1. “… Bằng
hoa thuyết, dữ
xuân phong tri,
Niên niên, tuế
tuế hà cùng dĩ.
Hoa tự
kim niên, nhân lăo hĩ…”
(Lưu biệt Thích Ca Viện – Tô Đông Pha)
Cậy
nhờ hoa nói cho ngọn
gió xuân hay biết: năm năm, tháng tháng
có bao giờ
dừng lại.
Hoa năm nay vẫn
như hoa thuở
nào mà người
đă già hẳn đi…
Tôi bất
chợt dở
chồng
sách cũ bắt gặp
bài thơ
của Tô Đông Pha ngâm nga mấy
câu gọi là đánh dấu
ngày đầu
tiên của một
năm mới.
Nếu Tô Đông Pha bắt
gặp trong tiếng
giao mùa những
rung động của
thời
gian cùng với khuôn mặt
đă già đi th́ tôi cũng thấy ḿnh một
h́nh
ảnh
tương tự
nhưng
cằn cỗi
hơn.
Tôi vẫn nhớ
măi h́nh
ảnh
của một
cô gái nhỏ,
đứng dựa
gốc
cây trước cổng
trường
vào những ngày cuối
năm
Ất
Măo. Đôi mắt cô bé lạc
lơng và xa xăm nh́n bạn bè đến
trường
mang dấu lặng
của
ngày tháng trong kí
ức:
Buổi
mai em dựa lưng
đời,
Nụ
xuân hiu hắt bay vời
mộng
xa
Từ
em chớm nở
bi ca
Con trăng ngơ
ngác la đà treo cao…
Có lẽ
tôi đă nh́n h́nh
ảnh
cô gái
ấy qua lăng kính tâm trạng
không mấy vui lúc bấy
giờ.
Giữa những
ồn
ào, giữa những
cái mới
lạ lẫm,
giữa
những buổi
họp
vô bổ dài lê thê và giữa
những bài giảng
mỗi
ngày về những
điều
ḿnh chẳng hề
tin tưởng
chút nào, tôi và những người
bạn
như là những
người
phải đóng kịch
trog một
vở tuồng
chẳng
có ǵ thích thú lắm…
Rồi
từng năm tháng lại
đi qua, Tôi lại phải
bắt
đầu làm quen với
con số
mới đánh dấu
thời
gian của đời
người,
Những chặng đường trước mắt sương khói giăng toả mịt mờ. Tôi
nghe trong tôi, trong chút nắng ấm mong manh của mùa xuân, trong
tiếng phấn rít trên bảng xanh, trong từng gương mặt chung quanh
những hằn vết xanh xao, mệt nhoài. Thỉnh thoảng, tôi và vài
người bạn lên nhà ga nhỏ của thị trấn nh́n những chuyến tàu đi
qua xuôi ngược trên con đường sắt duy nhất, cũ kỹ. Tôi nghe
trong tiếng c̣i tàu, và những tiếng bánh xe va chạm, rít lên khi
dừng lại ở sân ga những vang vọng của thời gian. Có tiếng như
dội vào ḷng những cảm giác bồi hồi lay động tâm hồn, nhưng cũng
nhiều tiếng nghe cay đắng và xót xa.
Cũng có khi trong không khí se se lạnh gần tết, chúng tôi rủ
nhau đi vào những con đường làng được che phủ với những hang tre
đan ṿm vào nhau dưới ánh trăng tháng chạp trong suốt. Những
giây phút đi dạo chơi như thế, chúng tôi như tạm quên những lời
nói hoa mỹ, không thật trong những bài giảng, những buổi họp và
những nhát dao cơm áo đang bắt đầu cứa vào đầu óc đáng ra chỉ để
dành cho việc dạy và học.
Tháng tư
rồi cũng đến
tháng chạp.
Tám mùa trăng qua nhanh cuốn
hút không biết
bao nhiêu những cơn
song đổi
thay. Mặt biển
khi th́ êm
ả,
khi th́ gợn sóng và nhiều
lúc phong ba băo
táp, gào thét không ngừng. Mỗi
lần
vào Nha Trang, đứng
ở
băi
biển
nh́n ra chân trời xa xa sóng cuồn cuộn vẫn có sức lôi cuốn về
một bến bờ xa tít. Một đôi khi, thèm trở về Đà Lạt lang thang
trên đồi cũ t́m lại những đoá thảo lan lặng lẽ trong sương mai
hay những đám dă quỳ rộ nở ven hồ. Tiếng hát ngày nào bên đồi
giờ chỉ c̣n là những đồng vọng của một khoảng êm đềm trong trí
nhớ. Mầu áo đỏ ngày nào không c̣n rực rỡ và làm cho tôi xao động
nữa. Vẫn c̣n đó tất cả và cũng mất tất cả.
2. Đêm trăng tháng chạp thật sáng. Không khí trong nhẹ và lành
lạnh. Chúng tôi rủ nhau đi dọc con đường sắt đến chiếc cầu đen
cũ rồi đi xuống ngồi chơi ở những cồn cát giữa ḍng sông Dinh
cạn khô kể cho nhau cười chơi những chuyện vui về mọi thứ nghe
thấy được trong buổi giao thời. Thỉnh thoảng cùng nhau hát những
bài hát của TCS như là chất men đem lại niềm vui, quên đi những
chuyện thường ngày. Một số bạn bè bị buộc thôi dạy và phải xa
trường lớp. Đêm trăng ngày ấy, thầy P hát một đoạn nhạc
Serenade, thầy T lặng lẽ với khói thuốc lá, thầy B th́ hồn nhiên,
cô Đ và cô KC nhỏ to chuyện tṛ. Mỗi người mỗi tâm sự dưới ánh
trăng cao vằng vặc. Ḍng sông dẫu cạn khô vẫn c̣n những vũng
nước lấp lánh ánh trăng. Đă xa lắm rồi những tháng ngày ấy. Vầng
trăng giờ vẫn thế. Ba mươi ba mùa trăng đă đi qua. Ngước lên
nh́n bầu trời rộng lớn và vầng trăng treo cao trong sự yên tĩnh
của đêm khuya mới thấy được cơi ḷng gạn lắng. Và quả là trăng
rất ḱ diệu làm sao!
3. Cũng vào khoảng thời gian ấy vào dịp Tết dương lịch tôi sắp
xếp giờ dạy để lên thăm nhà. Những ngày cuối năm trời Đà Lạt rất
lạnh. Từng cơn gió rít kêu lên trên những đồi thông. Đêm cuối
năm, tôi đi lang thang hàn huyên với bạn bè, ngồi nhắp càfê ở
những quán cóc. Tối lại tôi về nhà thầy T dạy tôi ở Trung học ở
chơi v́ có thầy D, một giáo sư dạy tôi ở đại học cũng ghé ở lại.
Đêm ấy, ngoài trời gió lộng qua đồi thông sau nhà. Ba thầy tṛ
nằm trên giường cùng nhau nói đủ chuyện. Bỗng nhiên thầy D ngừng
nói một hồi lâu. Tôi quay sang hỏi và được thầy nói là thầy đang
lắng nghe thời gian. Tôi nghe như lạnh cả người. Đêm giao thừa
tây lịch ấy là đêm gặp gỡ cuối. Phải mấy năm sau mới gặp lại
thầy sau những năm tháng ở chốn tù đày. Đó là một người thầy đă
để lại những dấu ấn sâu đậm nơi những học tṛ cũ dù có học hay
không học thầy ở Đại Học.
4. Công việc dạy dỗ và những tranh căi ở những buổi họp làm cho
tôi nhiều đêm không ngủ được. Tôi thường pha càfê ngồi lặng lẽ
qua song cửa ngắm nh́n ánh trăng. Nhờ thế, ḷng tôi dịu vợi và
bớt căng thẳng hơn. Đủ thứ đụng chạm giữa những người mới đến và
bọn người cũ chúng tôi. Và giữa những cuộc họp mệt mỏi ấy, tôi
đă chẳng đặng đừng lên tiếng về những cái trái tai, gai mắt,
những điều mà tôi cho là “con đường một chiều”. Và việc phải đến:
họ âm thầm t́m cách loại chúng tôi, nhưng những nhiệt t́nh và
những điều chúng tôi lên tiếng chẳng có ǵ sai trái ghê gớm!
Trước khi nghỉ hè, tôi đă t́nh nguyện dẫn toán học sinh đi tiền
trạm lên phá rừng ở một vùng gọi là “sông Cầu”, phía Nha Trang
đi lên Đà Lạt theo con đường của Yersin. Thoát khỏi những buổi
họp, tôi cùng các em học sinh tuy có những ngày tháng gian khổ
nhưng tràn đầy những kỷ niệm êm đềm về ngày tháng ở rừng. Có
những đêm trăng sáng, bên đống lửa nhỏ, tôi nằm vơng nh́n lên
bầu trời. Những phiền muộn của sự va chạm biến đi mất. Tôi cũng
không thể nào quên được những t́nh cảm và sự chia sẻ cùng nhau
với thầy Đ. Anh Đ đối với tôi như là t́nh anh em v́ chúng tôi
hiểu nhau và cùng chung những nỗi niềm thời thế. Anh đă lên thăm
thầy tṛ chúng tôi, đem thuốc hiếm quí để cho tôi uống khi nghe
tin tôi bị thổ huyết v́ khí rừng độc địa. Sau này, khi anh và
tôi đă rời xa ngôi trường cũ nhưng t́nh cảm anh em vẫn đằm thắm.
Trong buổi giao thời ấy có lẽ anh đă lầm khi nh́n về cái mới đến.
Nhưng rồi anh và biết bao nhiêu trí thức cũ thoát ra ngay cái
đầu óc mê muội để thấy được chân tướng. Cuộc chơi đă rẽ hướng.
Chúng tôi chỉ là những kịch sĩ dở hơi trên sân khấu, mang mặt nạ
để đóng những vở tuồng với kịch bản viết sẵn chẳng mấy hay ho ǵ.
Trong chỗ bè bạn cũ, một số người hơi vội vàng cho anh Đ là
“nguỵ quân tử”; những ai nh́n rơ cuộc đời về sau của anh sẻ thấy
câu trả lời. Anh sống chân thật với bạn bè. Cả cuộc đời đi dạy
trước đó và sau này ở Cam Ranh rất đạm bạc, anh chẳng có được
một ngôi nhà riêng cho gia đ́nh. Khi cô học tṛ cũ là L.H. đột
ngột qua đời, và chôn cất ở Cam Ranh, tôi đă nhờ anh đứng ra lo
lắng việc xây nhà cho con cái cô học tṛ ấy với tiền đóng góp
được từ bạn bè. Anh Đ đă sốt sắng nhận lời coi sóc việc xây cất
cho đến ngày anh bị bạo bệnh và ra đi. Những giây phút cuối cùng
gặp anh ở Sài G̣n trước khi về quê quán ở Nha Trang, anh đă nói
với tôi: “Anh sắp ra đi, vạn sự giai không…” Ít ngày sau thầy P
báo tin anh đă mất. T́nh anh em vẫn sâu đậm trong tôi. Tấm ḷng
người làm thầy của anh Đ đă để lại những dấu ấn khó phai mờ
trong ḷng các học tṛ cũ.
5. Lại thêm một mùa xuân nữa. Những dự tính cho một đời người
thường bị thời thế và hoàn cảnh sống làm chệch hướng. Cuộc sống
vẫn c̣n đó với những ngỗn ngang, bề bộn. Những trăn trở của thời
trẻ và ở cái tuổi xấp xỉ lục tuần vẫn ray rức trong ḷng. Biết
bao các tác động không mấy đẹp đẽ trong xă hội đă làm thui chột
và sa đoạ nhiều thế hệ. Cơn lốc của đời sống chạy theo lợi nhuận,
tiền bạc đă làm nhiều người trở nên ma quỷ. Cái vốn sống chưa
mấy đẹp giống như trái cây chưa kịp chín tới đă phải hái đem ra
bán buôn giữa chợ đời. Nhưng ấm áp và trân trọng biết bao, những
người đồng nghiệp và học tṛ cũ vẫn giữ được t́nh bạn bè và t́nh
thầy tṛ thắm thiết.
Gặp lại những người học tṛ cũ buổi giao thời ngày nào, họ vẫn
thường tự hào là nhờ có mái trường xưa đàng hoàng với lối học
hành và những lời dạy ân cần đă giúp họ vững vàng, cũng như giữ
tṛn nhân cách trong đời sống. Những người học tṛ ở dưới mái
trường ấy đă được hun đúc bởi những cái hay, cái đẹp và cái thật.
Nhiều thầy tóc giờ đă lốm đốm bạc và tṛ cũng thế. Ḍng sông
lặng lẽ trôi đi và có ai thấy rơ thời gian đi qua như thế nào
không? Hăy tạm mượn mấy ḍng thơ của Tô Đông Pha để chấm hết
những tạp ghi về năm tháng một thời:
“ Cố nhân thích thiên lư,
Lâm biệt thượng tŕ tŕ.
Nhân hành do khả phục,
Tuế hành na khả truy…”
(Biệt tuế)
Người xưa đă ra đi ngàn dặm. Lúc chia tay dùng dằng, bịn rịn
không nguôi. Người ra đi có thể c̣n trở về. Tháng năm trôi đi
làm sao để đuổi theo đây!?

D.A.S
Sài G̣n, 4/1/2009