Nổi Tiếng
 

T

 

ranh dân gian là thể loại tranh phản ảnh cảnh sinh hoạt trong đời sống hàng ngày của dân chúng, thiên về lối cách điệu hóa được lưu truyền lâu đời và rộng rãi trong dân gian.

 

Tranh đá quý  Mai - Lan - Cúc - Trúc


Tranh đá quý Xuân - Hạ - Thu - Đông


Tranh đá quý Tùng - Cúc - Trúc - Mai

 

   Thường để thờ và trang trí. Nổi tiếng một thời có tranh Đông Hồ (Làng tranh Đông Hồ thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), tranh Hàng Trống (Hà Nội), tranh làng Sình (Huế).

Tranh sơn thủy: tranh dân gian chuyên vẽ phong cảnh thiên nhiên như núi sông cây cỏ thường mang tính chất ước lệ hơn là tả thực.

 

Tranh đá quý - Phó cổ Hà Nội

 

   Tranh khảm màu: thể hiện bằng các mảnh vật rắn có màu sắc như gạch men, đá quý, kim loại, v.v… ghép với nhau.

 

Tranh đá quý - Bến nước

 

   Tranh Tết: để trang trí trong nhà dịp Tết Nguyên Đán có màu sắc vui tươi rực rỡ mang nội dung chúc tụng thường được sáng tác theo thể tranh dân gian.

 

   Tranh thờ: tranh dân gian phản ảnh các tập tục tín ngưỡng trong dân chúng.

   Tranh Tứ bình: bộ tranh có bốn bức thường vẽ phong cảnh 4 mùa hình chữ nhật khổ bằng nhau treo song song đối xứng với nhau.

 

   -Bộ "Cầm-Kỳ-Thi-Họa"

 

Tố nữTranh Hàng Trống

 

Tranh "Nhịp điệu dân gian"
của Hs Lê Hồng Yến 

 

   Bộ "Cầm - Kỳ - Thi - Họa" (Ðàn, Cờ tướng, Thơ Họa) là bốn môn nghệ thuật điển hình của người Việt xưa. Theo Phan Kế Bính, trong "Việt Nam phong tục", thì "Cầm - Kỳ - Thi - Tửu" là bốn thú tiêu khiển của giới thượng lưu. Còn theo Nguyễn Gia Thiều thì "Cầm - Kỳ - Thi - Họa" là bốn tài nghệ của các bậc tài hoa. Từ các từ kép: đàn địch, thi tửu... nghệ nhân vẽ "Cầm" đã thêm người thổi sáo; còn vẽ "Thi" vẽ thêm bầu rượu và hai chiếc cốc (chung, bôi).

 

 

Tranh đồng quê

 

 

Tranh phố cổ

   - Bộ "Bồng lai tiên cảnh" cảnh thần tiên trong quan niệm của người Việt gồm bốn tấm gỗ bằng nhau ghép lại nhưng chỉ diễn tả một nội dung. "Bồng lai tiên cảnh" là khát vọng hạnh phúc.  Tiên và Hạc là hai khái niệm đi đôi với nhau (tranh Tiên cưỡi hạc, Ðằng hạc qui thiên) ở đâu có hạc ở đó có tiên.

 

Tranh đá quý - Song hạc

 

   Nền bức tranh chứa nhiều cặp đối ứng của triết lý Âm-Dương: 8 con hạc (4 cặp trống mái), con đậu con bay (động-tĩnh), mặt trời hoàng hôn (sáng-tối), dòng thác đổ (sơn-thủy), mây giăng đỉnh núi (trời đất giao hoà). Thiên Thai hay Bồng Lai là những hình bóng của Thiên Ðàng.

 

Thác nước

 

   - Bức "Mã đáo thành công" diễn tả khát vọng phồn vinh, thịnh vượng.

 

 
Tranh đá quý - Mã Đáo Thành Công

 

   Ðàn ngựa đến được bến bờ khát vọng. Ðây là một cảnh thái bình thịnh vượng: đàn ngựa rất đông và sung sức, những con chạy đầu đang ngửa cổ hí vang, trước mặt là dòng nước mát, đồng cỏ xanh, sau lưng là cánh rừng cây lá xum xuê, ở trung tâm là mặt trời đang bừng lên sức sống của ngày mới. Ngựa là biểu tượng của quyền quý, uy dũng và thế lực của thời xưa.

 

   - Bộ Bát Bửu: tám vật quí trang trí nơi thờ cúng, chia thành hai bộ:

   *Bộ một: Quạt, thanh gươm, bầu rượu, giỏ hoa, ống sáo, lộng, ống bút, cuốn thư hoặc cành trúc, đàn tì bà, hoa sen.

 

Tranh Đông Hồ

 

   *Bộ hai: Ðàn sáo, lẵng hoa, thư kiếm, bầu rượu, túi thư, thư bút, khánh, quạt.

Tương truyền mỗi vật có một ông Tiên nắm giữ:

- Cây quạt Hớn Chung Ly.

- Thanh gươm Lữ Ðồng Tân.

- Bầu rượu Lý Thiết Quả.

- Cặp sanh Tào Quốc Cựu.

- Giỏ hoa Lam Thái Hoà.

- Ống tiêu Hoàng Tương Tữ.

- Cây gậy Trương Quả Lão.

- Bông sen Hà Tiên Cô.

 

Tranh đá quý - Bát Tiên

 

   Bát Bửu tượng trưng: giàu có, trẻ trung, tốt lành, hạnh phúc, may mắn, chiến thắng.

 

   - Bộ "Tứ nghệ" là bốn nghề: Ngư (đánh cá), Tiều (hái ủi), Canh (cày ruộng), Mục (nuôi súc vật).

 

   Ngư: qua huyền thoại "cá hoá rồng", "đền thờ cá ông" (cá voi), tranh "lý ngư vọng nguyệt", "cá chép đưa ông Táo về trời"...

 

Lý Ngư Vọng Nguyệt, tranh Hàng Trống. 

 

   Tiều: từ lão tiều phu đến Thạch Sanh, hay những cao nhân bất đắc chí đều lên rừng: "Anh hùng lỡ vận lên rừng đốt than".

bức tranh thêu bằng tay 

 

   Canh: dân Việt xem lúa là một biểu tượng thiêng liêng: Thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa... có nhiều lễ hội và nhiều loại bánh truyền thống liên quan đến nghề trồng lúa như bánh chưng.

 

 

Tranh đồng quê

 

   Mục: lục súc: bò, ngựa, dê, gà, chó, lợn.

 

Làng quê yên bình 2

 

 

Bộ "Tứ Linh"

 

 

Tranh Tứ linh thuộc dòng tranh dân gian Đông Hồ, từ trái qua phải: Long, Lân, Quy, Phụng.

 

   - Bộ "Tứ Linh" : Long (rồng), Ly (lân), Qui (rùa), Phụng (phượng) linh thiêng ở Ðông Nam Á.

   Long - Rồng: là con vật linh thiêng, hiền lành, tượng trưng cho uy lực và nam tính.

 

Cưỡi rồng Tranh Đông Hồ 

 

Tranh đá quý - Long Hổ tương phùng

  

   Các vua chúa Việt Nam thường dùng chữ Long để đặt tên cho những gì thuộc về mình: long nhan, long thể, long sàng, long bào, long mão, long kiếm, long mã, long xa... Người Việt cho mình là con Rồng Cháu Tiên, có nhiều địa danh: Thăng Long, vịnh Hạ Long, Cửu Long Giang, cầu Hàm Rồng, Bến Nhà Rồng, Long Ðỗ, Bạch Long Vĩ...

 

Múa Rồng, tranh dân gian tiêu biểu cho nền mỹ thuật cổ truyền của Việt Nam

 

 

Múa lân Tranh Đông Hồ

 

  Lân hoặc Ly: 

 

 Múa sư tử  Tranh Hàng Trống

 

   Lân (Kỳ Lân): đầu sư tử, mình nai, đuôi trâu, ăn cỏ, rất hiền lành, biểu trưng cho ước vọng thái bình.

Ly (Long Mã): mình ngựa, đầu rồng. Ngựa là biểu tượng của vùng Tây-Bắc gốc du mục, Rồng là biểu tượng của vùng Ðông-Nam gốc nông nghiệp sông nước.

 

 

   Huyền sử Trung Quốc: khi vua Phục Hy đi dạo Hoàng Hà, gặp con Long Mã nổi lên, trên lưng có bức đồ, Phục Hy theo đó làm ra Hà Ðồ. Một huyền thoại khác: Vua Phục Hy đi chơi Hoàng Hà, Long Mã hiện lên, trên lưng có khoáy, vua coi những khoáy đó hiểu được lẽ biến hoá của vũ trụ, mới vạch ra thành nét âm - dương, Kinh Dịch xuất phát từ đó.

 

Tranh đá quý - Cửu ngư

 

Qui (Rùa): hiền lành, chậm chạp, sông lâu, biểu tượng của sự ổn định, bền vững, âm tính, trường thọ. Có hai truyền thuyết: Vua Vũ trị thuỷ ở sông Lạc, có con rùa nổi lên, trên lưng có chữ viết (thư), vua Vũ theo đó mà làm ra Lạc Thư. Sách "Ngự Phê Thông Giám Tập Lãm" viết: "Năm thứ năm đời vua Nghiêu (2353 BC) có người Việt - Thường từ phương Nam đến chầu, qua hai lần thông dịch, đã dâng một con rùa lớn sống ngàn năm, vuông non ba thước, trên mai có khắc chữ Khoa Ðẩu (hình giống con nòng nọc) ghi chuyện từ khi khai mở trời đất, vua Nghiêu sai chép lấy, gọi là Qui Dịch.

   Việt Nam có hai truyền thuyết về thần Kim Quy liên quan đến hai vị vua: An Dương Vương (thành Cổ Loa với chiếc lẫy nỏ thần) và Lê Lợi (thanh gươm và Hồ Hoàn Kiếm).

 

Tranh thêu: tùng cúc trúc mai

 

   - Phụng (Phượng hoàng): biểu tượng của nữ tính và sắc đẹp. Trung Hoa xem "Loan-Phượng" là biểu tượng của hạnh phúc lứa đôi (Loan là con đực, Phượng là con mái) :

Việt Nam cho "Rồng-Phượng" là biểu tượng của hạnh phúc lứa đôi.

 

Tranh thêu tay, Rồng phụng, Song hỉ

 

   Tương truyền công chúa Lộng Ngọc, con vua Tần Mục Công đang học cùng chồng là Tiên Sử. Nàng thổi sáo khúc "Phượng Cầu Hoàng" thì chim phượng sà xuống. Nàng cỡi phượng, Chàng cỡi rồng bay lên trời. Về sau Tư Mã Tương Như cũng đàn bản nhạc nầy để quyến rũ Trác Văn Quân.

 

   - Bộ Tứ Hữu" là bốn loài cây tượng trưng cho bốn nhân cách được kẻ sĩ ưa chuộng: Mai (hồn nhiên, cao quý), Lan (thanh khiết), Cúc (thanh nhàn ẩn dật), Trúc (quân tử).

 

 

 

   "Hữu" là bằng hữu. Các bậc hiền sĩ khi chán thế thường tìm về thôn dã để làm bạn với cỏ cây đã xem chúng là những người bạn có phẩm chất cao quí.

 

   Bộ Tứ thời: (Tứ bình) là bốn bức bình phong thiên nhiên:

Mai-Ðiểu: Hoa mai và con chim - Mùa Xuân.

Liên-Áp: Hoa sen và con vịt - Mùa Hạ.

Cúc-Ðiệp : Hoa cúc và con bướm - Mùa Thu.

Trúc-Hạc hay Tùng-Lộc: cây trúc và con hạc hay cây tùng và con hươu Mùa Ðông.

 

   - Bộ Tứ Quí:

bốn loài cây tiêu biểu cho bốn mùa: Mai (Xuân), Thông (Hạ), Cúc (Thu), Trúc (Ðông).

 

Tranh đá quý - làng quê thanh bình

   Một năm có bốn mùa. Mỗi mùa có ba tháng, gọi theo thứ tự là: mạnh, trọng, quý. Tứ quý là bốn tháng cuối của bốn mùa. Tháng ba: Quý xuân. Tháng sáu: Quý hạ. Tháng chín: Quý thu. Tháng chạp: Quý đông.

 

 

   Tranh Tứ quý thuộc loại tứ bình (bốn bức) vẽ cảnh tứ thời này.

 

   Tranh tứ quý - Nét cổ điển và sang trọng

   Mỗi mùa có một loài cây, loài hoa đặc trưng. Mùa xuân: hoa mai, hoa lan, hoa đào. Mùa hạ: hoa sen, hoa hồng, hoa lựu.

 

 

phù điêu sen và công

Tranh Hàng Trống          Tranh Tín Đức

 

   Mùa thu: hoa cúc, hoa phù dung. Mùa đông: cây trúc, cây thông (tùng). Mỗi mùa có một loại hoa hay cây đặc trưng, mỗi loài hoa hay cây tương ứng với một loài chim, còn thêm một câu thơ nêu bật chủ đề. Như vẽ hoa mai phải vẽ với chim khổng tước (mai/điểu), hoa hồng với chim công (hồng/công), hoa cúc với gà (kê/cúc), cây thông với chim hạc (tùng/hạc)...

 

 

Tranh tứ bìnhTranh Hàng Trống

 

 

Tranh tứ bình(bốn mùa) Tranh Hàng Trống 

 

   Chu Thần Cao Bá Quát “Cả đời chỉ cúi đầu bái lạy hoa mai” (Nhất sinh đê thủ bái mai hoa ).

 

 

phù điêu sen cò

 

 

phù điêu tiên cá

 

   Nguyễn Công Trứ vẫn hằng ao ước: “Kiếp sau xin chớ làm người/Làm cây thông đứng giữa trời mà reo”.

 

Tranh đá quý - Trúc anh vàng

 

   Tùng, trúc, mai, ba cây tiêu biểu chịu lạnh mùa đông, người xưa gọi là “Tuế hàn tam hữu”. Ba bạn khí tiết ấy đều có mặt trong tranh Tứ quý.

 

Tranh thêu tay Quất Động — Đà Nẵng

 

 

 

 

 

Vinh Hồ

Sưu tầm trên NET