Mục Lục
Trang
B́a
Ban
Biên Tập
Lá
Thư
Xuân
Lê
Thị Lộc
Sớ
Táo
Quân
Nguyễn
Thị
Thanh
Trí
Câu
Đối
Tết
Vinh
Hồ
Xuân
Quê
Nhà
Phóng Sự
Du Xuân Kỷ
Sửu
Quách
Tấn Cang
Phóng Sự
Du Xuân Kỷ
Sửu
- Kỳ 2
Quách
Tấn Cang
Hương
Xưa...
Lê
Thị Đào
Hồi
Ức
Tết
Quê
Nhà
Lư
Hổ
Những
Ngày
Xuân
Thuở
Ấy
Nguyễn
Thị Thục
Thư
Đầu
Năm
Trương
Huyền Trường
Tết...
Học
Tṛ
Nguyễn
Văn Xê
Xuân
Đất
Khách
Đón
Tết
Đầu
Tiên
Trên
Đất
Mỹ
Lê
Tâm
Anh
Ninh
Ḥa
Và
Tôi
Trần
Thiên Bảo
Không
Đề
Phó
Đức Lâm
Tuổi Con
TRÂU
Phùng
Thị
Phượng
Hai
Cái
Tết
Đầu
Tiên
Nơi
Đất
Khách
Phù
Vĩnh Sơn
H́nh
Ảnh
Hoa Xuân
Sử
Xương Hải
Trâu Ḅ
Tại Ninh Ḥa
Sử
Xương Hải
- Lê
Thị
Lộc
H́nh Ảnh
Đón Xuân Tại
Cali
Lê
Lai
Hội
Quán
Quảng
Đông
Chúc
Tết
Quách
Tấn Cang
Tết
Đi
Lễ
Chùa
Quách
Tấn Cang
Ca
Hát/Nhạc
Tiếng
Hát:
Trần
Thị Minh
Nguyệt
Hà
Thị Thu Thủy
Trích Đoạn
Vở Tuồng Cải
Lương: "Tiếng Trồng
Mê Linh"
Tiếng Đàn
Kịch
Vui
Niềm
Vui
Nhân
Đôi
Lương
Lệ
Huyền
Chiêu
Chuyện
Vui
Chuyện
Vui
Cười
Nguyễn
Văn
Xê
Tử Vi
Tử
Vi
Năm
Kỷ
Sửu - 2009
ABC
Sưu Tầm
(NXV)
Người
Tuổi
Sửu -
TRÂU
ABC
Sưu
Tầm
(NXV)
Năm Kỷ Sửu Nói Chuyện Về Trâu Ḅ
Bạn
Trâu
!
Lê
Tâm
Anh
Tản Mạn Năm
Sửu Về
Chuyện Trâu
Việt
Hải - Los
Angeles
Trâu
Ơi
Ta Bảo
Trâu Này
Nguyễn Phan Lê
Tản Mạn
Về Tết
Kỷ
Sửu
2009
Nguyễn
Văn Thành
Giữ
Trâu
NhàQuê
- Trần
B́nh
Trọng
Cà
Kê Dê
Ngỗng
Chuyện
Con
Trâu
Vinh
Hồ
Năm
Sửu
Viết
Về
Trâu
Nguyễn
Văn Xê
Tranh
Vẽ
Nghệ
Thuật
Kinh Nghiệm Sống
Đạo
Và Đời
- Tham
Sân
Si
Tâm
Đoan
Đi
T́m
Hạnh
Phúc
Tâm Đoan
Bụi
THIỀN
Mục Đồng-Trần
Thanh
Thiên
Chuyện
Phiếm/
Tạp
Ghi
Câu
Chuyện
Văn
Nghệ
Văn
Gừng
Cóc
Nhái
Miệt
Dưới
Người
Xứ
Vạn
Trâu Già
Thích Gặm
Cỏ
Non
Nguyễn Thị
Thanh
Trí
Ngơ
Tối
Trương Huyền
Trường
Tản
Mạn
Về
Người
Nhà
Quê
Trần Khổ
Thương
Quá
Sông
Ơi
!
Trương Huyền
Trường
Văn
Hóa
Ẩm
Thực
Bánh Vá
G̣ Công
Bánh Tằm
Ngang
Dừa
Hoàng
Tiểu
Ca
Chuyện Dưa
Hấu Xưa&Nay
Hoàng
Nam (VHLA)
Bánh Xèo
Canh Chua
Bạc Hà
Hoàng
Nam
Mắm, Món
Ăn Khó Quên
Hoàng
Tiểu
Ca
Bánh Căn
Trên Phố
Sài G̣n
Lê
Kư Thương
Khẩu Vị
Ninh Ḥa
Nguyễn
Tính
Sức
Khỏe
Bệnh
Tiểu
Đường
Loại
2
BS Nguyễn Vĩ
Liệt
Chuyện
Đó
Đây
Nhạc
Xưa
Nhạc
Nay
Nguyễn
Phan
Lê
Mùa
Xuân
Nói Chuyện
Cùng
Nhà
Văn
Đỗ
Hồng
Ngọc
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Tản
Mạn
Về
Vơ
Thuật
Và
Kienando
Việt
Hải
- Hoàng Nam
Tṛ
Chơi
Dân
Gian
NH
Tṛ
Chơi
Dích
H́nh
Nguyễn
Thục
Tṛ
Chơi
Cối
Xay
Tṛ
Chơi
Ống
Thụt
Nguyễn
Thục
Viết
về
Ninh
Ḥa
Dấu
Chân
Trâu
Trên
Xứ
Trầm
Hương
Trần
Thị
Phong Hương
Có
Một
Thời
Ninh-Ḥa
Nhạc Trẻ
Lương
Lệ Minh Trí
Khóc
Một
Ḍng
Sông
Trương
Tiếp Trương
Viết
về
ninh-hoa.com
Ăn Tết
Với
Ninh-Hoa.com
Phạm
Thanh
Khâm
&
Phù
Linh
Trân
Tôi
Đi
Thăm
Ninh-Hoa.com
Lê
Lai
Viết Tiếp
Hành Tŕnh Đến
Với Ninh-Hoa.com
Của MẸ
Lâm
Thanh Nhàn
Đi
Xa
Và
Trở
Về
Phan
Nho
Trở
Về
Phan Kiều
Oanh
Một
Vài
Cảm
Nghĩ
Về
Trang
Web
Phạm
Thanh
Phong
Biên
Khảo
Kinh
Tế
Kinh
Tế
Việt
Nam
Năm
2008
Nguyễn
Văn
Thành
Quá
Tŕnh
Phát
Triển Kinh
Tế
Của Nhật
Bản Từ
Minh
Trị
Thiên
Hoàng
Cho
Đến
Ngày
Nay
Nguyễn
Văn
Thành
Suy
Thoái
Và
Khủng
Hoảng
Kinh
Tế
Tại
Hoa
Kỳ
Nguyễn
Văn
Thành
Viết
Về
Những
Ngôi
Trường
Những
Nốt
Nhạc
Đầu
Tiên
Lương Lệ Huyền Chiêu
Trường
Xưa
Của
Tôi
Lư
Hổ
Kư
Ức
Về
Trường
G̣
Muồng,
Ninh
Ḥa
Phạm
Thanh
Phong
Kư
Ức
Về
Trường
Trung
Học
Đức
Linh
Phù
Du
Trích
Đoạn
Hồi
Kư
Của
Đốc
Học
TRẦN
CẢNH
Phan Kiều
Oanh
Đỉa
Ninh
Ḥa
Phạm
Văn
Thịnh
Du
Lịch
Đường
Về
Miền
Tây
Nam
Bộ
Lương Lệ Bích San
Góc
Việt
Ở Fitur
Madrid
2009
Lâm Thanh
Nhàn
Đặc
San
NH
Kỷ Niệm 5 Năm
Tản
Mạn
ĐẶC
SAN
5
Năm
Nguyễn
Văn Sanh- NXV
Văn
Học
Nghệ
Thuật
Cảm
Nhận
Thơ
Nam
Kha
Lê
Anh
Dũng
T́nh
Yêu Đôi
Lứa
Trong
Ca
Dao
Tục
Ngữ
Nói
Về
Trâu
Vinh
Hồ
Tiếng
Đàn
Tỳ
Bà
Và
Vũ
Điệu
Bharatanatyam
Của
Kim
Loan
Lê Văn Ngô
Sân
Khấu
Phía
Sau
Dương
Công
Thi
-
Anh
Thy
Thơ Vui
Đời Trâu
Tú Trinh
Mừng
Sửu
Lên
Ngôi
Tú
Trinh
Thơ
Một
Thời
Lê
Tâm
Anh
Chút Sương
Nguyễn Thị
Bảy-Hương
Đài
Xuân
Kỷ
Sửu
Nguyễn
Thị
Bảy
Thân
Trâu...
Huy
Bạch
Xuân
Xa
Xứ...
Huy Bạch
Nồng
Nàn
Hương
Xuân
Nguyễn
Thị
Thanh
B́nh
Thơ
XUÂN
Phỏng
Dịch
Nguyên
Bông
Chẳng
Dấu
Gí
Anh
Phù
Du-Phạm
Thanh
Phong
Từ
Dạo
Ấy
Nhạn
Đà
Nuối
Tiếc
Hương
Đài
Mừng
Xuân
Lê
Thị
Đào
Làm
Bài
Thơ
Thật
Là Nhanh
Trần Minh Hiền
Nha
Trang
Nắng
Lụa
Mây
Đào
Tường
Hoài
Xuân
Tha
Hương
Đinh
Bá
Hồ
Dạo
Phố
Mùa
Xuân
Vinh
Hồ
C̣n
Đó
Mùa
Xuân
Nam
Kha
Giao
Thoa
Ánh
Sáng
Nam
Kha
Nhớ Xuân
Đoản Khúc
4
Lê
Lai
Hẹn
Với
Mùa
Xuân
Nguyễn
Phan
Lê
Nỗi
Ḷng
Phương
Lệ
Xuân
Ḷng
C̣n
Măi
Đâu
Đây
Hải
Lộc
Xuân
Hỷ
Lạc
Thanh
Mai
Xuân
Khai
Thanh
Mai
Xuân
Xưa
Thanh
Mai
Chiều
Quê
Diệp
Thế
Mỹ
Cô Tiên
Trong
Ḷng
Anh
Thụy
Nguyên
Cứ
Là
T́nh
Nhân
Mới
Trần
Thị
Minh Nguyệt
Hương Biển
Mặn
Mà
Xuân
Quách
Giao
Biển
Trầm
Luân
Lê
Văn
Quốc
Chúc
Xuân
Phi
Ṛm
Gởi
Cánh
Chim
Xa
Dương Anh Sơn
Vui
Xuân
Xứ
Lạnh
Mai Thái Vân
Thanh
Đá
Vàng
Kim
Thành
Trở
Trời
-
Slide
Show
Kim
Thành
Tháng
Giêng
Khúc
Nguyễn
Văn
Thành
Đón
Xuân
Xứ
Người
Thi
Thi
Ớt Cay
Thi
Thi
Xuân
Viễn
Xứ
Thi
Thi
Xuân
Tái
Ngộ
Trần
Đ́nh Thọ
Xuân
Chiều
Nguyễn
Thị
Thu
-Hoài
Thu
Tuổi
Con
Trâu
Anh
Thy
(Dương
Công
Thi)
Sắc Xuân
Nguyễn
Tính
Mừng
Đáo
Tuế
Nguyễn
Thị
Thanh
Trí
Dáng
Xuân
Nguyễn
Thanh
Trúc
Xuân
T́nh
Tháng
Giêng
Tiểu Vũ
Vi
Đêm
Xuân
Tiểu Vũ
Vi
Thơ
Xuân
Anh
Vũ
- Thiện
Tín
Ca Khúc
Mùa
Xuân
Lê Trung
- Lê Duy Vũ
Vịnh
Con
Trâu
Nguyễn
Văn
Xanh
Văn
Về
Quê Xưa
Lê
Ánh
Những
Lần Đầu
Tiên
Trần Thiên
Bảo
Trâu
Trắng
Trâu Đen
Nguyên
Bông
Ánh
Xuân
Hồng
Nguyên
Bông
Giấc
Mơ
Ḥn
Hèo
Lương
Lệ Huyền Chiêu
Những Cái
Tết Tuổi Thơ
Lữ
Thanh Cư
Bạn
Cũ
Phan
Phụng
Dung
Đón
Xuân
Này...
Nhớ
Xuân
Xưa
Lê
Thị
Đào
Ve Chai
Mỹ
Hiệp
Cành
Mai
Nở
Sớm
Huỳnh
Trịnh
Tuyết
Hoa
Cánh
Vạc
Phương
Trời
Nguyễn
Tường
Hoài
Con Trâu
Cộ Của Cha
Tôi
Vinh
Hồ
Tết
Trong Dĩ
Văng
Vơ
Thị Như
Hường
Một
Đời Người
Một
Số
Phận
Trần
Khổ
Mừng
Sinh Nhật
Diệp
Thế
Mỹ
Hải
Ngoại
Xuân
Và
Tôi...
Trần
Thị
Nết
Yard
Sale
Đặng
Thị Ngọc
Nữ
Mùa
Xuân
Của
Mẹ
Thu
Phương
Thành
Phố
Nha
Trang
Và
Đêm Noel
Lương Lệ Bích San
Dấu
Chân
Thời
Gian
Dương
Anh
Sơn
Người Việt
Ở
Melbourne
Úc Châu
Ăn Tết
Phù Vĩnh
Sơn
Hai
Ba
Ông
Táo
Về
Trời
Nguyễn
Hữu Tài
Thang
Thuốc Nam
Nguyễn
Văn
Thành
Dấu
Chân
Xưa
Nguyễn
Thị
Thu
(Cầu
Gỗ)
Xuân
Nay
Vắng
Mẹ
Hà
Thị
Thu
Thủy
Tết Mậu
Thân 1968
Lê Phú Thọ
Thằng
Cựng
Chăn
Trâu
Phan
Đông Thức
Tâm T́nh
Ngày Cuối
Năm
Hoàng Tiên - Phi
Ṛm
Chờ
Mùa
Xuân
Tới
Tiểu
Thu
Tháng Giêng
Lạ
Nguyễn
Đôn
Huế Trang
Chiếc Áo
Màu Rêu Xanh
Phan
Thái Yên
Thư từ,
bài vở, h́nh ảnh hoặc
ư kiến xây dựng, xin liên lạc:
Phú Thọ, một làng quê trong vùng Ḥn Khói, nơi tôi sinh ra và lớn lên. Trên con đường từ Ninh Ḥa - Ḥn Khói, Phú Thọ nằm tại ngả hai đường ra Xóm Rớ (bên tay trái) dẫn đến các thôn Thạnh Danh, B́nh Tây, Đông Hà và đường ra Xóm Biển (phía tay phải) đi đến các thôn Bá Hà, Ngân Hà, Thủy Đầm. Từ thành phố Nha Trang ra đến Ninh Ḥa, cũng cùng con đường trên t́m đến Dốc Lết, một trung tâm du lịch của tỉnh Khánh Ḥa, du khách đi ngang qua Phú Thọ.
Đa số dân trong thôn làng tôi làm ruộng muối vào mùa nắng ráo. Đến mùa mưa, một số người dân làm ruộng lúa. Đất đai kém màu mỡ, cằn cỗi. Những năm thời tiết không thuận lợi, mùa màng thường bị thất thu. Gặp những năm hạn hán, mất mùa, đói kém. Gần vùng nước mặn và kế cận gần vùng núi đồi nên đất đai phải chịu cảnh “ …, đất cày lên sỏi đá “, lại c̣n thêm “nước mặn, đồng chua…” Gần vùng biển, Phú Thọ, cũng cùng chung số phận với dân miền Trung, c̣n phải hứng chịu thiên tai băo lụt hằng năm. Ruộng lúa ở đây làm theo mùa mưa, v́ không có mương đập “dẫn thủy nhập điền”. Đa số dân làng thuộc thành phần lao động, làm thuê, buôn gánh bán bưng. Một bài hát rất quen thuộc đă nói lên cái nghèo khó của người dân miền Trung “ Quê em nghèo lắm anh ơi, …… Mùa đông thiếu áo, …. hè thời thiếu ăn,…. Thời Pháp thuộc, các đồng ruộng muối tại Ḥn Khói do Sở Thương Chánh của Pháp quản lư. Đến khi quân đội Pháp trở lại Việt Nam lần thứ hai, ruộng muối vẫn trở lại dưới quyền kiểm soát của Pháp.
Lúc bắt đầu đi học, tôi mới biết bao quanh phía bên ngoài thôn làng có con sông đào nước mặn. Lúc bấy giờ, ghe chở muối từ các đồng ruộng muối ra kho chứa muối tại Xóm Rớ trên con sông đào này. Tôi c̣n nhớ, mỗi buổi trưa đi học, những ngày nắng ráo, tôi thường đi học sớm để ra cầu Bá Hà, cùng nhiều học sinh khác trong thôn làng tắm sông và bơi lội. Chiếc cầu gỗ này bắt qua sông nối liền trên đường từ Phú Thọ ra xóm Biển. Từ dạo ấy, tôi cũng đă thấy hai bên đường dẫn vào làng, có hai hàng cây bàng cao to tỏa cành lá rậm rạp. Một cái chợ khiêm nhường, nơi đây là tụ điểm bán buôn của dân làng, nằm giữa ngả hai đường rẻ. Thường chợ đông vào buổi sáng. Hai bên góc chợ có hai cây bàng cao tỏa cành lá che bóng mát một phần khu chợ. Bên phía trong, qua khỏi chợ, là một ngôi nhà khá rộng, xây gạch lợp ngói, dùng nơi hội họp của dân làng, và cũng là trụ sở của ban hương quản.
Những buổi trưa hè, được nghỉ học, các trẻ con trong làng thường tụ năm tụ ba dưới những gốc cây bàng dày lá xanh rợp bóng mát. Một số, chia hai phe, đánh bi, đá đáo. Một số khác t́m mọi cách hái những trái bàng chín trên cây. Vài chú bé đua nhau t́m lượm những trái bàng chín rụng hoặc dơi ăn rơi xuống đất.. Những trái bàng vàng óng được sắp ra trên lớp lá bàng xanh trải trên mặt đất. Rồi lũ trẻ cùng nhau dự tiệc. Trên cành cây kẻ lá, chim chóc từ đâu cũng tụ về reo vui ríu rít.
Hai hàng phượng vĩ, độ hè về, trỗ bông đỏ rực rỡ hai bên con đường dẫn đến đ́nh làng. Tiếng ve sầu cũng ngân vang vang đó đây, dậy lên không khí của những ngày nắng hạ. Những cánh hoa phượng rơi trên mặt đường trải một thảm hồng dày màu xác pháo. Bọn trẻ chúng tôi cùng nhau đùa nghịch, dùng hai chân cày lên tấm thảm hồng ấy làm tung tóe các cánh hoa phượng tứ tung. Trong những ngày nắng ráo, các chú học sinh chúng tôi thường lui tới những gốc cây sầu đông cao to bên vệ đường, gở nhựa sầu đông làm keo dán trong giờ học thủ công tại lớp. Biết bao kỷ niệm của tuổi học tṛ đă gắn bó với những cảnh vật đổi thay cùng thời gian trong thôn xóm.
Rồi những tàn cây bàng xanh lá chuyển sang màu vàng báo hiệu cho mùa thu đến. Lá vàng bắt đầu rơi mỗi cơn gió thoảng. Lá càng rụng nhiều. Những cành cây bàng trơ lá, khẳng khiu, đón chờ những ngày mưa gió của mùa đông rét mướt. Bên vệ đường, những cây sầu đông cũng đua nhau đổ lá. Nhựa cây sầu đông chảy dài xuống gốc cây mà chẳng có một chú học sinh nào ḍm ngó. Các gốc cây bàng cũng chịu cảnh cô liêu hiu quạnh. Không một cánh chim lai văng.
Vào bên trong làng, hầu hết các nhà đều có vườn cau. Những cây cau cao vút thẳng tắp uốn ḿnh nghiêng theo chiều gíó, mỗi khi có cơn gíó nhẹ thổi qua.. Dưới mỗi gốc cau, dây trầu ôm thân cau, khiêm nhượng, ngóc ngọn ḅ vươn lên. Bên cạnh mỗi nhà, có một vườn rau xanh mướt. Rau đủ loại. Đến mùa, cải lên hoa, cà trỗ nụ. Ong bướm khoe sắc chập chờn, bay lượn. Điểm đặc biệt là xung quanh làng có con sông đào nước mặn, nhưng trong làng hầu hết nhà nào cũng có giếng nước trong veo trông nh́n thấy đáy giếng. Nước dùng để ăn uống, tắm rửa, tưới vườn rau và cây cối xung quanh nhà.
Từ đầu trên thôn làng, mọi người đă nh́n thấy cây đa cao ở góc đ́nh xóm dưới. Gốc cây đa to đến hai người ôm không xuể. Nhiều rễ phụ mọc chằng chịt từ trên xuống quanh gốc cây trông rất vững vàng, thiết nghĩ không một cơn cuồng phong nào có thể làm lay chuyển nổi. Không biết cây đa đă có từ bao lâu rồi mà cành cây vươn lên cao, tỏa rộng, bao phủ cả mái đ́nh làng. Bên cạnh ngôi đ́nh, tàn cây đa trải lá rợp bóng mát một khoảng đất rộng mênh mông.
Theo tục lệ, hằng năm có những ngày cúng tế ở đ́nh làng, một lễ hội lớn của thôn làng. Toàn bộ sân đ́nh làng được che rạp bằng những tấm trần đan bằng lá. Rạp che nắng để làm sân khấu cho bầu hát bộ và cũng là hội trường tạm thời để mọi người dân trong làng tụ tập, ăn uống trong những ngày lễ hội. Rạp cũng là nơi mọi người ngồi xem hát. Trong ngày tế lễ, các vị thân hào nhân sĩ, toàn thể dân chúng tề tựu về đ́nh làng dự lễ. Sau lễ cúng, mọi người trong thôn xóm luân phiên dự tiệc, ăn uống linh đ́nh. Trẻ con trong làng cũng có dịp reo vui trong mấy ngày lễ hội. Sau ngày cúng tế, những ngày tiếp theo, có đám hát bộ tŕnh diễn trong mấy ngày liền. Lễ hội kéo dài khoảng hơn tuần lễ.
Trong những ngày lễ hội, nhiều xe bán hàng ăn uống đủ loại, sắp thành hàng, chia từng lô, ngăn nắp dưới bóng mát cây đa. Những tṛ chơi cũng được bày ra dưới tàn cây mát. Vài hàng “bầu, cua, cá, cọp” thu hút được nhiều khách hàng mọi lứa tuổi. Nam thanh nữ tú cũng có dịp gặp gỡ nhau sau những tháng ngày làm lụng vất vả. Họ tụ năm tụ ba, chuyện tṛ rất vui nhộn. Các cô gái mới lớn, e thẹn, bẽn lẽn, nấp theo sau các bà mẹ, cũng đến dự lễ hội. Ban đêm người tụ họp càng đông hơn. Các tṛ chơi được bày ra ngoài trời. Thuở ấy, các xe bán hàng dùng đèn “măng sông” đốt bằng dầu hỏa. Quang cảnh trong sân đ́nh, quanh đ́nh làng thật vô cùng náo nhiệt của những ngày lễ hội.
Khi quân đội Pháp trở lại Việt Nam lần thứ hai, những đoàn quân xâm lược phải lội bộ theo đuờng từ Ninh Ḥa xuống Ḥn Khói. Lúc bấy giờ, lính du kích Việt Minh đắp mô, đào đường lộ, đặt nhiều chướng ngại vật trên mặt đường nên xe cộ không thể lưu thông trên đường được. Tiếp theo, quân Pháp đóng đồn ở Sở Thương Chánh tại Đông Hà (xóm Rớ). Sau đó, quân Pháp chiếm một ṭa nhà lớn trên một khoảnh đất khá rộng, nằm tại trung tâm thôn làng, bên cạnh chợ. Đây là ngôi nhà của ông Bảy Dương, một diêm điền chủ trong làng. Lúc bấy giờ, bác Bảy Dương tham gia kháng chiến chống Pháp. Quân Pháp xây thành đắp lũy, biến ngôi nhà sang trọng thành một đồn đóng quân, tại làng Phú Thọ. Đồn Pháp chiếm toàn khu vực khu chợ và nhà nhóm họp của dân làng. Từng hàng hàng lớp lớp dây kẽm gai giăng chằng chịt, trải rộng làm chướng ngại vật, trên một vùng đất mênh mông, quanh đồn lũy. Một số nhà gần khu chợ cũng phải dời đi nơi khác để tránh làn tên mũi đạn. Dân làng phải t́m một khoảng đất trống chật hẹp gần phía trên, tạm thời làm nơi nhóm chợ.
Hai hàng cây bàng rợp bóng hai bên đường dẫn đến chợ và những cây bàng tỏa lá xanh tươi che mát khu chợ đều hạ xuống “khai quang” cho đồn bót vừa mới dựng lên. Những vườn cau, những hàng dương liễu hai bên đường, trong thôn xóm, đều đốn xuống. Các cây cổ thụ trong làng đều bị tàn phá. Một số mang về đồn xây dựng đồn lũy; một số cây bị hạ xuống “khai quang” để “địch quân” khó bề len lỏi tấn công đồn bót. Cây đa đầu đ́nh, hai hàng phượng vĩ cũng cùng chung số phận “khai quang”. Miếu thờ trong làng cũng bị đập phá lấy vật liệu xây cất các tháp canh trong đồn bót. Chỉ c̣n lại ngôi đ́nh làng nằm trơ, khép ḿnh đơn độc một bên khoảng đất mênh mông cô quạnh dưới nắng trong những ngày hè oi ả.
Những di tích xưa cổ trong làng hầu như không c̣n nữa. Rồi chiến tranh kéo dài. Quân Pháp lùng bắt nam thanh niên bổ sung vào quân đội của họ. Mặt khác, họ lục soát khủng bố dân trong làng và các làng lân cận.. Một số người, đa số là những người khá giả, bị bắt hoặc mất tích. Mọi người t́m nơi thoát nạn, kẻ móc nối với Việt Minh chạy vào bưng biền, người thoát hiểm lên thành phố. Chiếc cầu Bá Hà bắt qua sông đào nước mặn trên đường từ Phú Thọ - Bá Hà, nơi đây, lúc c̣n học trường làng, bọn nhóc học sinh chúng tôi thường tắm sông bơi lội mỗi buổi trưa trước giờ đi đến trường. Cũng tại trên chiếc cầu này, quân Pháp đă lùa bắt một số dân trong các làng lân cận tập họp tại đây. Rồi một tên lính vô ư làm nổ súng. Hoảng hốt, mọi người trong đám bung ra chạy.
Thế là những loạt súng xả vào đám người. Một số người chết rơi xuống sông, máu nhuộm đỏ cả một đọan sông dài, xác người trôi lềnh bềnh trên sông. Một số người khác bị thương. Quân Pháp mang số người bị thương này đi đâu, không ai biết (?!).
Ruộng đất ở các vùng xa, gần ven núi, đều bỏ hoang. Dân trong làng chỉ làm được ruống muối vào mùa nắng ráo và một số ít đất đai gần quanh làng khi đến thời vụ gieo trồng.. Ban ngày làm ăn lam lủ, đêm đêm, tất cả dân chúng c̣n lại trong thôn làng đều phải tập trung ngủ quanh đồn của Pháp. Đời sống dân quê thật là khốn đốn vô cùng. Người dân đă trải qua bao khổ cực do nghèo, do thiên tai, do chiến tranh, nhưng với sức chịu đựng, ḷng kiên nhẫn, sự cần cù, họ vẫn cố bám vào mảnh đất quê để lây lất sống.
Xưa kia, Phú Thọ theo truyền thống với khuôn mẫu các làng thôn quê, cũng có cây đa đầu làng, có đ́nh, có miếu, có hàng phượng vĩ nở rộ hoa dịp hè về, có tế lễ hằng năm. Rồi mùa thu đến, những cây bàng xanh tươi, cùng những cây sầu đông, lá vàng đỗ xuống, trơ cành để đón những ngày lạnh lẻo của mùa đông. Những h́nh ảnh ấy vẫn luôn gợi lại trong tôi mỗi lần nhắc đến thôn làng. Rồi chiến tranh kéo đi hết những di tích xưa cổ thân yêu ấy.
Măi đến sau giữa thập niên 50, một ngôi Tam Bảo mới được xây dựng lên. Trước đó, các phật tử trong thôn làng đi lễ các ngày lễ vía Phật tại các Khuôn hội Bá Hà hay Thạnh Danh. Số phật tử trong thôn xóm ngày càng đông đ̣i hỏi một nơi cúng dường tại địa phương. Các cụ cao niên cùng Cha tôi bàn đến việc cần xây dựng một ngôi chùa tại thôn xóm.
Lúc c̣n sinh thời, Cha thường với vài cụ cao niên trong làng và các ông bạn thân t́nh như ông Măng cùng ông Hai (ông Hương Bộ Hai) ở xóm giữa chăm lo Phật sự trong thôn xă. Cha và các cụ đă cùng nhau đi quyên góp tài chánh từ những nhà hảo tâm để thực hiện một ngôi chùa tại thôn xóm. Các cụ nghe tiếng Đức Từ Cung ở Huế là người rất tôn sùng đạo Phật. Các cụ đă không quản xa xôi, cực nhọc, lặn lội ra đến tận miền sông Hương núi Ngự, cầu mong ḷng hỉ xă của Đức Bà để được thêm khá tài chánh đem về xây ngôi Tam Bảo tại làng. Ngôi chùa tại làng Phú Thọ được xây dựng với danh hiệu là “Chùa Phật học - khuôn Long Thọ”, nơi tụ tập toàn thể phật tử để cúng dường trong các ngày hội, ngày vía của các đức Phật. Mới đầu, một chánh điện được hoàn thành. Những ngày lễ vía Phật đầu tiên khi chánh điện vừa được xây xong, các phật tử tụ tập tṛ chuyện dưới mái tranh cạnh chánh điện trước khi vào lễ. Dần dần vài năm sau, nhà đông, nhà tây mới được xây dựng tiếp theo. Thật là “vạn sự khởi đầu nan”. Nhưng với thành tâm, mọi khó khăn cũng vượt qua và những ước nguyện cũng được thành tựu viên măn.
Và cũng sau khoảng thời gian này, 1954, hầu hết mọi nhà trong thôn xóm đua nhau trồng dừa trên những vườn cau đă bị đốn phá. Vài ba năm sau, mỗi lần về quê, từ đầu làng, tôi đă thấy màu xanh tươi mát của các vườn dừa trong mọi gia đ́nh. Những hàng dừa hai bên đường rẽ vào làng vươn lên cao đầy sức sống.
Thời gian chạy Tây, t́m đường thoát nạn, tiếp theo sau những năm đi học xa, tôi thường về quê trong những dịp Tết và những tháng hè. Những ngày hè không c̣n mùa phượng vĩ nở rộ trên đường dẫn đến đ́nh làng. Tiếng ve sầu vẫn c̣n vang lên trên các cành cây kẻ lá. Rồi thời gian sau, một thời gian khá dài, những ngày tôi đi học ở Sài G̣n, ít thường về quê hơn. Chiến tranh kéo dài ác liệt hơn cũng khiến cho những người đi xa quê ngại ngùng trở về thăm quê cũ. Đến năm 1968, một ông bạn cùng khóa, bác sĩ Nguyễn Tấn Trung, biệt danh là Trung “cà na”, về công tác tại Bệnh viện Quân Dân Y phối hợp tại Ninh Ḥa. Ông bạn tôi mang biệt hiệu là Trung “cà na” v́ anh, mỗi khi gặp bạn bè, thường phóng nhiều tin thật là “giật gân” nhưng có phần dí dơm. Tuy nói nhiều nhưng không làm phiền ḷng một ai. Các bạn đều thích thú khi gặp Trung. Về công tác tại Ninh Ḥa, ông bạn hiếu kỳ của tôi cũng muốn t́m hiểu xóm làng của bạn đồng nghiệp ḿnh. Những ngày cuối tuần, sau những ngày làm việc với người bệnh, ông bạn tôi thong dong về vùng biển Ḥn Khói để biết qua về Phú Thọ của bạn ḿnh. Và đó cũng là dịp ông bạn tôi thưởng thức một ít hương vị hải sản ở vùng lân cận.
Sau đó có lần chúng tôi gặp lại nhau tại Sài G̣n. Ông bạn vỗ vai tôi: “Quê mày giàu có lắm. Nhà cửa tại đó đều là nhà ngói cả….” Bẳng đi một thời gian, có dịp tôi trở về quê. Đúng như lời ông bạn tôi khen tặng quê làng. Trước kia, nhà cửa đa số dân làng, cứ vài ba năm phải thay lợp lại tranh hoặc rạ. Nhà tranh vách đất là nơi tung hoành của chuột bọ. Dơ bẩn triền miên, mái tranh lại dễ bị dột nát. Hầu hết những mái tranh rách rưới cách đây gần một phần tư thế kỷ đă được thay thế bằng các mái ngói c̣n màu đỏ tươi. Bộ mặt của thôn xóm có phần sáng sủa hơn. Nhưng một mái ngói chưa đủ để nói lên được sự giàu sang như ông bạn tôi tưởng. Đời sống của dân làng vẫn c̣n cơ cực lắm. Cuốc sống làm thuê, buôn gánh bán bưng làm sao cho khá giả được. Tài nguyên tại địa phương đâu có ǵ mà thay đổi được đời sống đa số người dân. Hoặc là tài nguyên tại chỗ vốn có mà tŕnh độ con người chưa biết khai thác đúng mức chăng (?!).
Sau khoảng giữa thập niên 50, một trường Tiểu học được hoàn thành. Tiếp theo, học sinh trong thôn đă có thêm một trường Trung học cấp 2. Sau thập niên 70, một trường Trung học cấp 3 được xây dựng trên sân vân động giữa hai thôn Phú Thọ và Thạnh Danh. Học sinh tại thôn xóm đă có trường học tại đia phương mà không c̣n vất vả lặn lội vào Nha Trang hoặc đi đến các nơi xa xôi để t́m đường học vấn. Giới trẻ trong thôn làng, vốn đă có truyền thống hiếu học, cần cù chịu khó, đă cố gắng lập được nhiều thành tích khả quan trong học tập. Mặc dù lam lũ trong công ăn việc làm hằng ngày, nhiều gia đ́nh đă ư thức được sự quan trọng và cần thiết của việc học vấn.
Về y tế, khi bệnh hoạn, dân trong làng đến trạm Y tế Xă nằm giữa hai thôn Phú Thọ và Bá Hà. Trạm Y tế xă có bác sĩ chăm sóc sức khỏe cho người bệnh. Những bệnh thông thường được điều trị tại địa phương. Những trường hợp bệnh nặng, phức tạp hoặc các bệnh cần phẫu thuật phải đưa lên tuyến trên, bệnh viện Ninh Ḥa hoặc bệnh viện Nha Trang để được điều trị..
Sau 1975, đất đai của dân làng ở những vùng xa và một số ngay trong làng đều do nhà nước quản lư. Số đất đai này đều bỏ hoang từ dạo ấy. Công việc làm ăn của dân chúng có phần hạn chế. Không biết đến một ngày nào, dân làng tôi được thêm nhiều đất đai tự do khai khẩn để cho đời sống được đỡ khổ hơn.
Trải qua bao mùa chinh chiến, làng quê tôi bị tàn phá và mất mát đi nhiều thứ, những h́nh ảnh thân yêu khó quên của thủa học tṛ. Dân làng tôi vẫn sống chịu đựng, cố bám lấy mảnh đất quê và tuy vẫn c̣n “nghèo tiền, nghèo bạc”, nhưng dân nghèo của làng tôi rất “giàu”……” giàu chí, giàu ḷng, giàu sức cần lao”. Họ luôn luôn cố gắng vươn lên, làm việc, xây dựng xóm làng, để mong cho cuộc sống được sung túc hơn.
Nhưng c̣n đâu cây đa đầu làng, hàng phượng vĩ nở rộ hoa mỗi độ hè về, những cây bàng xanh tươi rợp bóng,…. Tất cả những thứ ấy đều thuộc về dĩ văng.
Lê Phú Thọ
Trích từ Quê Xưa Đượm T́nh trong tập HỒI KƯ
Trang XUÂN 2009- Văn Học Nghệ Thuật Và Quê Hương
