Đặc San Xuân - 2012 www.ninh-hoa.com

Bệnh Viêm Kết Mạc (Conjonctivitis)

T

rong số các bệnh lý gây đau mắt đỏ (hay nhặm mắt), viêm kết mạc (conjunctivitis) có lẽ là bệnh lý mà ta thường gặp nhất. Viêm kết mạc đặc trưng bởi sự giãn nở các mạch máu nông của kết mạc đưa đến tình trạng cương tụ, phù nề kết mạc và xuất tiết. Dịch tiết có thể tích tụ dưới lớp kết mạc nhãn cầu, vốn kết dính lỏng lẻo, làm cho lớp kết mạc này phồng lên (hiện tượng này gọi là phù cương-chemosis). Bệnh nhân bị viêm kết mạc thường không than phiền nhiều về thị lực.

Viêm kết mạc mới khởi phát ở một mắt.

Viêm kết mạc có nhiều nguyên nhân, nhưng hầu hết gồm 5 nguyên nhân chính. Mỗi nguyên nhân có một sắc thái bệnh riêng, nếu chú ý đến các sắc thái riêng biệt này, ta có thể chẩn đoán đúng nguyên nhân bệnh và xác định được hướng điều trị.

Các loại viêm kết mạc:

1- Viêm kết mạc do siêu vi:

Viêm kết mạc do siêu vi, nguyên nhân hàng đầu của mắt đỏ, đặc trưng bởi cương tụ và phù nề kết mạc, chảy nước mắt nhiều. Bệnh nhân có cảm giác như có vật lạ ở trong mắt. Lây lan thường xuất hiện vào mùa có dịch.

Mắt đỏ nhiều, sưng. Bệnh xảy ra ở một bên mắt trước và sau đó vài ngày đến mắt còn lại. Đôi khi có những đốm xuất huyết ở tròng trắng mắt. Có hạch hai bên dái tai, đôi khi có sốt.

Viêm kết mạc do siêu vi thường là một bệnh tự giới hạn, tuy nhiên có bằng chứng cho thấy dùng kháng sinh tại chỗ rút ngắn được tiến trình của bệnh..

Viêm kết mạc do siêu vi

Thường dùng thuốc nhỏ mắt chứa kháng sinh phổ rộng (ví dụ: một phối hợp giữa Trimethoprim 1mg/ml và Polymycin B 10.000 đơn vị/ml, nhỏ 1-2 giọt/4 lần/ngày). Lý do dùng kháng sinh nhỏ mắt là để ngừa bội nhiễm vi khuẩn.

2- Viêm kết mạc do vi khuẩn:

Viêm kết mạc do vi khuẩn

Nguyên nhân viêm kết mạc do vi khuẩn (VK) gồm một số lớn các VK gram (+) và gram (-), nhưng các VK gram (+) chiếm ưu thế hơn.

Viêm kết mạc cấp do VK khởi phát đột ngột, xảy ra ở một bên mắt trước rồi lan sang mắt còn lại trong vòng 48 giờ. Buổi sáng, bệnh nhân thấy hai mí mắt dính, khó mở vì ghèn nhiều.

Thăm khám cho thấy có cương tụ lan tỏa của kết mạc sụn mi và kết mạc nhãn cầu. Hai mí mắt sưng nề. Trong hầu hết các trường hợp viêm kết mạc do VK, việc chẩn đoán cũng như xác minh tác nhân gây bệnh đều dựa trên sự lượng giá lâm sàng. Xét nghiệm chỉ để định danh VK và xác định độ nhạy cảm đối với kháng sinh trong trường hợp nặng và những trường hợp không đáp ứng với trị liệu ban đầu.

Điều trị gồm kháng sinh phổ rộng tại chỗ, nhỏ mắt 4 lần/ngày. Có thể điều trị 7-10 ngày Gentamycin o,3% hoặc Tobramycin 0,3% nhỏ mắt. Các Fluoroquinolon tại chỗ, như Ciprofloxacin 0,3% và Ofloxacin 0,3% cũng rất hiệu quả nhưng nên dành cho các nhiễm trùng nặng. Bacitracin 500 đơn vị/gram và Erythromycin 0,5%, vốn có hiệu quả đối với các VK gram (+) nhưng chỉ có chế phẩm ở dạng thuốc mỡ vốn dĩ khó tra vào mắt và làm mờ thị giác. Mặc dù đạt hiệu quả cao và còn được dùng rộng rãi tại Vương quốc Anh, Chloramphenicol 0,5% tại chỗ được cho là đã gây ra một tai biến tuy hiếm nhưng thảm khốc là thiếu máu bất sản (aplastic anemia), và ít được sử dụng tại Hoa Kỳ. Kháng sinh uống đơn độc có lẽ không đủ để điều trị viêm kết mạc do VK ở người lớn.

Viêm kết mạc tối cấp do lậu cầu

Viêm kết mạc tối cấp do VK với các biểu hiện đặc trưng như khởi phát đột ngột, chảy nhiều ghèn (như mủ), tiến triển nhanh, thường là một nhiễm khuẩn lậu cầu ở thanh niên hoặc người lớn có nhiều hoạt động tình dục. Kết mạc có màu đỏ tươi, phù cương và có thể có một màng viêm (phần lớn gồm bạch cầu và fibrin) phủ lên trên bề mặt kết mạc sụn mi. Lượng tiết thừa thải nhanh chóng tích tụ trở lại sau khi lau rửa mặt. Thường có hạch trước tai. Mí mắt sưng phồng và đau, đau tăng thêm khi ấn chẩn. Do bệnh khởi phát đột ngột cùng mức độ trầm trọng của các dấu hiệu và triệu chứng, bệnh nhân thường đã đi khám bệnh trước khi bệnh lan sang mắt còn lại.

Viêm kết mạc tối cấp cần một biện pháp tấn công, nếu không điều trị, giác mạc sẽ bị lây nhiễm nhanh chóng tạo vết loét và cuối cùng đưa đến thủng giác mạc.

Điều trị kháng sinh tại chỗ (Bacitracin, Erythromycin hoặc Ciprofloxacin) cộng thêm một kháng sinh.kháng lậu cầu đường toàn thân nên được tiến hành sớm. Tiêm bắp liều duy nhất Ceftriaxone là một biện pháp hiệu quả.

Viêm kết mạc lậu cầu là một bệnh hoa liễu, nên cần tìm các triệu chứng viêm niệu đạo và viêm âm đạo ( nếu bệnh nhân là phụ nữ) và điều tra cả bạn tình rất có khả năng mắc bệnh.

3- Viêm kết mạc do dị ứng:

Dấu xác nhận của viêm kết mạc dị ứng là ngứa nhiều, chảy nước mắt, tái phát thường xuyên. Bệnh không lây lan, thường xuất hiện theo mùa.

Thăm khám bệnh viêm kết mạc dị ứng quanh năm cũng giống vậy, nhưng các triệu chứng giảm nhẹ hơn. Viêm kết mạc do thuốc, một loại di ứng tiếp xúc, đặc trưng bằng mắt đỏ, mi mắt bị phù, nổi hồng ban, đóng vảy, trên bệnh nhân đã sử dụng thuốc nhỏ mắt.

Điều trị: Loại bỏ dị nguyên gây bệnh khi có thể hoặc pha loãng chúng bằng nhỏ nước mắt nhân tạo là liệu pháp đơn giản nhưng hiệu quả. Viêm kết mạc dị ứng do dược phẩm thì đơn giản chỉ cần ngưng sử dụng loại thuốc đã gây dị ứng. Kháng histamine tại chỗ và toàn thân làm giảm ngứa. Có thể dùng Levocabastin hydrochlorid 0,05% nhỏ mắt 4 lần/ngày. Các loại thuốc nhỏ mắt bán tự do có chứa một kháng histamine (antazolin hoặc pheniramin) kết hợp với một chất co mạch (naphazolin hydrochlorid) có tác dụng trong các trường hợp nhẹ.

4-  Viêm kết mạc do mắt khô:

Bệnh nhân có cảm giác như mắt bị phỏng, khô, dính mắt, không muốn mở mắt, như có vật lạ trong mắt.

Tròng trắng không bóng. Mắt khô thường được thấy ở những người ít nhắm mắt, làm việc trong môi trường khô (như làm việc trước màn hình vi tính trong thời gian lâu, nơi gió cát), người cao tuổi, uống các loại thuốc dị ứng, an thần,… lâu ngày hay nhỏ thuốc trị cườm nước.

Điều trị: Nhỏ nước mằt nhân tạo, tránh nơi gió cát, khô.

5-  Viêm bờ mi và các bất thường khác ở mi mắt:

Viêm bờ mi, một tình trạng viêm cấp hoặc mạn tính của mi mắt, thường kết hợp với viêm kết mạc, gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau như các tác nhân truyền nhiễm, các bệnh lý dị ứng và các bệnh ngoài da.

Mắt đỏ kinh niên, có cảm giác như có vật lạ trong mắt, bờ mi bị phù nề, lông mi mọc lệch hướng và rụng đi, cương tụ kết mạc và mất tính bền vững của lớp phim nước mắt (tear film) ở mặt trước nhãn cầu. Hệ quả của việc này là bề mặt giác mạc bị khô làm trầm trọng thêm cương tụ kết mạc và gây ra các vết xước vi thể của biểu mô giác mạc, nhìn hình hơi bị méo và sợ ánh sáng.

Điều trị: Uống và nhỏ kháng sinh, chủ yếu dùng nhóm Tetracyclin, thường do mắt hột (chữa mắt hột).

Bờ mi áp sát bất thường lên nhãn cầu có thể gây ra mắt đỏ. Cụp mí mắt vào trong (entropion) và lông quặm (trichiasis) có thể kích thích và cọ xát bề mặt nhãn cầu. Vễnh mi (ectropion- bờ mi quay lộn ra ngoài) có thể gây bệnh giác mạc do bộc lộ (sự bốc hơi quá mức của nước mắt làm khô bề mặt giác mạc). Cụp mi và vễnh mi có thể chẩn đoán dễ dàng qua sự quan sát mi mắt. Điều trị bằng phương pháp ngoại khoa, bệnh nhân cần phải gặp bác sĩ nhãn khoa.

Viêm do nhiễm độc:

Mắt không đỏ nhiều, nhưng bị kinh niên không lúc nào dứt. Bệnh nhân thường dùng nhiều loại thuốc nhỏ lâu dài chứa chất bảo quản gây độc cho mắt. Mắt có cảm giác khó chịu, không có ghèn, không nhức.

Thăm khám bệnh nhân: Lộn mi mắt thấy có sẹo, không đỏ nhiều.

Điều trị: Xem lại các thuốc đã nhỏ có chứa loại chất bảo quản nào không? ( như Benzakonium gây độc cho mắt). Nên dùng các loại thuốc nhỏ không có chất bảo quản.

Glaucoma cấp:

Bệnh nhân bị đỏ nhiều ở một mắt. Đau nhức mắt lan lên đầu gây nhức đầu (thường xuất hiện ở người trên 45 tuổi). Xuất hiện về đêm làm mắt mờ, nhìn vòng màu.

Thăm khám mắt: Đồng tử nở. Có vòng đỏ quanh tròng đen. Dùng máy đo nhãn áp (Tonometry) đo thấy nhãn áp cao.

Điều trị: Đây là một bệnh nguy hiễm trong nhãn khoa, cần đến bác sĩ nhãn khoa khám kịp thời.

Bệnh đau mắt đỏ rất thường gặp trong cuộc sống hằng ngày. Có những loại nguy hiểm cần điều trị gấp, nhưng cũng có loại nhẹ chỉ thoáng qua mà không cần điều trị. Điều quan trọng là chúng ta phải biết cách nhận biết những dấu hiệu để chẩn đoán đúng nguyên nhân và điều trị thích hợp nhằm tránh những tổn hại về sau.

Phòng bệnh:

Luôn giữ vệ sinh sạch sẽ, khi đi đường bụi phải đeo kiến. Trước và sau khi tiếp xúc với mắt, phải rừa tay với nước sạch và xà phòng, tốt nhất không nên dùng tay tiếp xúc với mắt.

Không dùng chung khăn mặt hoặc các vật dụng vệ sinh khác của người bệnh mắt đỏ. Rửa tay nên dùng nước từ vòi nước và xà phòng.

Khi bị viêm kết mạc mắt cấp thì phải có ý thức phòng tránh lây nhiễm cho người khác như dùng riêng khăn và chậu rửa mặt, đeo kiến và đeo khẩu trang, hạn chế đến nơi đông người, đặc biệt là các hồ bơi công cộng. Trước và sau khi bơi hồ tắm công cộng, nên nhỏ vào mắt thuốc nhỏ mắt loại kháng khuẩn hoặc kháng viêm.

Khi có người trong gia đình bị đau mắt đỏ, cần cách ly, không dùng chung khăn mặt. Không dùng chung thuốc nhỏ mắt, mỹ phẳm trang điểm hoặc các loại thuốc dành cho phòng chống hay trị bệnh về mắt của người bệnh.

Người bệnh mắt đỏ cần cách ly kịp thời, khi bị bệnh nên nghỉ ngơi tại nhà và không nên tới những nơi đông người như trường học hoặc nơi làm việc, nhà trẻ và những nơi công cộng.

Tài liệu tham khảo:

1-    Emergent Treatment of Acute Conjonctivitis.

emedicine-medscape.com/article/797874-overview

2-    Pinkeye (conjunctivitis), Causes, Symtoms, Diagnosis and Treatment.

www.webmd.com/eye-health/tc/pinkeye-topic-overview

3-    Pinkeye-Topic Overview

www.webmd.com/eye-health/tc/pinkeye-topic-overview

4-    Đau mắt đỏ- Bác sĩ Nguyễn Cường Nam

www.ykhoanet.com/yhocphothong/nhankhoa/01-0046.htm

Bs Lê Ánh
01/2012