Mục Lục
Trang
B́a
Ban
Biên Tập
Lá
Thư
Xuân
Lê
Thị Lộc
Sớ
Táo
Quân
Nguyễn
Thị
Thanh
Trí
Câu
Đối
Tết
Vinh
Hồ
Xuân
Quê
Nhà
Phóng Sự
Du Xuân Kỷ
Sửu
Quách
Tấn Cang
Phóng Sự
Du Xuân Kỷ
Sửu
- Kỳ 2
Quách
Tấn Cang
Hương
Xưa...
Lê
Thị Đào
Hồi
Ức
Tết
Quê
Nhà
Lư
Hổ
Những
Ngày
Xuân
Thuở
Ấy
Nguyễn
Thị Thục
Thư
Đầu
Năm
Trương
Huyền Trường
Tết...
Học
Tṛ
Nguyễn
Văn Xê
Xuân
Đất
Khách
Đón
Tết
Đầu
Tiên
Trên
Đất
Mỹ
Lê
Tâm
Anh
Ninh
Ḥa
Và
Tôi
Trần
Thiên Bảo
Không
Đề
Phó
Đức Lâm
Tuổi Con
TRÂU
Phùng
Thị
Phượng
Hai
Cái
Tết
Đầu
Tiên
Nơi
Đất
Khách
Phù
Vĩnh Sơn
H́nh
Ảnh
Hoa Xuân
Sử
Xương Hải
Trâu Ḅ
Tại Ninh Ḥa
Sử
Xương Hải
- Lê
Thị
Lộc
H́nh Ảnh
Đón Xuân Tại
Cali
Lê
Lai
Hội
Quán
Quảng
Đông
Chúc
Tết
Quách
Tấn Cang
Tết
Đi
Lễ
Chùa
Quách
Tấn Cang
Ca
Hát/Nhạc
Tiếng
Hát:
Trần
Thị Minh
Nguyệt
Hà
Thị Thu Thủy
Trích Đoạn
Vở Tuồng Cải
Lương: "Tiếng Trồng
Mê Linh"
Tiếng Đàn
Kịch
Vui
Niềm
Vui
Nhân
Đôi
Lương
Lệ
Huyền
Chiêu
Chuyện
Vui
Chuyện
Vui
Cười
Nguyễn
Văn
Xê
Tử Vi
Tử
Vi
Năm
Kỷ
Sửu - 2009
ABC
Sưu Tầm
(NXV)
Người
Tuổi
Sửu -
TRÂU
ABC
Sưu
Tầm
(NXV)
Năm Kỷ Sửu Nói Chuyện Về Trâu Ḅ
Bạn
Trâu
!
Lê
Tâm
Anh
Tản Mạn Năm
Sửu Về
Chuyện Trâu
Việt
Hải - Los
Angeles
Trâu
Ơi
Ta Bảo
Trâu Này
Nguyễn Phan Lê
Tản Mạn
Về Tết
Kỷ
Sửu
2009
Nguyễn
Văn Thành
Giữ
Trâu
NhàQuê
- Trần
B́nh
Trọng
Cà
Kê Dê
Ngỗng
Chuyện
Con
Trâu
Vinh
Hồ
Năm
Sửu
Viết
Về
Trâu
Nguyễn
Văn Xê
Tranh
Vẽ
Nghệ
Thuật
Kinh Nghiệm Sống
Đạo
Và Đời
- Tham
Sân
Si
Tâm
Đoan
Đi
T́m
Hạnh
Phúc
Tâm Đoan
Bụi
THIỀN
Mục Đồng-Trần
Thanh
Thiên
Chuyện
Phiếm/
Tạp
Ghi
Câu
Chuyện
Văn
Nghệ
Văn
Gừng
Cóc
Nhái
Miệt
Dưới
Người
Xứ
Vạn
Trâu Già
Thích Gặm
Cỏ
Non
Nguyễn Thị
Thanh
Trí
Ngơ
Tối
Trương Huyền
Trường
Tản
Mạn
Về
Người
Nhà
Quê
Trần Khổ
Thương
Quá
Sông
Ơi
!
Trương Huyền
Trường
Văn
Hóa
Ẩm
Thực
Bánh Vá
G̣ Công
Bánh Tằm
Ngang
Dừa
Hoàng
Tiểu
Ca
Chuyện Dưa
Hấu Xưa&Nay
Hoàng
Nam (VHLA)
Bánh Xèo
Canh Chua
Bạc Hà
Hoàng
Nam
Mắm, Món
Ăn Khó Quên
Hoàng
Tiểu
Ca
Bánh Căn
Trên Phố
Sài G̣n
Lê
Kư Thương
Khẩu Vị
Ninh Ḥa
Nguyễn
Tính
Sức
Khỏe
Bệnh
Tiểu
Đường
Loại
2
BS Nguyễn Vĩ
Liệt
Chuyện
Đó
Đây
Nhạc
Xưa
Nhạc
Nay
Nguyễn
Phan
Lê
Mùa
Xuân
Nói Chuyện
Cùng
Nhà
Văn
Đỗ
Hồng
Ngọc
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Tản
Mạn
Về
Vơ
Thuật
Và
Kienando
Việt
Hải
- Hoàng Nam
Tṛ
Chơi
Dân
Gian
NH
Tṛ
Chơi
Dích
H́nh
Nguyễn
Thục
Tṛ
Chơi
Cối
Xay
Tṛ
Chơi
Ống
Thụt
Nguyễn
Thục
Viết
về
Ninh
Ḥa
Dấu
Chân
Trâu
Trên
Xứ
Trầm
Hương
Trần
Thị
Phong Hương
Có
Một
Thời
Ninh-Ḥa
Nhạc Trẻ
Lương
Lệ Minh Trí
Khóc
Một
Ḍng
Sông
Trương
Tiếp Trương
Viết
về
ninh-hoa.com
Ăn Tết
Với
Ninh-Hoa.com
Phạm
Thanh
Khâm
&
Phù
Linh
Trân
Tôi
Đi
Thăm
Ninh-Hoa.com
Lê
Lai
Viết Tiếp
Hành Tŕnh Đến
Với Ninh-Hoa.com
Của MẸ
Lâm
Thanh Nhàn
Đi
Xa
Và
Trở
Về
Phan
Nho
Trở
Về
Phan Kiều
Oanh
Một
Vài
Cảm
Nghĩ
Về
Trang
Web
Phạm
Thanh
Phong
Biên
Khảo
Kinh
Tế
Kinh
Tế
Việt
Nam
Năm
2008
Nguyễn
Văn
Thành
Quá
Tŕnh
Phát
Triển Kinh
Tế
Của Nhật
Bản Từ
Minh
Trị
Thiên
Hoàng
Cho
Đến
Ngày
Nay
Nguyễn
Văn
Thành
Suy
Thoái
Và
Khủng
Hoảng
Kinh
Tế
Tại
Hoa
Kỳ
Nguyễn
Văn
Thành
Viết
Về
Những
Ngôi
Trường
Những
Nốt
Nhạc
Đầu
Tiên
Lương Lệ Huyền Chiêu
Trường
Xưa
Của
Tôi
Lư
Hổ
Kư
Ức
Về
Trường
G̣
Muồng,
Ninh
Ḥa
Phạm
Thanh
Phong
Kư
Ức
Về
Trường
Trung
Học
Đức
Linh
Phù
Du
Trích
Đoạn
Hồi
Kư
Của
Đốc
Học
TRẦN
CẢNH
Phan Kiều
Oanh
Đỉa
Ninh
Ḥa
Phạm
Văn
Thịnh
Du
Lịch
Đường
Về
Miền
Tây
Nam
Bộ
Lương Lệ Bích San
Góc
Việt
Ở Fitur
Madrid
2009
Lâm Thanh
Nhàn
Đặc
San
NH
Kỷ Niệm 5 Năm
Tản
Mạn
ĐẶC
SAN
5
Năm
Nguyễn
Văn Sanh- NXV
Văn
Học
Nghệ
Thuật
Cảm
Nhận
Thơ
Nam
Kha
Lê
Anh
Dũng
T́nh
Yêu Đôi
Lứa
Trong
Ca
Dao
Tục
Ngữ
Nói
Về
Trâu
Vinh
Hồ
Tiếng
Đàn
Tỳ
Bà
Và
Vũ
Điệu
Bharatanatyam
Của
Kim
Loan
Lê Văn Ngô
Sân
Khấu
Phía
Sau
Dương
Công
Thi
-
Anh
Thy
Thơ Vui
Đời Trâu
Tú Trinh
Mừng
Sửu
Lên
Ngôi
Tú
Trinh
Thơ
Một
Thời
Lê
Tâm
Anh
Chút Sương
Nguyễn Thị
Bảy-Hương
Đài
Xuân
Kỷ
Sửu
Nguyễn
Thị
Bảy
Thân
Trâu...
Huy
Bạch
Xuân
Xa
Xứ...
Huy Bạch
Nồng
Nàn
Hương
Xuân
Nguyễn
Thị
Thanh
B́nh
Thơ
XUÂN
Phỏng
Dịch
Nguyên
Bông
Chẳng
Dấu
Gí
Anh
Phù
Du-Phạm
Thanh
Phong
Từ
Dạo
Ấy
Nhạn
Đà
Nuối
Tiếc
Hương
Đài
Mừng
Xuân
Lê
Thị
Đào
Làm
Bài
Thơ
Thật
Là Nhanh
Trần Minh Hiền
Nha
Trang
Nắng
Lụa
Mây
Đào
Tường
Hoài
Xuân
Tha
Hương
Đinh
Bá
Hồ
Dạo
Phố
Mùa
Xuân
Vinh
Hồ
C̣n
Đó
Mùa
Xuân
Nam
Kha
Giao
Thoa
Ánh
Sáng
Nam
Kha
Nhớ Xuân
Đoản Khúc
4
Lê
Lai
Hẹn
Với
Mùa
Xuân
Nguyễn
Phan
Lê
Nỗi
Ḷng
Phương
Lệ
Xuân
Ḷng
C̣n
Măi
Đâu
Đây
Hải
Lộc
Xuân
Hỷ
Lạc
Thanh
Mai
Xuân
Khai
Thanh
Mai
Xuân
Xưa
Thanh
Mai
Chiều
Quê
Diệp
Thế
Mỹ
Cô Tiên
Trong
Ḷng
Anh
Thụy
Nguyên
Cứ
Là
T́nh
Nhân
Mới
Trần
Thị
Minh Nguyệt
Hương Biển
Mặn
Mà
Xuân
Quách
Giao
Biển
Trầm
Luân
Lê
Văn
Quốc
Chúc
Xuân
Phi
Ṛm
Gởi
Cánh
Chim
Xa
Dương Anh Sơn
Vui
Xuân
Xứ
Lạnh
Mai Thái Vân
Thanh
Đá
Vàng
Kim
Thành
Trở
Trời
-
Slide
Show
Kim
Thành
Tháng
Giêng
Khúc
Nguyễn
Văn
Thành
Đón
Xuân
Xứ
Người
Thi
Thi
Ớt Cay
Thi
Thi
Xuân
Viễn
Xứ
Thi
Thi
Xuân
Tái
Ngộ
Trần
Đ́nh Thọ
Xuân
Chiều
Nguyễn
Thị
Thu
-Hoài
Thu
Tuổi
Con
Trâu
Anh
Thy
(Dương
Công
Thi)
Sắc Xuân
Nguyễn
Tính
Mừng
Đáo
Tuế
Nguyễn
Thị
Thanh
Trí
Dáng
Xuân
Nguyễn
Thanh
Trúc
Xuân
T́nh
Tháng
Giêng
Tiểu Vũ
Vi
Đêm
Xuân
Tiểu Vũ
Vi
Thơ
Xuân
Anh
Vũ
- Thiện
Tín
Ca Khúc
Mùa
Xuân
Lê Trung
- Lê Duy Vũ
Vịnh
Con
Trâu
Nguyễn
Văn
Xanh
Văn
Về
Quê Xưa
Lê
Ánh
Những
Lần Đầu
Tiên
Trần Thiên
Bảo
Trâu
Trắng
Trâu Đen
Nguyên
Bông
Ánh
Xuân
Hồng
Nguyên
Bông
Giấc
Mơ
Ḥn
Hèo
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Những Cái
Tết Tuổi Thơ
Lữ
Thanh Cư
Bạn
Cũ
Phan
Phụng
Dung
Đón
Xuân
Này...
Nhớ
Xuân
Xưa
Lê
Thị
Đào
Ve Chai
Mỹ
Hiệp
Cành
Mai
Nở
Sớm
Huỳnh
Trịnh
Tuyết
Hoa
Cánh
Vạc
Phương
Trời
Nguyễn
Tường
Hoài
Con Trâu
Cộ Của Cha
Tôi
Vinh
Hồ
Tết
Trong Dĩ
Văng
Vơ
Thị Như
Hường
Một
Đời Người
Một
Số
Phận
Trần
Khổ
Mừng
Sinh Nhật
Diệp
Thế
Mỹ
Hải
Ngoại
Xuân
Và
Tôi...
Trần
Thị
Nết
Yard
Sale
Đặng
Thị Ngọc
Nữ
Mùa
Xuân
Của
Mẹ
Thu
Phương
Thành
Phố
Nha
Trang
Và
Đêm Noel
Lương Lệ Bích San
Dấu
Chân
Thời
Gian
Dương
Anh
Sơn
Người Việt
Ở
Melbourne
Úc Châu
Ăn Tết
Phù Vĩnh
Sơn
Hai
Ba
Ông
Táo
Về
Trời
Nguyễn
Hữu Tài
Thang
Thuốc Nam
Nguyễn
Văn
Thành
Dấu
Chân
Xưa
Nguyễn
Thị
Thu
(Cầu
Gỗ)
Xuân
Nay
Vắng
Mẹ
Hà
Thị
Thu
Thủy
Tết Mậu
Thân 1968
Lê Phú Thọ
Thằng
Cựng
Chăn
Trâu
Phan
Đông Thức
Tâm T́nh
Ngày Cuối
Năm
Hoàng Tiên - Phi
Ṛm
Chờ
Mùa
Xuân
Tới
Tiểu
Thu
Tháng Giêng
Lạ
Nguyễn
Đôn
Huế Trang
Chiếc Áo
Màu Rêu Xanh
Phan
Thái Yên
Thư từ,
bài vở, h́nh ảnh hoặc
ư kiến xây dựng, xin liên lạc:
Trâu tại Ninh Ḥa - Ảnh: Sử Xương Hải
1. Khái quát về kho tàng ca dao tục ngữ:
Ở trên đời này nói ǵ th́ nói, nhưng nói cho cùng “t́nh yêu” vẫn là cái ǵ bất hủ, bất diệt, tồn tại với thời gian. Kể từ khi con người hiện hữu trên trái đất già nua đến nay đă hàng vạn năm nhưng t́nh yêu không già, t́nh yêu vẫn trẻ, mới lạ, hấp dẫn, mê hồn và người ta vẫn c̣n đang bâng khuâng tự hỏi:
“Làm sao cắt nghĩa được t́nh yêu?” - Xuân Diệu
Chính v́ thế mà văn hào Pháp Voltaire đă nói:
“Chân lư cuối cùng trên cơi đời vẫn là t́nh yêu.”
Tôi vẫn nghĩ rằng nếu không có kho tàng văn chương b́nh dân th́ thật khó để mà biết đích xác trái tim của người VN xưa ra sao? Bởi văn chương bác học cổ điển từ khi h́nh thành đến đầu TK 20 đă trải qua hơn một ngh́n năm, nhưng trên thi đàn hầu hết các thi gia đều chăm chú làm thơ ngâm vịnh, xướng họa, bày tỏ ư chí, hướng về t́nh yêu thiên nhiên, cha me, vợ chồng, bằng hữu, đất nước, giống ṇi, không đả động ǵ đến t́nh yêu đôi lứa - một đề tài có vẻ như bị cấm kỵ, kiêng dè, nhất là những chuyện “kín” trong pḥng the. Nếu có nói đến - như trong Kiều, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc, Lục Vân Tiên chẳng hạn, th́ những lứa đôi ấy đều xuất thân từ giới quyền quư và quê quán dường như không phải ở VN mà ở tận bên Tàu. T́m đâu ra h́nh ảnh một cô gái VN đi trên con đường làng rợp bóng tre xanh hay đi lễ trong các lễ hội Mùa Xuân mặc y phục VN, như bốn câu sau đây của Nguyễn Nhược Pháp (thời tiền chiến) mô tả một cô gái cùng thầy mẹ đi Chùa Hương:
Khăn nhỏ đuôi gà cao
Lưng đeo dăi yếm đào
Quần lĩnh, áo the mới
Tay cầm nón quai thao
Cũng như hai câu trong bài thơ Chân Quê của Nguyễn Bính (cũng thời tiền chiến):
Nào đâu cái áo tứ thân
Cái khăn mỏ quạ, cái quần vải đen?
Những h́nh ảnh “chân quê” ấy rất khó t́m thấy trong thi ca bác học cổ điển trừ Hồ Xuân Hương - là một trường hợp đặc biệt. Nữ sĩ đă phác họa chân dung, t́nh yêu và sức sống của người con gái VN như sau:
- Thân em vừa trắng lại vừa tṛn
- Lược trúc chải cài trên mái tóc
Yếm đào trể xuống dưới nương long
Đôi g̣ bồng đảo sương c̣n ngậm
Một lạch đào nguyên suối chửa thông
- Chành ra ba góc da c̣n thiếu
Xếp lại đôi bên thịt vẫn thừa
- Mười bảy hay là mười tám đây
Cho ta yêu dấu chẳng rời ta
- Thân em như quả mít trên cây
Vỏ nó sù ś múi nó dầy
Quân tử có thương th́ đóng cọc
Xin đừng mó máy nhựa ra tay
- Bốn mảnh quần hồng bay phất phới
Hai hàng châu ngọc duỗi song song
- Càng nóng bao nhiêu th́ càng mát
Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày
- Nâng niu ướm hỏi người trong trướng
Ph́ phạch trong ḷng đă sướng chưa?
Qua thơ Bà, họ là những cô gái VN trẻ đẹp, xao xuyến, rực lửa trước t́nh yêu say đắm, họ đă yêu tha thiết, táo bạo, không chút e dè, sợ sệt, giấu diếm. Họ sống hồn nhiên, thoải mái, không bị ràng buộc, câu thúc bởi một thế lực nào. Tác giả Nguyễn Lộc đă nhận xét về trường hợp đặc biệt của bà Hồ Xuân Hương như sau:
“Hồ Xuân Hương nghiêng về b́nh dân hơn là bác học. Nhà nữ thi sĩ này dường như mượn của văn học bác học cái phần trang sức bên ngoài để tŕnh làng, c̣n nén chặt bên trong đến tràn ứ lại là cái phần hồn dân gian đầy xức sống của ḿnh.”
Chính v́ thế mà nội dung thơ Bà, rất gần gũi với ca dao tục ngữ. Những h́nh ảnh chân thật, sống động, đầy say mê hấp dẫn của t́nh yêu đôi lứa qua thơ Bà khó t́m thấy trong thi ca bác học cổ điển nhưng lại đầy dẫy trong kho tàng ca dao tục ngữ.
Giới b́nh dân VN đă sáng tạo liên tục, bền bỉ, được truyền khẩu, sàng lọc qua hai ngh́n năm lịch sử, nhờ thế mà ngày nay chúng ta có một kho tàng ca dao tục ngữ vô cùng phong phú về chất lượng và đồ sộ về số lượng. Họ là ai? Là tuyệt đại đa số dân VN, những người dân b́nh thường thấp cổ bé miệng, tầng lớp nghèo khổ thua thiệt trong xă hội, hầu hết sống trong các lũy tre làng, đa số không biết chữ nhưng trời thương đă ban cho họ một tâm hồn thi sĩ dễ dàng rung động trước ngoại cảnh, dễ dàng trắc ẩn, thương tâm trước những cảnh đời éo le ngang trái và cũng dễ dàng “xuất khẩu thành thơ”. Họ làm thơ lục bát dễ như đi cày, dệt cửi, chăn trâu, thổi sáo, thả diều, ḥ hát… Lục bát trở thành mạch sống tâm hồn của dân tộc. Ba câu lục bát biến thể sau đây phát ra từ cửa miệng tự nhiên như lời nói mà thành thơ - giữa cảnh trời nước mênh mông đọc lên nghe sảng khoái vô cùng:
- Thuyền đi trước cho tôi lướt đến cùng
Kẽo đến khúc quành bờ bụi mông lung
Nếu phải duyên trời định th́ chúng ḿnh gặp nhau
Có hai ông già thuộc thế hệ cha tôi, sống tại làng Xuân Hoà quê ngoại tôi, một người chỉ biết đọc biết viết, c̣n người kia hoàn toàn không biết chữ, nhưng họ đă từng đọc cho tôi nghe những vần thơ lục bát của họ sáng tác, suốt hai tiếng đồng hồ vẫn chưa hết, thơ cất trong bụng chứ không chép ra giấy. Hôm nay họ đă ra người thiên cổ và thơ họ, tôi chỉ thuộc được dăm câu, có “truyền khẩu” cho một số bạn bè nghe. Từ đó tôi có suy nghĩ, kho tàng thi ca b́nh dân VN hôm nay đă sưu tầm được một số lượng lớn có thể dày bằng một cuốn tự điển nếu in ra, thật ra đó cũng chỉ là một hạt cát trong sa mạc, bởi qua thời gian dài cả ngh́n năm, bộ óc con người không tài nào nhớ hết và đă “thất truyền” rất là nhiều. Hiện tại trong dân gian việc hô bài cḥi, hát đối, hát ru em, v.v… không c̣n thịnh hành như xưa nhưng cũng may, từ khi có chữ quốc ngữ và việc in ấn được dễ dàng, người ta bắt đầu nghĩ tới việc sưu tầm ca dao tục ngữ để in thành sách truyền lại cho con cháu mà Cụ Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc là người tiên phong. Ngày nay trên Internet đă có nhiều trang Web tiếp tục làm công việc đó, trong số đó có Ông Hà Phương Hoài đă chắt chiu, gom góp, sàng lọc, hệ thống trên 25 ngàn câu ca dao tục ngữ suốt hơn ba năm để đem lên trang Web của ông năm 2004. Đến hôm nay th́ chúng ta đă có được một số lượng ca dao tục ngữ càng đồ sộ hơn nữa. Xin trích vài câu về t́nh yêu đôi lứa:
- Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân…
- Hỡi cô tác nước bên đàng
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi
- Sáng trăng giă gạo giữa trời
Cám bay phất phưởng thương người xứ xa
- Sáng trăng sáng cả đêm rằm
Anh đi qua ngơ em nằm không yên
Nghe thật là trữ t́nh, lăng mạn, ướt át, nhưng lại thiếu vắng trong thi ca bác học cổ điển.
2. T́nh yêu đôi lứa trong ca dao tục ngữ nói về trâu cùng những câu ca dao tục ngữ chọn lọc khác:
Trong 12 con giáp có 2 con đầu là Tư, Sửu đuợc ca dao tục ngữ nhắc đến khá nhiều, nhưng nhiều nhất là trâu. V́ VN là nước nông nghiệp lâu đời, “con trâu là đầu cơ nghiệp” nên con trâu đă được người b́nh dân yêu quư đến nỗi được cúng tế, như cúng Tết Trâu tại xứ Ninh quê tôi và tại một số địa phương khác. Năm nay là năm Kỷ Sửu, nên bài này được dành ưu tiên cho trâu trong việc tuyển chọn ca dao tục ngữ.
Ca dao tục ngữ dính dáng đến con trâu có rất nhiều nhưng ở đây chúng tôi chỉ chọn những câu đặc biệt nói về t́nh yêu đôi lứa. Tuy nhiên để thêm phần sáng tỏ, đầy đủ, chúng tôi có tuyển chọn thêm một số câu ca dao tục ngữ nổi tiếng dù không dính dáng đến con trâu, nhưng có cùng một ư nghĩa.
Chúng ta thấy h́nh ảnh con trâu tuy đen đúa, cục mịch, ḿnh mẫy lấm lem bùn đất nhưng khi đưa vào thơ th́ trở nên đẹp đẽ lạ thường như câu sau đây:
- Con gái mười bảy bẻ găy sừng trâu
H́nh ảnh một cô thôn nữ trẻ đẹp có thân h́nh nảy nở, cân đối, tràn đầy sinh lực hiện ra trước mắt người đọc trông thật duyên dáng, quyến rũ, dễ thương làm sao!
Sừng trâu mà em c̣n bẻ găy th́ đối với một chàng trai mới lớn, em sợ chi mà chẳng tấn công? Vâng, đúng như thế! Không phải chàng trai mà chính cô gái đă táo bạo tỏ t́nh trước qua những câu duyên dáng ư nhị sau đây:
- Trâu kia kén cỏ bờ ao
Anh kia không vợ đời nào có con
Người ta con trước, con sau
Thân anh không vợ như cau không buồng
Cau không buồng như tuồng cau đực
Trai không vợ cực lắm anh ơi
Người ta đi kép về đôiThân anh đi lẻ, về loi một ḿnh
- Tiện đây xơi một miếng trầu
Gọi là nghĩa cũ về sau mà chào
Trầu này trầu quế, trầu hồi
Trầu loan, trầu phượng, trầu tôi, trầu ḿnh
Trầu này trầu tính, trầu t́nh
Trầu nhân, trầu ngăi, trầu ḿnh với ta
Trầu này têm tối hôm qua
Giấu cha giấu mẹ đem ra cho chàng
Trầu này không phải trầu hàng
Không bùa, không thuốc sao chàng không ăn ?
Hay chàng chê khó chê khăn
Xin chàng đứng lại mà ăn miếng trầu- Thiên duyên kỳ ngộ gặp chàng
Khác ǵ như thể phượng hoàng gặp nhau
Tiện đây ăn một miếng trầu
Hỏi thăm quê quán ở đâu chăng là
Xin chàng quá bước vào nhà
Trước là hỏi chuyện sau là nghĩ chân
- Thoạt tiên trải chiếu ra ngồi
Trầu cau ăn đoạn hỏi người thủy chung
Em hỏi chàng có yêu cùng
Tiếng tăm em chịu, thẹn thùng em mang
Ví dù chàng có ḷng thương
Th́ em chẳng quản ǵ đường xa xôị
Chàng về chàng cứ cho tươi
Chàng đừng héo ủ người cười đến ta
Anh chàng đâu chịu thua, cũng nhanh trí tung ra những lời tán tỉnh táo bạo không kém:
- Cô kia bỏ tóc đuôi gà
Nắm đuôi cô lại, hỏi nhà cô đâu?
Nhà em ở dưới đám dâu
Ở bên đám bắp đầu cầu ngó qua
Ngó qua dám đậu trổ hoa
Đám dưa trổ nụ đám cà trổ bông- Em thời vác cuốc thăm đồng
Anh th́ giả cách mang lồng chọi chim
V́ em anh phải đi t́m
Xưa nay anh biết chọi chim là ǵ
- Cô kia cắt cỏ một ḿnh
Cho anh cắt với chung t́nh làm đôi
Cô c̣n cắt nữa hay thôi
Cho anh cắt với làm đôi vợ chồng!- Một rằng ḿnh quyết lấy ta
Ta về bán cửa bán nhà mà đi
Ta về bán núi Ba V́
Bán chùa Hương Tích, Phật đi làu làu
Ta về bán hết ngựa trâu
Bán hột thầu dầu, bán trứng gà ung
Bán ba mươi sáu Thổ công
Bán ông Hành Khiển, vợ chồng Táo Quân
Bán từ giờ Ngọ giờ Dần
Giờ Tư giờ Sửu giờ Thân giờ Mùi
Ta về bán cả que cời
Bán tro đun bếp bán trăm khêu đènTa về bán trống bán kèn
Có ǵ bán hết, lấy tiền cưới em.
Tại sao cô gái b́nh dân VN dám vượt qua hàng rào luân lư lễ giáo Nho giáo đă từng thống trị xă hội VN suốt 1.000 năm, điều ít xảy ra trong thi ca bác học cổ điển? (ví dụ như trong cuốn Lục Vân Tiên, chàng Vân Tiên vừa gặp nàng Nguyệt Nga đă nói: “Thôi thôi ngồi đó chớ ra, Nàng là phận gái ta là phận trai”).Bởi v́ theo học giả Kim Định, VN tự ngh́n xưa đă h́nh thành một nền văn minh “nhân chủ làng xă”. Ở làng xă người dân sống tương đối tự do, mọi việc trong làng do họ tự lo liệu gần như tự trị, không bị lệ thuộc chi phối nhiều bởi triều đ́nh, nên mới có câu:
- Phép vua thua lệ làng
Dĩ nhiên họ cũng không bị chi phối, lệ thuộc nặng nề bởi quan niệm, kinh điển Nho giáo như giới quư tộc, Nho sĩ. Họ nh́n đời bằng con mắt b́nh dị, phóng khoáng, tự do, thoải mái hơn nhiều. Ngay đến các hàng Vua chúa, quan lại, Nho sĩ vẫn bị họ châm biếm:
- Con vua th́ đuợc làm vua
- Quan nhất thời dân vạn đại
- Tôi là con gái đồng trinh
Tôi đi bán rượu qua dinh ông Nghè
Ông Nghè sai lính ra de
Bẩm lạy ông Nghè tôi đă có con
Có con th́ mặc có con
Thắt lưng cho tṛn mà lấy chồng quan
- Ai ơi đừng lấy hủ nho
Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm…
- Quan thấy kiện như kiến thấy mỡ
- Quan trên ơi hỡi quan trên,
Hiếp dân, ăn chặn, chỉ biết tiền mà thôi
- Cậu cai buông áo em ra,
Đặng em đi bán kẻo hoa em tàn
Chợ trưa dưa sẽ héo đi
Lấy chi nuôi mẹ, lấy ǵ nuôi con
Qua ca dao tục ngữ, “chân dung” người con gái VN xưa được khắc họa rơ nét: đẹp cả về thể xác lẫn tâm hồn:
- Thấy em nhỏ thó lại có duyên ngầm,
Anh phải ḷng thầm hơn mấy năm nay.
- Thấy cô yếm thắm, răng đen
Nam mô Đà Phật lại quên mất chùa
- Áo gài năm nút hở bâu
Em c̣n cha mẹ dám đâu tự t́nh
- Áo em, anh bận lấy hơi,
Nón em, anh đội che trời nắng mưa.
- Áo đơm năm nút con rồng
Ở xa con phụng, lại gần con quy
- Áo nâu ai mặc nên xinh
Cho duyên em lịch, cho t́nh ai say
- Áo tứ thân em treo trên mắc
Đêm anh nằm anh đắp lấy hơi
- Ai xui em có má hồng
Để người quân tử đem ḷng nhớ thương
- Thấy em g̣ má hồng hồng
Phải chi em đừng mắc cỡ anh bồng anh hôn
- Ḿnh nhớ ta như cà nhớ muối
Ta nhớ ḿnh như cuội nhớ trăng
Ḿnh về ḿnh nhớ ta chăng
Ta về ta nhớ hàm răng ḿnh cười- Trầu say vương vất vân ṃng
Nh́n môi em đỏ khiến ḷng anh say- V́ chưng ăn miếng trầu anh
Cho nên má đỏ tóc xanh đến giờ- Dao cau rọc lá trầu vàng
Mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa
-Trúc xinh trúc mọc đầu đ́nh
Em xinh em đứng một ḿnh cũng xinh...- Cô kia má đỏ hồng hồng
Cô chưa lấy chồng c̣n đợi chờ ai- Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền…
Năm thương cổ yếm đeo bùa
Sáu thương nón thúng quai tua dịu dàng
- Em là con gái nhà ai
Thắt lưng nhiễu bạch, hai tai đeo trầm
Lại đây cho anh hỏi thăm
Nhung kia mà sánh với trầm nên chăng?
- Mày th́ cong tợ trăng non
Mặt thuôn trứng ngỗng, ngó ṃn lông nheo- Ai làm cái nón quai thao
Để cho anh thấy cô nào cũng xinh-Tóc em dài em cài hoa thiên lư,
Thấy em hiền anh để ư anh thương- Em là con gái đồng chiêm
Lấy dao cắt cỏ, lấy liềm bổ cau
Quần màu nâu, áo màu nâu
Cái thắt lưng láng đứng đâu cũng gịn
- Cổ tay em trắng lại tṛn
Để cho ai gối nó ṃn một bên?
Qua đó, chúng ta thấy vóc dáng nàng không hẳn là “ḿnh hạc xương mai, liễu yếu đào tơ, tuyết nhường màu da” như vẫn thường được nhắc đến trong thơ ca bác học, mà mặn mà, đằm thắm, giản dị, rắn chắc, cân đối, khoẻ mạnh, nhanh nhẹn, đầy sinh lực, bởi trên đồng ruộng hay bên khung cửi, nàng đă từng lao động nặng nhọc:
- Thân em vất vả trăm bề
Sớm đi ruộng lúa, tối về ruộng dâu
Có lược chẳng kịp chải đầu
Có cau chẳng kịp têm trầu mà ăn- Trầu lên nửa nọc trầu vàng
Thương cô áo chẹt vá quàng nửa lưng
Năm canh th́ ngủ lấy ba
Hai canh coi sóc cửa nhà làm ănBiết đâu nàng cũng luyện tập vơ nghệ như “nam nhi chi chí”:
- Ai về B́nh Định mà coi
Đàn bà con gái múa roi đi quyền
Giả sử nếu tất cả phụ nữ VN về thể xác đều gầy nhom như “cánh vạc bay” của Trịnh Công Sơn, về tinh thần th́ bạc nhược suốt đời chỉ biết khép ḿnh trong “kín cổng cao tường” để làm “t́ thiếp” người như Bà Triệu đă cảnh giác xưa kia, th́ thử hỏi suốt 4 ngh́n năm lịch sử làm sao bảo tồn được ṇi giống, bảo vệ được đất nước tồn tại đến ngày nay? Cho nên trở về với ca dao tục ngữ là trở về với cội nguồn dân tộc, trở về với tinh hoa, t́nh tự của giống ṇi: tinh thần tự chủ, tự do, lạc quan, thực tế, bi trí dũng, mạnh khoẻ, năng động… chống lại tinh thần bạc nhược, bệnh hoạn, “ăn no lại nằm”, nô lệ, vong bản, phù phiếm, vọng ngoại… vốn là liều thuốc độc vô h́nh đă và đang đầu độc làm suy yếu dân tộc gống ṇi dẫn tới diệt chủng, mất nước, vô t́nh thực hành chính sách “di dân- đồng hoá” tầm ăn dâu, trường kỳ mai phục, năm mủi giáp công vô cùng độc hiểm của chủ nghĩa bành trướng bá quyền Trung cộng:
- Phấn son tô điểm sơn hà
Làm cho rỡ mặt đàn bà nước Nam- Giặc đến nhà đàn bà phải đánh
- Anh ơi, hăy giữ việc công
Để em cày cấy mặc ḷng em lo!
Chính v́ thế mà ngày xưa, trước khi dựng vợ gă chồng, cả chú rễ lẫn cô dâu đều được hai bên “coi mắt” kỹ lưỡng:
- Mua trâu xem vó, lấy vợ xem ṇi
- Trai th́ cày ruộng khiển trâu
Gái th́ phải biết bổ cau têm trầu
V́ tập tục cưới gả ngày xưa thường đặt nặng vấn đề “môn đăng hộ đối” và thói đời thường “tham phú phụ bần” nên đă làm tan ră nhiều t́nh duyên đôi lứa:
- Công anh chăn nghé đă lâu
Bây giờ nghé đă thành trâu ai cày?- Trời mưa cho ướt lá khoai
Công anh làm rễ đă hai năm tṛn
- Công anh xúc tép nuôi c̣
Đến khi c̣ lớn c̣ ḍ c̣ bay
- Tiếc công vót nứa đan lờ,
Để cho con cá vượt bờ nó đi
- Anh thương em từ thuở má hồng
Bây giờ em lớn, lấy chồng bỏ anh.
Đọc lên nghe năo ḷng! Bây giờ nàng đă sang ngang rồi th́ có nước “đi kiện củ khoai” chứ kiện ai? Do đó chàng chỉ c̣n một cách để giải tỏa nỗi đau là cứ nói phét lên, cứ nói phóng đại lên cho bỏ ghét:
- Con kiến mày kiện củ khoai,
Mày chê tao khó lấy ai cho giầu.
Nhà tao chín đụn mười trâu,
Lại thêm ao cá bắt cầu rửa chânCầu này là cầu ái ân
Một trăm con gái rửa chân cầu này
Có rửa th́ rửa chân tay
Đừng rửa chân mày, chết cá ao anh
Trên đời không thiếu những anh sàm sỡ, suồng să, có máu dê máu tham, hễ thấy gái là cứ tươm tướp xáp tới, hai con mắt đẫn đờ, miệng nói lảm nhảm, hai tay quờ quạng… trông nham nhở, mất lịch sự nên đă bị các nàng lên lớp phản đối triền miên khói lửa:
- Anh đánh th́ tôi chịu đ̣n
Tánh tôi hoa nguyệt mười con chẳng chừa
Anh đánh th́ tôi xin thưa
Tánh tôi hoa nguyệt chẳng chừa được đâu
Ăn quen chừa được chẳng lâu
Lệ làng làng bắt, mất trâu mặc làng
- Bươm bướm mà đậu cành hồng
Đă thương cô chị, lại bồng cô em- Con công tố hộ trên rừng
Đă yêu cô chị lại bồng cô em
- Em là con gái đêm hôm
Anh đừng lui tới mà nam nồm tội em!
- Anh ở hà xứ đâu ta
Cớ sao anh biết vườn hoa chị tàn
Hoa tàn nhưng nhụy chưa tàn
Muốn xem chị sẽ vén màn cho xem
- Thôi thôi buông áo em ra,
Đặng em đi bán kẻo hoa em tàn
- Anh về mắc vơng nuôi con,
Đừng nên tơ tưởng trái chanh non cuối mùa
- Anh có thương th́ thương cho trót
Có trục trặc th́ trục trặc luôn
Đừng làm theo thói ghe buôn
Nay về, mai ở cho buồn dạ em
- Anh thương em thương quấn thương quít
Bồng ra gốc mít, bồng khít gốc chanh
Bồng quanh đám sậy, bồng bậy vô mui
Bồng lui sau lái, bồng ngoái trước mũi
- Anh thương nói thiệt em nhờ
Xin đừng nói gạt em chờ hết duyên
- Ai đem em đến chốn này?
Bên kia là núi, bên này là sông
Đôi khi v́ hoàn cảnh trái ngang khiến nàng phải buông xuôi theo định mệnh:
- Bước xuống ruộng sâu, em mảng sầu tấc dạ
Tay em ôm bó mạ, lụy ứa hai hàng
Ai làm lỡ chuyến đ̣ ngang
Cho loan với phượng đôi hàng biệt ly
Hậu quả một phần cũng do anh chàng quá rụt rè, nhút nhát, chần chờ không quyết định:
- Em như ngọn cỏ phất phơ
Anh như con nghé ngơ ngơ giữa đồng
- Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh không hỏi những ngày c̣n không?
Bây giờ em đă có chồng
Như chim vào lồng, như cá mắc câu…
Ngày xưa việc cưới gả do cha mẹ quyết định theo quan niệm tứ đức tam ṭng: “tại gia ṭng phụ”. Tuy nhiên không phải hoàn toàn do “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” có nhiều cô cũng có đầy đủ bản lĩnh, ư chí, nghị lực, không để bị câu thúc, ràng buộc đă dám sống trọn vẹn cho t́nh yêu:
- Chàng đi làm ruộng nơi đâu
Để em dẫn nghé, dắt trâu theo chàng
- Yêu nhau ruột héo xương ṃn
Yêu nhau đến thác vẫn c̣n yêu nhau.
Quê anh ở tận nơi đâu?
Để em may áo viền bâu gởi về.
- Yêu nhau chẳng quản đường xa.
Đá vàng cũng quyết phong ba cũng liều.
- Anh đấng làm trai nam nhi chi chí
Em phận làm gái, nhi nữ quần thoa
Thấy đàn cá nhảy khỏi sa
Ưng không tại bậu, cha mẹ già biết đâu?
- Anh đi làm thợ nơi nao?
Để em gánh đục gánh bào theo anh
- Anh ơi! chớ liệu, đừng lo
Dù ai cấm chợ ngăn đ̣, có em.
- Anh ơi! đường chẳng bao xa
Anh không bước tới, pḥng hoa em chờ
- Anh về cho em về theo
Tiền cưới mặc họ, tiền cheo mặc làng
- Anh về sắm nón sắm quai
Sắm giường sắm chiếu ngày mai em về
-Trời cao bể rộng mông mênh
Ở sao cho trọn tấm t́nh phu thê.
Trót đà ngọc ước vàng thề
Dẫu rằng cách trở sơn khê cũng liều
-Thiếp trao chàng câu ân, câu ái
Chàng trao thiếp câu ngăi, câu nhân
Cả bốn câu hợp lại Tấn với Tần nên duyên
- Yêu nhau con mắt liếc qua
Kẻo chúng bạn biết, kẻo cha mẹ ngờ
Gần thời chẳng bán duyên cho
Xa xôi cách mấy lần đ̣ cũng sang.
- Quạ kêu nam đáo nữ pḥng
Người dưng khác họ đem ḷng nhớ thương
Chỉ điều ai khéo vấn vương
Mỗi người mỗi xứ mà thương nhau đời
- Anh với em như mía với gừng
Gừng cay mía ngọt ngát lừng mùi thơm
Anh với em như nước với non
Non xanh nước biếc duyên c̣n dài lâu
- Anh ơi! nôm cá xong chưa?
Xuồng em neo đợi chờ trưa anh về
- Anh ơi! đi lại cho dày
Thầy mẹ không gả em bày mưu cho
- Anh về sương gió lạnh lùng
Ở đây chung gối chung mùng với em
- Anh về em nắm cổ tay
Em dặn câu này anh chớ có quên
Đôi ta đă trót lời nguyền
Chớ xa xôi mặt mà quên mảng ḷng
- Một yêu em gửi miếng trầu
Hai yêu em gửi áo nâu về nhà
Ba yêu em gởi áo hoa
Bốn yêu em gửi thư nhà cho anh
Năm yêu em gởi quạt xanh
Sáu yêu em gửi một cành kim thoa
Bảy yêu em gửi khăn là
Tám yêu em gửi cành hoa cho chàng
Chín yêu em gửi lạng vàng
Mười yêu em chỉ lấy chàng mà thôi- Đói ḷng ăn nửa quả sim,
Uống lưng bát nước đi t́m người thương
Người thương ơi hỡi người thương
Đi đâu mà để buồng hương lạnh lùng
- Chàng về sắm sửa loan pḥng
Thiếp xin điểm phấn tô hồng thiếp theo
- Ai về đằng ấy hôm mai
Gửi dăm cái nhớ, gửi vài cái thương
Gửi cho đến chiếu đến giường
Gửi cho đến tận buồng hương chàng nằm- Trách gà vội gáy tàn canh
Không lâu tí nữa cho t́nh thở than
- Vắng chàng em vẫn hỏi thăm
Nơi ăn đă vậy, nơi nằm làm sao?- Láng giềng đă tỏ đèn đâu?
Chờ em ăn dập miếng trầu em sang
Đôi ta cùng ở một làng
Cùng chung một ngơ vội vàng chi anh?
Em nghe họ nói mong manh
Dường như họ biết chúng ḿnh với nhau- Trầu này trầu tính, trầu t́nh
Trầu nhân, trầu ngăi, trầu ḿnh với ta
Trầu này têm tối hôm qua
Giấu cha giấu mẹ đem ra cho chàng
- Thương nhau cởi áo cho nhauVề nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay
- Chàng về để áo lại đây
Để khuya em đắp gió tây lạnh lùng- Chàng về cho chóng rồi ra
Kẽo em chờ đợi sương sa lạnh lùng
- Chuột kêu chút chít trong rương
Anh đi cho khéo kẽo đụng giường mẹ hay- Chuột kêu chút chít trong ṿ
Ḷng anh có muốn th́ ṃ lại đây
- Anh ơi đă có vợ chưa?
Mà anh ăn nói gió đưa ngọt ngào
Mẹ già anh ở nơi nao?
Để em t́m vào hầu hạ thay anh
Chàng thề non hẹn biển, dù hoàn cảnh có đưa đẩy thế nào cũng quyết một ḷng sống chết với người yêu:
- Anh thương em trầu hết lá lươn
Cau hết nửa vườn cha với mẹ nào hay
Dầu mà cha mẹ có hay
Nhứt đánh nh́ đày, hai lẽ mà thôi
Gươm vàng để đó em ôi!
Chết th́ chịu chết, ĺa đôi anh không ĺa
- Chân xiềng cổ lại đeo gông
Chết anh anh chịu chứ không bỏ nàng- Cha mẹ anh có đánh quằn, đánh quại
Bắt anh ra treo tại nhành dương
Biểu từ ai, anh từ đặng
Chớ biểu từ người thương, anh không từ- Nửa đời sương gió ngang tàng
Trái tim lụy chỉ v́ nàng đấy thôi
Trước cảnh người yêu phụ bạc chạy theo giàu có “ruộng mẫu trâu đôi” lên xe hoa đi lấy chồng xa, chàng chỉ c̣n biết buông lời trách móc, oán than:
- Trâu đồng ta ăn cỏ đồng ta
Tuy rằng cỏ cụt nhưng mà cỏ thơm- Thương nhau v́ nợ v́ duyên
Trâu đôi chi đó, thổ điền chi đây- Mất trâu mất ruộng không màng
Mất cây cuốc mục ra làng kiện thưa- Trâu kia chết để bộ da
Người chết để tiếng xấu xa muôn đời
- Trâu ta ăn cỏ đồng ta
Đừng ham cỏ tốt ăn qua đồng người
Hàng ta, ta bận cũng tươi
Ham chi hàng ngoại, kẻ cười người chê
- Bao giờ cho mạ lên non
Một trăm mẫu đất có con trâu cày.
- Thật thà, cũng thể lái trâu,
Yêu nhau, cũng thể nàng dâu mẹ chồng
Chàng cho rằng chuyện vợ chồng là do duyên nợ chứ đâu phải v́ hai chữ giàu nghèo:
- Nghĩ xa rồi lại nghĩ gần
Làm thân con nhện mấy lần vương tơ
Về đâu trong đục mà chờ
Hoa thơm mất tiết, nương nhờ vào đâu?
Số em giàu, lấy khó cũng giàu
Số em nghèo chín đụn mười trâu cũng nghèo
Phải duyên phải kiếp th́ theo
Giàu ăn khó chịu, lo ǵ mà lo- Trăm năm cơ hội t́nh cờ,
Đàn cầm anh găy, câu thơ anh đề.
Muốn cho thuận nẻo đi về,
Anh sang làm rể, em về làm dâu.
Số giàu lấy khổ cũng giàu,
Số nghèo chín đụn mười trâu cũng nghèo.
Phải duyên phải kiếp th́ theo,
Khuyên em chớ nghĩ giàu nghèo làm chi.
Em ơi! chữ vị là v́,
Chữ dục là muốn, chữ tùy là theo,
Ta đă yêu nhau tam tứ núi cũng trèo,
Thất bát giang cũng lội, tam thập đèo cũng qua.- Thương nhau v́ nợ v́ duyên
Trâu đôi chi đó, thổ điền chi đây
Trước hoàn cảnh khó khăn chàng chỉ biết mượn lời thơ để tự an ủi:
- Chẳng qua số phận long đong
Cột trâu, trâu đứt, cột tṛng, tṛng trôi.
Thời phong kiến cho phép trai năm thê bảy thiếp, nên phụ nữ đă phải gánh chịu nhiều thua thiệt cay đắng trong cảnh lấy chồng chung:
- Mật ngọt rớt xuống thau đồng
Những lời anh nói cho ḷng em say
Một trâu anh sắm đôi cày
Một chàng đôi thiếp có ngày oan gia!
Chàng ơi! chàng cho em ra
Nhẽ đâu một ổ đôi gà ấp chung.- Ai bầy cái cảnh đa thê
Để cho em phải nhiều bề khổ đau
Ngày xưa đối với những chàng trai vào đời chỉ có hai bàn tay trắng không công danh sự nghiệp th́ ba việc sau đây thật là khó “dàn trời”:
- Mua trâu, cưới vợ, làm nhà
Cả ba việc ấy đều là khó thay!
Nhưng thời xưa cũng đâu có khác bây giờ, nhiều người làm nên sự nghiệp là nhờ của cải nhà vợ “chuột sa hũ nếp” hay là gặp vợ giỏi “sau lưng người đàn ông thành công luôn luôn có người đàn bà”:
- Làm ruộng có trâu làm giầu có vợ
Trước hoàn cảnh đẩy đưa, phải biết chấp nhận thực tế, và thỏa vui với hạnh phúc trong tầm tay:
- Cành đào lá liễu phất phơ
Đường đi khuất nẻo ai ngờ gặp nhau
Gặp nhau ăn một miếng trầu,
C̣n hơn đám cưới mổ trâu ăn mừng.
Bài thơ sau đây mới lạ về h́nh thức, có nhiều sáng tạo trong cách gieo vần, đặt câu, tương tự như thơ mới bây giờ, nội dung cũng mới lạ:
- Ḥn đá cheo leo,
Con trâu trèo, con trâu trợn
Con ngựa trèo, con ngựa đổ.
Anh thương em lao khổ
Tận cổ chí kim,
Anh thương em khó kiếm khôn t́m.
Cây kim luồn qua sợi chỉ,
Sự bất đắc dĩ phu mới ĺa thê,
Nên hay không nên, anh ở em về,
Đừng giao, đừng kết, đừng thề mà vương
Hẹn lần hẹn lửa để rồi cũng chỉ là nước chảy mây bay:
- Tháng tư ngày chẳn tháng dư
Ta lại chần chừ cho đến tháng năm
Tháng năm là tháng trâu đầm
Ta hẹn ḿnh rằng tháng sáu ḿnh lên
Tháng sáu lo chửa kịp tiền
Bước sang tháng bảy lại liền mưa ngâu
Tháng bảy là tháng mưa ngâu
Bước sang tháng tám lại đầu trăng thu
Tháng tám là tháng trăng thu
Bước sang tháng chín mù mù mưa rươi
Tháng chín là tháng mưa rươi
Bước sang tháng mười đă đăi mưa đông
Quanh đi quẩn lại em đă có chồng
Như chim trong lồng, như cá cắn câu
Thách cưới là tục lệ lâu đời, nếu không ưng th́ cứ thách cho thật cao, thách trên trời dưới biển, thách cho “thỏa tấm ḷng”:
- Cưới em tám vạn trâu ḅ
Chín vạn dê lợn, nười ṿ rượu tăm.
Lá đa mặt nguyệt hôm rằm
Răng nanh thằng Cuội, râu cằm Thiên Lôi
Gan ruồi mỡ muỗi cho tươi
Xin chàng chín chục con dơi góa chồng
Thách thế mới thỏa tấm ḷng
Chàng mà lo được, thiếp cùng theo chân
Để trả đủa lại, anh chàng cũng giở giọng ba trời ba đất:
- Cưới nàng anh toan dẫn voi
Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn
Dẫn trâu sợ họ máu hàn
Dẫn ḅ sợ họ nhà nàng co gân
Miễn là có thú bốn chân
Dẫn con chuột béo mời dân mời làng.
Cho mượn chồng hay không cho mượn là một chuyện mới lạ từ trước đến nay trên thế giới chưa thấy xảy ra. Thật ra đó cũng chỉ là một cách nói cho vui vậy thôi, mang tính cách trào phúng dí dơm:
- Của chua ai nấy cũng thèm
Em cho chị mượn chồng em vài ngày
Chồng em đâu phải trâu cày
Mà cho chị mượn cả ngày lẫn đêm- Sông dài cá lội biệt tăm,
Phải duyên chồng vợ ngàn năm cũng chờ.
Ruộng ai th́ nấy đắp bờ,
Duyên ai nấy gặp đừng chờ uổng công.
Nếu duyên không thành th́ chỉ c̣n đó những nuối tiếc, yêu thương và mơ mộng xa xôi:
- Thấy anh hay chữ em hỏi thử đôi lời
Ngày xưa ông vua Thuấn cày trâu hay ḅ?
- Trăm năm c̣n có ǵ đâu?
Miếng trầu liền với con trâu một vần- Em ôm bó mạ xuống đồng
Miệng ḥ tay cấy mà ḷng nhớ ai?
- Một thương hai nhớ ba sầu
Cơm ăn chẳng đặng, ăn trầu cầm hơi
Thương chàng lắm lắm chàng ơi
Biết đâu thanh vắng mà ngồi thở than?
-Tay cầm cọng lạt bẻ c̣
Ḷng thương da diết, giả đ̣ làm lơ
Thương sao thương dại thương khờ
Trong nhà không dám khóc, ra bụi bờ khóc than
- Nhớ ai con mắt lim dim
Chân đi thất thểu như chim tha mồi
Nhớ ai hết đứng lại ngồi
Ngày đêm tơ tưởng một người ở xa- Nói lời th́ giữ lấy lời
Đừng như con bướm đậu rồi lại bay- Một duyên, hai nợ, ba t́nh
Chiêm bao lẩn quất bên ḿnh năm canh
Đêm nằm lại nghĩ một ḿnh
Ngọn đèn khêu tỏ bóng quỳnh bay cao
Trông ra nào thấy đâu nào
Đám mây vơ vẩn ngôi sao mập mờ
Mong người, ḷng những ngẩn ngơ- Nhớ ai nhớ măi thế này
Nhớ đêm quên ngủ, nhớ ngày quên ăn- Một thương, hai nhớ, ba trông
Bốn chờ, năm đợi, sáu mong duyên nàng
- Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa, như ngồi đống than
T́nh yêu đôi lứa thật là t́nh tứ lăng mạn:
- Anh về bán cặp trâu già
Anh qua anh cưới biết mà đặng không?
- Tḥ tay mà ngắt ngọn ng̣
Thương em đứt ruột giả đ̣ ngó lơ
- Anh kia cắp sách đi đâu
Lại đây em hỏi vài câu huê t́nh!
- Anh kia gánh lúa một ḿnh
Cho em gánh với hai ḿnh cho vui
Anh c̣n gánh nữa hay thôi
Cho em gánh với làm đôi nhân t́nh
- Anh thương em chỉ nói bên ngoài
Sao mà không nói tận tai mẹ thầy?
- Anh như nút, em như khuy
Như mây với núi, biệt ly không đành
- Thương nhau từ áo mới may
Bây giờ áo đă thay tay vá quàng
- Ai về đằng ấy đằng này
Để đêm em nhớ để ngày em thương
Yêu nhau đi nhớ về thương
Em về cái chốn buồng hương em nằm
Thấy chiếu mà chẳng thấy chăn
Thấy chỗ ḿnh nằm chả thấy ḿnh đâu
- Áo xông hương của chàng vắt mắc
Đêm em nằm em đắp lấy hơi
Gửi khăn, gửi túi, gửi lời
Gửi cho chàng mạng cho người đàng xa
V́ mây cho núi nên xa
Mây cao mù tịt, núi nḥa xanh xanh
- Ai làm cho cực tấm ḷng
Càng nhắc càng nhớ, càng trông càng sầu
Hễ về nhớ đến lời nhau
Bắc cầu mà chả được cầu ái ân
Dầu xa nhích lại cho gần
Làm thân con nhện mấy lần vương tơ- Em ơi! chua ngọt đă từng
Non xanh nước bạc ta đừng quên nhau
- Ai đi đường ấy hỡi ai?
Hay là trúc đă nhớ mai đi t́m?
T́m em như thể t́m chim
Chim ăn biển Bắc anh t́m biển Đông
T́nh yêu đôi lứa như chiếc thuyền t́nh lênh đênh trên biển mộng. Sau khi lên tới tột đỉnh yêu thương đă hướng về tổ ấm, xây dựng hạnh phúc trăm năm:
- Lênh đênh một chiếc thuyền t́nh
Mười hai bến nước biết gửi ḿnh nơi mô?
- Anh về đường ấy mấy cung
Cho em về cùng thăm mẹ thăm cha
- Anh có thương em th́ trầu rượu đến nhà
Trước cha mẹ biết, sau bà con hay
-Thương nhau chỉ những khóc thầm
Đôi ḍng nước mắt đầm đầm như mưa
Anh về đón khách đ̣ đưa
Đây chưa có vợ, đấy chưa có chồng
Anh về nhắn nhủ tơ hồng
Xe dây cho kịp kẻo ḷng nhớ thương.
- Miếng trầu thật tay em têm
Trầu phú, trầu quư, trầu nên vợ chồng
Trầu nầy khấn nguyện tơ hồng
Trầu nầy kết nghĩa loan pḥng từ đây!
- Em đà thuận lấy anh chưa?
Để anh đốn gỗ rừng Nưa đóng thuyền?
Thuyền mang đôi chữ nhân duyên
Chồng chèo vợ chống thuyền quyên chẳng vời
- Em th́ canh cửi việc nhà
Nuôi anh ăn học đăng khoa bảng vàng
Trước là vinh hiển tổ đường
Bỏ công đèn sách lưu hương con nhà
Rước vinh quy về nhà bái tổ
Ngă trâu ḅ làm lễ tế vua
Họ hàng ăn uống say sưa
Hàng tổng hàng huyện mừng cho ông nghè
- Em là gái Út trong nhà
Lời ăn tiếng nói thật thà khoan thai
Miệng cười như búp hoa lài
Như nụ hoa quế, như tai hoa hồng
Ước ǵ anh được làm chồng
Để em làm vợ, tơ hồng trời xe
-Ước ǵ bướm được gần hoa
Ước ǵ ḿnh sánh với ta hỡi ḿnh
Ước ǵ t́nh sánh với t́nh
Ước ǵ nhành bích cành quỳnh thành đôi
Ước ǵ lan huệ đâm chồiƯớc ǵ quân tử sánh ngưới thuyền quyên
Ước ǵ nguyện được như nguyền
Ước ǵ chỉ thắm xe duyên tơ đào.
3. Kết luận:
Trong chúng ta ai cũng có một quê hương để nhớ. Đó là nơi chôn nhau cắt rốn, nơi nuôi dưỡng chúng ta thành người, là cánh đồng xanh có lũy tre bao bọc, có con trâu chăm chỉ kéo cày, có đàn c̣ bay qua ruộng lúa. Và qua câu ḥ điệu hát, hai tiếng quê hương càng thêm thân thiết đậm đà. Mỗi miền quê đều có những câu ḥ, điệu hát mang âm hưởng riêng. Tất cả cộng hưởng tạo thành nền dân ca Việt Nam phong phú đa dạng. Nhờ dân ca, tục ngữ ca dao được chuyên chở, phổ biến, lưu giữ, tồn tại đến ngày nay, đă nuôi nấng tâm hồn chúng ta, kêu gọi chúng ta hăy trở về nguồn cội thiêng liêng ấm áp của ḿnh: quê hương tổ quốc VN thân yêu, nơi t́nh yêu bàng bạc khắp đất trời. Cho nên là người VN, chúng ta ai chẳng tự hào về kho tàng ca dao tục ngữ của ḿnh, đó chính là tâm hồn của người VN đă đuợc gạn lọc qua hai ngh́n năm để trở thành tuyệt bút.
Xin trích bốn câu ca dao dưới đây mà nghệ thuật dùng từ phải nói là thượng thừa, mô tả t́nh yêu đôi lứa tuy xa nhau nhưng hai con tim vẫn cùng chung một nhịp đập yêu thương:
-Thương nhau trường đoạn, đoạn trường
Lụy lưu, lưu lụy, dạ dường kim châm
- Một chờ, hai đợi, ba trông
Bốn thương, năm nhớ
Tám chín mong, mười t́m.- Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ,
Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai?- Ai đi đường ấy xa xa,
Để em ôm bóng trăng tà năm canh.
Vinh Hồ
17/1/2009
Tài liệu sưu tầm:
- Thơ Hồ Xuân Hương, Nguyễn Lộc tuyển chọn và giới thiệu, NXBVH, 1987
- http://e-cadao.com/cadaomain.asp của Hà Phương Hoài
Ḅ kéo xe tại Ninh Ḥa - Ảnh: Sử Xương Hải
Trang XUÂN 2009- Văn Học Nghệ Thuật Và Quê Hương
