dân gian như khúc Thượng chi hồi, Chiến thành nam, Tương tiến tửu, Hoàng tước hành, Lạc mai hoa... được nhiều người dùng để đặt tên cho tác phẩm của mình. Lương Châu Từ sau đây được sáng tác từ tên gọi của một điệu hát cổ nói về trận mạc, biên ải.

   Lương Châu Từ

Bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi
Dục ẩm tỳ bà mã thượng thôi
Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu
Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi.

   Dịch:

Bồ đào mỹ tửu, chén dạ quang
Muốn uống tỳ bà giục lên ngựa

Đừng cười người say nằm chiến địa
Xưa nay chinh chiến mấy ai về?

   Vinh Hồ dịch

   -Vương Duy:

   Vị Thành khúc

Vị Thành triêu vũ ấp khinh trần,

Khách xá thanh thanh liễu sắc tân.

Khuyến quân cánh tận nhất bội tửu,

Tây xuất Dương quan vô cố nhân.

   Dịch:

Sáng sớm Vị Thành mưa bụi bay,

Quán trọ xanh xanh sắc liễu này.

Một chén nữa mời anh hãy cạn,

Rời Dương Quan bạn cũ còn ai?

Vinh Hồ dịch

   Ðiểu Minh Giản

Nhân nhàn quế hoa lạc
Dạ tĩnh xuân sơn không
Nguyệt xuất kinh sơn điểu
Thời minh xuân giản trung .
      Vương Duy

   Khe Chim Kêu

Người nhàn, hoa quế rụng
Ðêm lặng, núi xuân yên
Trăng lên chim núi hoảng
Kêu vang giữa khe xuân.
      Vinh Hồ dịch



   Trúc Lý Quán

Ðộc toạ u hoàng lý
Ðàn cầm phục trường khiếu
Thâm lâm nhân bất tri
Minh nguyệt lai tương chiếu .
Vương Duy

   Quán Trúc Ly

Một bóng bên khóm trúc
Đàn cầm gảy khúc ca
Rừng sâu người chẳng biết
Trăng sáng đến cùng ta.
Vinh Hồ dịch

   Lộc Trại

Không sơn bất kiến nhân
Ðản văn nhân ngữ hưởng
Phản ảnh nhập thâm lâm
Phục chiếu thanh đài thượng .
   Vương Duy

   Trại Lộc

Núi vắng không thấy người
Chỉ nghe tiếng người nói
Rừng thâm u nắng rọi
Thảm rêu xanh nắng soi.

   Vinh Hồ dịch

   -Đỗ Phủ

   Tặng Hoa Khanh

Cẩm Thành ti quản nhật phân phân,
Bán thập giang phong bán nhập vân
Thử khúc chỉ ứng thiên thượng hữu,
Nhân gian năng đắc kỷ hồi văn!

    Đỗ Phủ

   Tặng Hoa Khanh

Cẩm Thành đàn địch suốt đêm ngày

Nửa theo sóng gió, nửa theo mây

Xem ra chỉ ứng trên thiên quốc

Trần thế ai nghe được khúc này?

Vinh Hồ dịch

   -Vương Xương Linh

   Tống Hồ Đại
Kinh Môn bất kham biệt,
Huống nãi Tiêu Tương thu.
Hà xứ dao vọng quân,
Giang biên mình nguyệt lâu.

   Vương Xương Linh
   Tiễn Hồ Đại

Kinh Môn chẳng đành biệt

Còn gặp Thu Tiêu Tương

Biết đứng đâu trông bạn?

Lầu nguyệt sáng bên sông.

   Vinh Hồ dịch

   Khuê Oán

Khuê trung thiếu phụ bất tri sầu

Xuân nhật ngưng trang thướng thúy lâu

Hốt kiến mạch đầu dương liễu sắc

Hối giao phu tế mịch phong hầu

   Vương Xương Linh

    Dịch:

   Khuê Oán

Thiếu phụ phòng khuê chẳng biết sầu

Ngày Xuân trang điểm bước lên lầu

Đầu đường chợt thấy màu dương liễu

Hối hận khuyên chồng kiếm tước hầu.
    Vinh Hồ dịch

-Bạch Cư Dị (772 – 846)

  Dạ vũ
Tảo cung đề phục yết
Tàn đăng diệt hựu minh
Cách song tri dạ vũ
Ba tiêu tiên hữu thanh.

   Dịch:

   Mưa đêm
Con dế hừng đông gáy lại ngừng

Ngọn đèn tàn lụi bỗng sáng bừng

Cách song biết đêm mưa rả rích

Tàu tiêu lộp độp mãi không ngừng.

   Vinh Hồ dịch

   Trì Thượng

Tiểu oa sanh tiểu đỉnh

Thâu thái bạch liên hồi

Bất giải tang tung tích

Phù bình nhất đạo khai

   Trên Ao

Cô bé bơi thuyền nhỏ

Bông sen trắng hái về

Hớ hênh không che dấu

Mặt bèo hở một khe.

   Vinh Hồ dịch

   Hàm Đan đông chí dạ tư gia

Hàm Đan dịch lý phùng đông chí
Bão tất đăng tiền ảnh bạn thân
Tưởng đắc gia trung thâm dạ tọa
Hoàn ưng thuyết trước viễn hành nhân
    Bạch Cư Dị

Dịch:

   Hàm Đan đêm đông chí ở nhớ nhà

Hàm Đan nhà trạm tiết đông chí

Ôm gối trước đèn một bóng ta

Tưởng đến gia trung đêm đã cạn

Còn ngồi bàn tán nhắc người xa.

   Vinh Hồ dịch

-Mạnh Hạo Nhiên.

Xuân hiểu

Xuân miên bất giác hiểu

Xứ xứ văn đề điểu

Dạ lai phong vũ thanh

Hoa lạc tri đa thiểu

   Mạnh Hạo Nhiên.

   Buổi sớm mùa xuân

Xuân ngủ vùi nào hay

Nơi nơi chim ríu rít.

Đêm qua mưa gió lay

Hoa rụng nhiều hay ít?

   Vinh Hồ dịch

   9-Tâm Tình Sẻ Chia:

   Qua những bài Tứ tuyệt tiêu biểu trên của các tác giả lừng danh, có nhiều tác giả đã sống cách nay hơn nghìn năm, nhưng tâm hồn luôn đa cảm, trân trọng cái đẹp, yêu quý tình nghĩa… không khác chúng ta bây giờ. Đứng trước thiên nhiên, tình người… trái tim họ rung lên bằng lời thơ bày tỏ, ca ngợi. Họ thường sống đạm bạc, hòa mình vào thiên nhiên vũ trụ. Qua thơ, thiên nhiên gẫn gũi, người và thiên nhiên hòa nhập thành một, phảng phất hương vị Thiền, Đạo. Nhà thơ như đạo sĩ, Thiền sư. Trong thơ họ, thiên nhiên đẹp rực rỡ, thường bàng bạc đâu đó nỗi cô đơn, u tịch của thân phận con người hữu hạn trước trời đất vũ trụ vô cùng. Vũ trụ bao la, tình người vĩ đại, cảm xúc tràn đầy… đáng lẽ phải được viết ra trong vài ba trang giấy nhưng không, họ chỉ chấm phá cô đọng (tối đa) trong 4 câu 28 chữ, thậm chí chỉ có 20 chữ mà thâm sâu ảo diệu vô cùng! Thế mới biết Tứ Tuyệt tuyệt vời ra sao? Một thể thơ đã sống, trải qua 2 nghìn năm lịch sử, đến nay vẫn còn được nhiều người hâm mộ, vẫn còn được nhiều người chấp bút. Đặc điểm của Tứ Tuyệt là nhỏ về hình thức nhưng lớn lao về nội dung. Ý nghĩa này có lẽ đã được đề cập đến trong Kinh Duy Ma Cật: căn phòng chỉ có một trượng nhưng đã chứa hàng hà sa số chư thiên. Lão Tữ cũng nói “Quý dĩ tiện vị bổn. Cao dĩ hạ vi cơ” (Quý lấy tiện làm gốc. Cao lấy thấp làm nền). Người xưa nói chỉ trong gang tấc mà có cái thế của vạn dặm. Tứ tuyệt có thể ví như một ly cà phê phin, một chậu bon-sai hay một viên ngọc. Có nhiều bài đã đạt tới 2 chữ: “thơ thần” sống mãi với thời gian.

   Đọc thơ Tứ tuyệt, yêu thơ Tứ tuyệt, làm thơ Tứ tuyệt là trở về với cội nguồn văn hóa dân tộc VN và không ngừng nỗ lực phát huy tinh hoa của nó. Suốt trên một nghìn năm, Tứ Tuyệt đã chuyên chở một phần đáng kể “tâm hồn” VN. Đẹp đẽ biết bao nhiêu!

   Vinh Hồ (sưu tầm, biên khào).

   8/11/11

   *Kinh Thi là một bộ tổng tập thơ ca vô danh của Trung Quốc, một trong năm bộ sách kinh điển của Nho giáo. Các bài thơ trong Kinh Thi được sáng tác trong khoảng thời gian 500 năm, từ đầu thời Tây Chu (1027 -771 TCN) đến giữa thời Xuân Thu (770-476 TCN). Kinh Thi chia làm Phong, Nhã, Tụng gồm 311 bài thơ có nguồn gốc ca dao, dân ca và nhã nhạc triều đình mà tác giả thuộc mọi tầng lớp trong xã hội đương thời. Từ lĩnh vực dân gian, âm nhạc… được chuyển sang lĩnh vực thành văn rồi thành kinh tịch, Kinh Thi đã trải qua quá trình sưu tầm, chỉnh lý, biên soạn khá phức tạp.

Thời Xuân Thu (722 đến 481 TCN), Thời Chiến Quốc (403-221 TCN). Năm 230 trước công nguyên, vua Nhà Tần lần lượt tiêu diệt 6 nước, thống nhất toàn quốc vào năm 221 trước công nguyên, kết thúc chia rẽ trong gần 600 năm ở Trung Quốc.

Tài liệu tham khảo:

Nguyễn Hiến Lê, Đại cương Văn học sử Trung Quốc, Nxb Trẻ, 1997.

Dịch Quân Tả, Văn học sử Trung Quốc (Tập I). GS. Huỳnh Minh Đức dịch. Nxb Trẻ, 1992.

Nguyễn Khắc Phi, Từ điển Văn học (bộ mới), Nxb Thế giới, 2004.

Nhiều tác giả Trung Quốc, Đại cương lịch sử văn hóa Trung Quốc. GS. Lương Duy Thứ (chủ biên) dịch từ tiếng Trung Quốc. Nxb Văn hóa-Thông tin, 1994.

Trần Trọng San, Thơ Đường. Tủ sách Đại học Tổng hợp Sài Gòn ấn hành, 1990.

Huỳnh Minh Đức, Hán văn I, Nxb Minh Trí, Sài Gòn, 1973.

VINH HỒ

-Lý Thường Kiệt (1019-1105):

-Vương Bột:

Tư quy

Ngồi câu sông tuyết lạnh.

Vinh Hồ dịch

-Đỗ Phủ

Tặng Hoa Khanh

Hàm Đan đông chí dạ tư gia

Hàm Đan dịch lý phùng đông chí Bão tất đăng tiền ảnh bạn thân Tưởng đắc gia trung thâm dạ tọa Hoàn ưng thuyết trước viễn hành nhân Bạch Cư Dị

Tài liệu tham khảo:

Hàm Đan dịch lý phùng đông chí
Bão tất đăng tiền ảnh bạn thân
Tưởng đắc gia trung thâm dạ tọa
Hoàn ưng thuyết trước viễn hành nhân
Bạch Cư Dị