31.
TÔN GIẢ MỤC-KIỀN-LIÊN
1.
Rằm tháng bảy là một ngày lễ quan trọng, đó là ngày lễ Vu-Lan.
Nhờ tụng Kinh Vu-Lan, chúng ta biết nguồn gốc lễ Vu-Lan là do
chuyện ngài Mục-Kiền-Liên t́m cách cứu mẹ khỏi cảnh quỷ đói. Ngài
Mục-Kiền-Liên là một trong mười đại đệ tử của đức Phật, là
bậc thần thông đệ nhất. Nhờ thần thông, ngài thấy được
vong linh của mẹ là bà Thanh-Đề bị đọa thành quỉ đói, khổ sở vô
cùng; ngài muốn dùng sức thần thông của ḿnh để cứu mẹ mà không
nổi nên về cầu cứu đức Phật. Đức Phật dạy rằng phải nhờ sức chú
nguyện của chư tăng, nhân ngày tán hạ tức là ngày rằm
tháng bảy, th́ mới hội đủ thần lực để làm công việc ấy. Nhờ
nương sức oai thần của chư tăng mười phương mà mẹ ngài thoát khỏi
cảnh khổ ngạ quỷ.
Sau khi tụng
kinh, chúng ta niệm : Nam mô Đại hiếu Mục-Kiền-Liên bồ-tát.
Tôn giả Mục-Kiền-Liên được coi là nhân vật tượng trưng cho ḷng
đại hiếu.
2.
Hôm nay, chúng tôi xin tŕnh bày mấy nét về tôn giả Mục-Kiền-Liên.
Chữ sanskrit ghi tên tôn giả là Maudgalyāyana, chữ pali ghi
là Moggallāna, phiên âm thành Mục-Kiền-Liên hay
Mục-Kiện-Liên, gọi ngắn là Mục-Liên; c̣n một phiên âm khác là
Một-Đặc-Già-La. Ấy là chưa kể tên do dịch nghĩa mà ra, như Đại Tán
Tụng ... Để tôn xưng, người ta thêm chữ Mahā vào trước (mahā
nghĩa là lớn), v́ thế mới có tên Đại Mục-Kiền-Liên và Ma-Ha
Mục-Kiền-Liên. Một thuyết khác cho rằng Mục-Kiền-Liên là một họ,
nhiều người cùng mang họ đó nên dễ lầm, do đó phải thêm chữ Ma-Ha
cho rơ.
Tôn giả
Mục-Kiền-Liên vốn là ḍng bà-la-môn phong lưu, sang trọng ở vùng
ngoại thành Vương Xá nước Ma-Kiệt-Đà, là một người học rộng, có
hạnh đức và trí huệ. Trong khi dự một cuộc lễ ở thành Vương Xá,
tôn giả đă làm quen với tôn giả Xá-Lỵ-Phất. Đó là hai người bạn
chí thân, cùng tuổi, ngang tài, học rộng, khiêm cung, đức hạnh và
rất mực kính trọng nhau. Mỗi khi nhắc đến ngài Mục-Kiền-Liên là
người ta nghĩ ngay đến ngài Xá-Lỵ-Phất và ngược lại. Hai người
giao kết xuất gia. Tôn giả Mục -Kiền-Liên về xin phép cha mẹ,
nhưng không được chấp thuận. Sau nhờ chí cương quyết của tôn giả
nên cha mẹ đành cho phép. C̣n tôn giả Xá-Lỵ-Phất th́ gặp hoàn cảnh
dễ dàng hơn. Hai vị đến thành Vương Xá, nơi đó có sáu nhà sư ngoại
đạo đang nổi danh, nên đến nghe họ thuyết pháp. Sau, cùng nhau
theo làm đệ tử ông Sanjaya nhưng không được thỏa dạ nên bỏ đi. Hai
người hẹn với nhau ai t́m được đường tu trước th́ phải báo ngay
cho người kia (1).
Tôn giả
Xá-Lỵ-Phất nhân gặp một đệ tử của đức Phật là Át-Bệ mà biết được
Phật pháp nên về rủ bạn quy y Tam Bảo. Theo đức Phật trong ṿng
bảy ngày, ngài Mục-Kiền-Liên đă đắc quả a-la-hán; và trong ṿng
nửa tháng th́ đến lượt ngài Xá-Lỵ-Phất đắc quả. Hai vị là hai đại
đệ tử vô cùng xuất sắc và đức hạnh của đức Thế Tôn, rất gần đức
Thế Tôn, coi như hai cánh tay của đức Thế Tôn. Người ta nói đó là
hai cánh của con chim đại bàng.
Ngày nay,
trong nhiều chùa, người ta thấy tượng hai vị Ca-Diếp và A-Nan ở
hai bên tượng Phật Thích-Ca (hai ngài là sơ tổ và nhị tổ của Phật
giáo). Tuy nhiên trong thực tế, khi đức Thích-Ca c̣n tại thế th́
người ta phải công nhận rằng : không kể những dịp phải đi hoằng
hóa nơi xa, hai vị Xá-Lỵ-Phất và Mục-Kiền-Liên luôn luôn ở bên
cạnh đức Phật. Khi hai vị nhập diệt, đức Phật than: «Này các
tỳ-kheo, đối với ta bây giờ quả thật trống rỗng, khi Xá-Lỵ-Phất và
Mục-Kiền-Liên không c̣n».
3.
Đa số Phật tử chúng ta đồng hóa ngài Mục-Kiền-Liên với kinh Vu-Lan
và ḷng chí hiếu. Nếu đọc thêm tài liệu th́ chúng ta thấy người ta
nhắc nhiều đến các phép thần thông của ngài, các phép ấy lên đến
một độ cao siêu, oai mănh cho nên ngài mới được kể là bậc thần
thông đệ nhất. Những thần thông nào? Đó là lục thần thông hay lục
thông của các vị đă đắc quả a-la-hán, duyên giác, Phật: 1) Thiên
nhăn thông (thấy mọi vật trong vũ trụ). 2) Thiên nhĩ thông (nghe
mọi tiếng khắp nơi). 3) Túc mạng thông (biết chuyện đời trước của
ḿnh và của người, biết luôn cả đời này với đời sau). 4) Tha tâm
thông (biết đoán trong tâm người). 5/)Thần túc thông (phép đi
khắp nơi trong nháy mắt, phép biến hóa chi tùy ư). 6) Lậu tận
thông (phép trong sạch hoàn toàn, nhà đạo dứt hết các tŕu mến,
chấp trước, không c̣n chấp pháp, không c̣n chấp ngă). (1)
Các vị đệ tử
của đức Phật khi đắc quả a-la-hán đều có thần thông cả nhưng ít
khi thi triển, vả lại đức Phật không khuyến khích việc thi triển
thần thông. Chúng ta hăy nghe câu chuyện này : khi một tu sĩ ngoại
đạo trổ tài đi trên mặt nước cho đức Phật coi, đức Phật đă nói :
Tu trên 40 năm chỉ để đi trên mặt nước như thế thôi sao? Ta chỉ
cần đưa cho chú lái đ̣ một xu là được chở qua sông ngay. Như thế
là ngài muốn cho mọi người hiểu rằng mục đích của Phật pháp là
giác ngộ và giải thoát khỏi sinh tử luân hồi chứ không phải là đắc
thần thông. Đắc thần thông chỉ là kết quả của việc tu hành Phật
đạo, đắc thần thông rồi th́ chỉ dùng thần thông trong vài trường
hợp khẩn cấp cứu khổ cứu nạn hay hàng phục tà ma ngoại đạo, không
được coi thần thông là mục đích sau cùng để đạt tới.
Việc ngài
Mục-Kiền-Liên thi triển thần thông được nói đến rất nhiều nhưng ở
đây chúng tôi chỉ kể ra một hai trường hợp điển h́nh. Nhưng trước
đó, xin nhấn mạnh rằng công việc du hóa thuyết pháp độ sinh và
hàng phục tà ma ngoại đạo của ngài Mục-Liên thật là trọng đại.
Chúng ta không nên để việc thần thông che lấp những sự kiện ấy.
Trường hợp
thứ nhất: Dân chúng thành Xá-Vệ mở yến tiệc thết đăi đủ hết
các giáo phái và mời thêm nhiều khách quư như vua Ba-Tư-Nặc. Tôn
giả Mục-Kiền-Liên tới trước, đợi Phật và đoàn chư tăng tùy tùng ở
bên này bờ sông. Bỗng dưng mực nước dâng cao rất mạnh làm đổ cây
cầu bắc ngang sông. Tu sĩ ngoại đạo kẹt cả ở bên kia sông. Tôn giả
Mục-Kiền-Liên trông thấy đức Phật từ đằng xa đi tới, bèn hóa phép
làm ra một cây cầu để nghênh đón đức Phật và chư tăng. Những người
ngoại đạo thấy vậy, tranh nhau lên cầu, cầu gẫy, họ té cả xuống
sông. Khi Phật tới nơi, lại có một cây cầu mới để ngài bước lên.
Thấy nạn nhân ngoi ngóp dưới nước, đức Phật chạnh ḷng từ bi, cứu
họ lên hết. Họ theo chân đức Phật mà qua cầu, khi mọi người qua
hết th́ cầu biến mất!
Trường hợp
thứ nh́ : Vào một đêm yên tĩnh, hai vị Xá-Lỵ-Phất và
Mục-Kiền-Liên cùng ngụ trong một thiền pḥng. Khi tôn giả
Xá-Lỵ-Phất không nghe thấy tiếng thở của bạn th́ bèn hỏi lư do.
Tôn giả Mục-Liên cho biết ḿnh đang bận thưa thỉnh với đức Phật.
Tôn giả Xá-Lỵ-Phất tỏ ư thắc mắc v́ lúc đó Phật đang ở một nơi rất
xa. Tôn giả Mục-Kiền-Liên giải thích rằng đức Phật và ngài đều có
thiên nhăn thông và thiên nhĩ thông nên cứ ngồi yên tại hai chỗ
cách xa nhau mà vẫn nói chuyện với nhau được, và cho biết thêm
rằng nếu để tâm vận dụng th́ tôn giả Xá-Lỵ-Phất cũng làm được như
vậy.
Nghe chuyện
này, người ta có thể nghĩ rằng thần thông của ngài Xá-Lỵ-Phất thua
kém thần thông của ngài Mục-Kiền-Liên. Thật ra, ngài Xá-Lỵ-Phất
rất khiêm nhường và quư mến bạn nên cố ư đề cao bạn. Có một lần,
khi đức Phật chuẩn bị thuyết pháp, hai vị đang ở xa không muốn về
trễ nên rủ nhau cùng bay về pháp hội. Ngài Mục-Kiền-Liên bay trước
nhưng khi tới nơi th́ thấy ngài Xá-Lỵ-Phất đă ngồi hầu Phật rồi!
Sau thời pháp, ngài tŕnh đức Phật rằng có lẽ thần thông của ḿnh
đă kém đi chăng, v́ rơ ràng là bay trước mà tới sau. Đức Phật cho
biết rằng thần thông của Mục-Kiền-Liên không kém ai, trừ Phật -
tuy nhiên cần nhớ rằng Xá-Lỵ-Phất c̣n là bậc đại trí huệ!
Khi thấy
người ta bàn tán cho rằng tôn giả Mục-Kiền-Liên không chắc đă là
bậc thần thông đệ nhất th́ tôn giả Xá-Lỵ-Phất đến xin đức Phật làm
sao cho mọi người trả lại danh hiệu thần thông đệ nhất cho bạn
quư của ḿnh. Đức Phật nhận lời. Sau một buổi thuyết pháp, trước
thính chúng, đức Phật bảo ngài Mục-Kiền-Liên thi triển thần thông.
Một chân đạp lên địa cầu, một chân đạp lên cơi trời Phạm thiên,
ngài Mục-Kiền-Liên khiến cho đại địa rung động sáu cách (2) và
ngài dùng phạm âm mà thuyết pháp trong không trung. Đại chúng bấy
giờ hết sức bái phục, thấy rằng quả thật ngài là thần thông đệ
nhất.
Trong cuốn
sách Thập đại đệ tử của đức Phật, chúng tôi đọc được những
ḍng này (3): Thần thông của Mục-Kiền-Liên trong hàng đệ tử Phật
không ai sánh bằng. Phàm việc ǵ ngài vận dụng thần thông đều
thành tựu. Thần thông rất tiện cho việc tiếp dẫn chúng sinh, nhưng
thần thông không thể đi ngược phép tắc nhân quả, không thể thắng
nghiệp lực, không thể giải thoát sinh tử, đó là sự thật. Thí dụ:
Cũng v́ ác nghiệp quá nặng cho nên khi ḍng họ Thích bà con của
đức Phật bị kẻ thù đến tàn sát, ngài Mục-Kiền-Liên đă cố gắng mà
cũng không thể cứu nổi : ngài hóa phép bay vào kinh thành đang bị
vây hăm, thu gọn năm trăm người họ Thích vào trong b́nh bát rồi
bay ra khỏi thành. Nhưng khi mở b́nh bát ra th́ chỉ thấy vết máu
mà thôi!
4.
Ngài Mục-Kiền-Liên trong một kiếp trước là dân thuyền chài, đă bắt
và giết rất nhiều cá. Nghiệp sát sinh đem lại quả báo: sẽ bị người
ta hại. Tôn giả Mục-Liên bị hại như thế nào?
Kinh Tăng
Nhất A Hàm,
quyển 18, 19, đă viết như sau: Bấy giờ tôn giả Mục-Liên đi vào
thành La-Duyệt khất thực. Đám Phạm chí (người tu theo đạo
Bà-la-môn) từ xa nh́n thấy, bèn nói với nhau rằng : Người kia là
đệ tử của sa-môn Cù-Đàm. Đó là đệ tử giỏi nhất trong đám đệ tử.
Chúng ta hăy xúm lại đánh cho hắn một trận. Đám ấy quây đánh khiến
thân ngài tả tơi, rất là đau đớn. Khi ấy ngài Mục-Liên mới vận
thần thông tới nơi ở của ngài Xá-Lỵ-Phất là Kỳ Hoàn tịnh xá. Ngài
Xá-Lỵ-Phất nói: Trong số các đệ tử của đức Thế Tôn, ngài là bậc
thần thông đệ nhất, sao ngài không vận thần thông tránh họ đi.
Ngài Mục-Liên đáp : Túc nghiệp tôi c̣n nặng quá, chữ thần c̣n chưa
dám nghĩ tới, huống hồ dám phát ra thông sao! Tôi mang sự đau đớn
này tới từ biệt ngài đi nhập vào Bát Niết-bàn đây. Ngài Xá-Lỵ-Phất
nói: «Ngài hăy khoan một chút, để tôi diệt độ trước đă ». Ngài
Xá-Lỵ-Phất liền tới từ biệt đức Phật, rồi về quê hương thuyết pháp
cho bà con thân thích nghe, và sau đó diệt độ. Ngài Mục-Liên cũng
tới từ biệt đức Phật, rồi về quê hương thuyết pháp và diệt độ (4).
Sách Thập
đại đệ tử kể trên đây chép chi tiết hơi khác : bọn lơa h́nh
ngoại đạo từ trên núi lăn đá xuống để giết ngài Mục-Liên, đá rơi
loạn xạ như mưa khiến nhục thân vô thường của tôn giả nát bấy như
tương. Hai ba ngày sau, bọn sát nhân chưa dám đến gần v́ chúng c̣n
sợ thần thông của ngài.Vua A-Xà-Thế nghe tin ngài Mục-Liên bị ám
hại, hết sức tức giận, ra lệnh bắt hết những kẻ ngoại đạo tàn ác
kia đem ném vào hầm lửa.
Kinh Pháp
Hoa
ghi rằng đức Phật có thọ kư cho ngài Mục-Kiền-Liên và ngài
Xá-Lỵ-Phất sau sẽ thành Phật. □
CHÚ
THÍCH
(1) Theo Phật học Từ điển của Đoàn Trung C̣n , in lại tại
Saigon, 1992: Sáu nhà sư ngoại đạo là sáu sư trưởng của sáu phái
tuy cùng tu theo đạo Bà-la- môn nhưng mỗi người trưng ra một học
thuyết khác nhau. Họ cùng thời với đức Phật. Sau khi đức Phật nhập
diệt rồi, sáu phái ấy c̣n tồn tại. Từ điển kể trên kê rơ tên và
giảng về học thuyết của lục sư ngoại đạo đó.
(2) Chấn động sáu cách, đó là nói về sáu cách rung chuyển
của đất : động (rung động), khởi (vùng dậy), dơng hay dũng (phun
ra), chấn (vang dội), hống (gào lên), kích (đánh ra). Ba thứ trước
là nói về h́nh thể. Ba thứ sau là nói về âm thanh. (theo Từ
điển nói trên).
(3) Coi Thập Đại Đệ tử, tác giả : Thích Tinh Vân, dịch giả
: Như Đức. Ấn tống 1997, không thấy ghi nhà xb và nơi xuất bản.
4) Theo Từ Điển Phật học Hán Việt , Phân viện nghiên cứu
Phật học xb, hai tập, Hà Nội, 1992 & 1994. □