Đặc San Xuân - 2012 www.ninh-hoa.com

Năm học 1974-1975 trôi đi như những cánh hoa lục bình xuôi dòng sông Dinh về biển cả. Âm thanh rộn rã của ngày tựu trường như tiễn đưa tạm biệt tiếng ve sầu hay tiếng Cuốc nỉ non của ngày hè oi bức.

Những ngày tháng học hành, sinh họat văn nghệ, thể thao, kế tiếp nhau theo chu kỳ nơi thị tứ nhỏ và thanh bình. Cho đến hôm nay thầy trò chúng tôi đều nghĩ rằng chúng tôi có diễm phúc sống dưới mái trường trong không khí an bình của miền Nam binh lửa thời đó. Mọi sinh họat học đường của thầy trò chúng tôi đều bắt đầu vào tháng 11 trở đi: thiên nhiên đã ưu đãi chúng tôi, thời tiết mát lạnh, nắng dịu của cuối mùa Thu. Tháng 11 năm ấy,năm 1974, các trường Trung Học phía Bắc tỉnh Khánh Hòa tề tựu về nơi đây thi đua văn nghệ thể thao. Không khí nơi thị trấn nhỏ bé mà hiền hòa rộn rịp hẳn lên. Sau cuộc thi đua văn nghệ và thể thao chấm dứt, cá nhân hoặc đồng đội đoạt giải nhất các bộ môn, sẽ được đại diện nhà trường đi thi đua ở cấp cao hơn như Đà Lạt hay Sài Gòn. Những tài năng của lứa tuổi thiếu niên đang chờ đợi những giờ phút đó. Giờ phút khởi hành "đem chuông đi đánh xứ người" của những tài năng vừa chớm nở.

Năm đó, về bộ môn văn nghệ có hai tiết mục chiếm giải nhất: Vũ khúc Hận Đồ Bàn của trường Trung Học Bán công Ninh Hòa, kế đến là màn hợp ca: Trường ca chiến đấu của trường Trung Học Công lập Ninh Hòa. Hai tiết mục Vũ khúc và Hợp ca đó:

"Rằng hay thì thật là hay

Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào"

( Nguyễn Du- Đọan trường Tân Thanh)

Ngậm đắng nuốt cay ở chỗ sau 30-4-1975 mới thấy, cho dù coi đó là sự trùng hợp ngẫu nhiên.

Nói về hợp ca "Trường ca chiến đấu" khi tổng dợt trước ngày trình diễn thi đua thì Ban Giám Đốc trường Trung Học Công lập Ninh Hòa đã thấy không ổn ở đoạn khúc hát Hồn Tử Sĩ lại kết thúc Liên khúc hợp ca: kết thúc không có hậu. Hợp ca mở đầu: khúc hát Hòn Vọng Phu 1, nội dung mô tả Sơn hà nguy biến, thanh niên đáp lời non sông, rồi khuê phụ tiễn chồng ra Quan ải, thế rồi chia ly mà không ngày về vinh quang lại kết thúc bằng một vài lời trong "Hồn Tử Sĩ". Thấy Hoàng Song- Giáo sư phụ trách diễn tập văn nghệ cũng hiểu như thế nhưng không thể nào làm gì hơn vì thời hạn cho phép là bảy phút mà màn hợp ca này đã kéo dài mười phút.

Tiếp theo khi trình diễn màn Vũ khúc "Hận Đồ Bàn" xuất sắc nhất trong các màn vũ. Màn vũ này phải chăng báo trước điềm chẳng lành nửa năm sau đó. Điều này khiến chúng ta hiểu phần nào năm nay 2011 Chế Linh không được ca "Hận Đồ Bàn" khi trình diễn ở Việt Nam.

Tuy lo vớ vẩn như thế, nhưng niềm vui của các học sinh "nghệ sĩ niên thiếu", mà nỗi buồn man mác biến mất. Sau Đại Hội Văn Nghệ thể thao, các đơn vị trường kéo nhau ra về, không khí sân trường trở lại bình lặng như đầu năm học. Thầy trò chuẩn bị những bước đi kế tiếp: thi Đệ nhất bán niên ( ngày nay gọi là thi cuối học kỳ 1) chuẩn bị liên hoan cuốn năm Âm lịch, mọi việc diễn tiến suôn sẻ êm xuôi như hằng năm. Từ cuối năm 1974 sang đầu năm 1975 những tin tức về quân viện, tái phối trí đem đến không khí ảm đạm cho miền Nam Việt Nam. Lúc đó chúng tôi đang công tác ở Sài Gòn để chuẩn bị cho kỳ thi Tú Tài 2 tháng 6-1975, chúng tôi thoáng nghe chuyện chia cắt lần thứ hai, chuyện ra đi. Người ta rỉ tai nhau nếu có cơ hội đi tu nghiệp ngoại quốc thì nên tiến hành đi gấp, vì tin ở ngoại quốc tôi nghe từ một số bạn bè, hết thời gian tu nghiệp mà nên ở lại vì thế này, thế khác. Chúng tôi trở về nhiệm sở lòng buồn khó tả, cá nhân tôi thì được đi tu nghiệp ở Pháp một năm từ tháng 8-1975, đi được thì vui mừng, còn vợ con thì sao đây nếu phải bị chia cách hai bên bờ đại dương! Nỗi buồn vì lo âu cho tương lai bất ổn tan mất khi không khí đón tết Âm lịch trở về đầy màu sắc tươi sáng. Thôi kệ mặc cho tương lai như thế nào, thầy trò cứ đón Xuân tưng bừng, phải tận hưởng những giây phút chung vui nơi không gian thanh bình này. Chúng tôi đa phần trưởng thành trong chiến tranh nên nhiều mơ ước về những buổi học và nghỉ hè trong tiểu thuyết thời tiền chiến. Hiện tại thì chúng tôi đang có khoảng không gian thanh bình giữa thời chinh chiến, nên chúng tôi vẫn vui Xuân dưới mái trường đầy kỷ niệm. Rồi ngày vui qua mau, thầy trò tạm biệt nhau để trở về mái ấm gia đình.

Theo thông lệ hàng năm vào trưa mùng Một, chúng tôi có mặt ở Dục Mỹ và ăn trưa với Linh mục Vũ Đình Hoạt. Linh mục Hoạt là Hiệu Trưởng Trung học Tiến Đức (Dục Mỹ) và chúng tôi có dạy thêm một số giờ ở đó. Năm đó đã trưa rồi mà chẳng có ai đến để cùng đi. Thế mà tôi vẫn không xuất hành theo thông lệ Tết, dầu trong lòng vẫn cảm thấy trống vắng. Kỳ nghỉ Tết qua mau, Thầy trò gặp lại nhau và bắt đầu nửa năm học còn lại. Chúng tôi hối hả cho ra Đặc San mùa hè 1975. Bài vở tấp nập gởi về, Ban Biên tập ngày đêm làm việc để kịp ra mắtt Đặc San ngày phát phần thưởng cuối năm học 1974-1975.

Thế rồi ngày 10 tháng 3-1975 tin xe tăng Bắc Việt vào Ban Mê Thuột, ngày 17 tháng 3 Quân Đoàn 2 rút khỏi cao nguyên. Từ ngày này trở đi những tin không tốt lành cho Miền Nam đến dồn dập, nay mất chỗ này, mai mất chỗ khác, ngày 26 tháng 3-1975 mất Huế, ngày 29 tháng 3-1975 mất Đà Nẵng. Trong cảnh dầu sôi lửa bỏng như thế học sinh vẫn đến trường đều đặn, số học sinh vắng không đáng kể, ngày hai buổi ba chuyến GMC chuyên chở học sinh đến trường. Đoàn xe đưa đón học sinh trên lộ trình Dục Mỹ- Ninh Hòa vẫn đều đặn chuyển bánh, chen chúc giữa những loại xe di tản từ trong vào hoặc từ cao nguyên xuống. Giờ đây nghĩ mà cảm thương cho tinh thần kỷ luật, sinh hoạt có nề nếp của tập thể học sinh Ninh Hòa thời đó, tuyến phòng thủ lúc bấy giờ nằm ở đèo Phượng Hòang ( km 24 trên Quốc Lộ 21) cách thị trấn Ninh Hòa 24km, thế mà Thầy vẫn dạy, học sinh vẫn học.

Chuyện cũng lạ ở chỗ là Ban Giảng Huấn chúng tôi trong bụng thì vô cùng rối rắm, ngoài mặt thì bình thản, cố gắng để học sinh khỏi hoang mang, nhốn nháo gây hoảng loạn trong sân trường. Cá nhân tôi nếu không có giờ dạy lớp thì đi lang thang đó đây nghe ngóng tin tức. Có lúc tôi tần ngần đứng trước cổng trường, tôi nghe đựơc tiếng giảng bài, lời dặn dò cho kỳ thi Đệ nhị bán niên từ thứ ba ngày 1 tháng 4 -1975 tôi có cảm tưởng tôi nghe tiếng rao giảng lần cuối cùng nơi ngôi trường này, cho dù tôi vừa được nghe và chứng kiến lực lượng Nhảy Dù và Thiết Giáp đang tiến về phía Khánh Dương (đèo Phượng Hoàng) thế rồi chuyện sẽ đến đã đến. Đó là chiều 28 tháng 3-1975, lúc tôi đang giảng bài ở lớp, một nhân viên văn phòng đến bảo: Khánh Dương mất rồi. Tôi vội cho đánh trống bãi trường, học sinh tuần tự ra về như giờ tan học thường ngày.

Bên ngoài các đoàn xe di chuyển về hướng Nam đầy người di tản, còn tôi thì hướng về trung tâm Thị trấn tìm hiểu tình hình, lúc này các ngã ba trục lộ đều có các đơn vị Nhảy Dù, Thiết Giáp trấn đóng, các quân trường Lam Sơn, Biệt Động Quân, Pháo Binh vẫn sinh hoạt bình thường cách đó 14km, có thế tôi mới ra sân vận động xem trận cầu giao hữu giữa hai trường Trung Học. Đây phải chăng là gió tạm dừng để chờ đón trận bão khác tràn đến khốc liệt hơn. Đến tối 29 tháng 3-1975 qua radio tôi được biết Đà Nẵng đã mất lúc một giờ trưa. Thế là lãnh thổ Miền nam co cụm lại ranh giới phía Tây là đèo Phượng Hoàng, phía Bắc là đèo Cả (ranh giới giữa Phú Yên và đèo Cả) cũng may cảnh hỗn loạn xảy ra ngoài đường phố nhằm lúc học sinh nghỉ Lễ Phục Sinh từ thứ bảy (29-3) chủ nhật (30-3) và thứ hai ( 31-3).

Sáng 30 tháng 3 đoàn xe các loại ùn ùn xuôi Nam. Tin chẳng hay từ Nha Trang: Lãnh sự quán Hoa Kỳ ở Nha Trang đã di tản về Sài Gòn, tin này do thấy Hiệu trưởng Bán công Ninh Hòa báo cho giáo chức của Trường biết, tiếp đó Thầy sắp đặt công việc của Trường lần cuối và ra đi trong im lặng. Như tôi đã nói Trường đang nghỉ Lễ Phục Sinh nên không gặp được ai....

Sáng 31-3-1975 một số Giáo sư và nhân viên văn phòng hối hả đến gặp tôi vì không cầm được nước mắt hỏi về chuyện ngày mai 1-4-1975 là lúc học sinh trở lại trường, trong tình huống ấy tôi tuyên bố năm học 1974-1975 chấm dứt và tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm với cấp trên về sau này, còn giờ đây xin quý vị trở về nhà lo công việc. Buổi chia tay sao mà bịn rịn đến thế. Cuối cùng tôi gạt nước mắt từ giã: thôi chúng ta đi. Năm học chấm dứt trong hoảng loạn, rồi sự nghiệp giáo dục của Miền Nam Việt Nam chấm dứt ngày 30 tháng 4 sau đó.

Cảm đề cho sự cáo chung đó, xin trích đoạn bài thơ Tập vẽ sau đây:

"...........

Bản đồ nước Việt nam

Một hôm em đang vẽ

Này biển, này sông

Này rừng núi, ruộng vườn

Này những thành phố quê hương

Em đặt hết tâm hồn

Vào trang giấy nhỏ

Thầy đứng sau lưng

Cầm cây cọ đỏ

Bôi kín tấm bản đồ Tổ Quốc em yêu

Đỏ nước, đỏ cây

Đỏ những đê điều

Đỏ đất, đỏ nhà

Đỏ cả những con đường xe chạy

........"

(Trích đoạn bài thơ Tập vẽ tác giả Phạm Đức Nhì, Tập Vẽ-viết tại bệnh xá Phân Trại B- A20 Xuân Phước khoảng đầu năm 1983).

Kể từ lúc tan hàng đó đến hơn mười lăm năm sau, tôi trải qua những mùa Xuân trong cảnh tù tội, kế tiếp lại có những mùa Xuân với cuộc sống lang bạt, không Hộ khẩu, không tương lai. Còn các đồng nghiệp và học sinh của chúng tôi thì sao? Đa phần nhà giáo được "lưu dụng", học sinh tiếp tục đến trường, một số lưu lạc khắp mọi miền đất nước hoặc bên kia đại dương...

Một khi cuộc sống khá hơn họ bắt đầu tìm thăm nhau trên phone, trên internet hoặc họp mặt cùng lớp, cùng nhóm tùy hoàn cảnh, tùy cơ hội, ở trong nước hoặc ở hải ngoại...

Những cánh én này thật ra không mang lại mùa Xuân theo ý nghĩa thời tiết hay đi ngược thời gian. Song những học sinh cũ đi thăm một thầy giáo già đang sống lưu lạc, mang ý nghĩa đặc biệt. Đó là cảm nghĩ một cựu học sinh đi thăm thầy Cao Đình Đãi sống ở Cam Ranh. Song song với chuyện mừng tủi thầy trò tương ngộ, cựu học sinh đó thấy mình như ngược thời gian ngồi nơi lớp học ngày xưa nghe thầy Đãi giảng bài, bình thơ truyện Kiều của Nguyễn Du. Đó là năm học thuở nào như tái hiện. Mùa Xuân là đó, giấc mơ của cậu bé Tập vẽ đã trở thành hiện thực

".....

Em bỏ ngôi trường làng

Ra đi từ dạo ấy

Lang thang như một khách giang hồ

Nhớ làm sao

Những lần tập vẽ ngày xưa

Ôi! Giá trường em có thầy giáo mới

Em sẽ chạy về ngay

Không để lỡ một ngày

Một buổi

Ngồi vào hàng ghế ngày xưa

Thầy đang dạy những câu hát mẹ ru

Còn em háo hức chờ đến giờ tập vẽ."

(Trích đoạn bài thơ Tập Vẽ, tác giả Phạm Đức Nhì. Tập vẽ- viết tại bệnh xá phân Trại B, A20 (Xuân Phước) khoảng đầu năm 1983.

Lúc sinh thời, anh Cao Đình Đãi ước mơ ngày nào đó trở lại Ninh Hòa rồi ngang qua Trường cũ. Ninh Hòa- Cam Ranh cách nhau gần 100km, thế mà mười lăm lần họp mặt, mười lăm lần không thực hiện được. Qua phone, anh Đãi hẹn với tôi cố gắng thu xếp về quê một chuyến, chưa thực hiện được thì anh đã vĩnh viễn ra đi...

Tuy nhiên ước mơ không thành hoặc chưa thành vẫn là nguồn hạnh phúc, là mùa Xuân của tuổi học trò.

Chúng tôi mỗi độ Xuân về trên quê hương thứ hai này đều hướng về ngôi trường xưa. Nơi không gian hiền hòa này, năm học ngày trước như tái hiện dần dần rõ nét, cũng nhân cơ hội này xin tưởng nhớ đến một số đồng nghiệp mất sớm và không qua được cảnh cơ hàn trong vòng xoáy của lịch sử Dân tộc.

THANH TRAN

California, ngày 28 tháng 12 năm 2011