NGƯỜI HÀN ĐI T̀M
Nguồn Gốc
Sợi M̀
Nguyễn
Thị
Thục |
Hăng truyền h́nh Hàn Quốc KBS đă lặn lội khắp
3 châu lục ṛng ră trong 2 năm để t́m ra thủy tổ của sợi ḿ và con
đường phát tán loại thức ăn nhanh đầu tiên của loài người này.

KBS đă cho ra đời bộ phim tài liệu Noodle Road (Con đường ḿ sợi)
gồm 6 phần, dài 349 phút, quay tại 8 quốc gia. Đây là một công
tŕnh nghiên cứu công phu và đậm chất nghệ thuật, đi vào từng ngóc
ngách lịch sử 2,500 năm của loại thực phẩm làm bằng bột nhồi với hàng
ngàn biến thể về h́nh thức, hương vị trên khắp thế giới. Ngoài Giải
thưởng lớn của Hiệp hội truyền h́nh Hàn Quốc năm 2009, Noodle Road
do đầu bếp nổi tiếng người Mỹ gốc Hoa Ken Hom dẫn dắt c̣n đoạt giải
Phim tài liệu hay nhất của Liên minh truyền h́nh châu Á – Thái B́nh
Dương năm 2009. Riêng phần 4 của phim với chủ đề “Kết nối ẩm thực châu
Á” được trao giải Peabody năm 2010. Peabody là giải thưởng danh giá
dành cho các sản phẩm truyền h́nh và radio của toàn thế giới.


Bìa trước và bìa sau của bộ phim
Từ hạt lúa ḿ của dân du mục…
Lịch sử đă sớm chứng minh được sợi ḿ xuất hiện đầu tiên ở Trung Quốc.
Nhưng xứ này quá rộng, lại có nhiều tộc người. Trong số đó, ai là
người đầu tiên đă làm ra sợi ḿ? Lần t́m khắp các thành phố lớn của
Trung Quốc, đoàn làm phim KBS đă t́m ra manh mối ở tỉnh Tân Cương. Năm
1991, những công nhân xây dựng đă phát hiện ra trong vùng Hỏa Diệm Sơn
những xác ướp có 2,500 năm tuổi cùng với nhiều dụng cụ sinh hoạt của
họ. Và, trong một chiếc chén đất cũ kĩ, người ta thấy có một loại thực
phẩm dạng sợi có chiều dài bằng ngón tay, to xù x́! Đó là những sợi ḿ
đầu tiên của nhân loại. Chúng được làm bằng bột lúa ḿ.
Cũng trong vùng sa mạc tỉnh Tân Cương, người ta t́m được những ngôi mộ
cổ có những chiếc mặt nạ 4,000 năm tuổi với chiếc mũi to quá khổ. Xét
nghiệm DNA cho thấy người nằm dưới mộ thuộc tộc người Kazak ở Ukraine.
Cách đây chừng 5,000 năm, những người này di cư rầm rộ sang Trung Á để
t́m kiếm những thảo nguyên xanh tươi. Xứ Tân Cương khi ấy là một vùng
đất trù phú, có con sông chảy qua thung lũng, giúp những người mới đến
tạo lập được đời sống bán du mục, và dần dần định cư bằng nghề trồng
lúa ḿ, hạt kê và nuôi cừu.
Lúa ḿ vốn được trồng từ năm 7000 trước Công nguyên ở vùng Lưỡng Hà đă
được những người di cư mang đến xứ Tân Cương. Từ hạt lúa ḿ, họ chế
biến ra những chiếc bánh ḿ nướng trong tro bếp. Thời đó, ở Ai Cập
người ta đă t́m ra nấm men để làm nở xốp chiếc bánh ḿ, nhưng những cư
dân bán du mục ở Tân Cương vẫn chỉ biết làm ra chiếc bánh tṛn và dẹt.
Rồi thay v́ đem nướng miếng bột nhồi, những phụ nữ rảnh rang đă xắt
mỏng nó ra, tạo nên một dạng thực phẩm mới được gọi là “reshteh”,
trong ngôn ngữ Farsi có nghĩa là ‘sợi mảnh”. Món ḿ đầu tiên của nhân
loại ra đời, được ăn cùng với súp thịt cừu, cà chua và tiêu xanh! Theo
thời gian, sợi ḿ thô, ngắn được kéo dài ra, mỏng và tinh xảo hơn nhờ
nước giếng địa phương có tính kiềm giúp bột dẻo và dai hơn.
Vào đời Hán năm 139 trước Công nguyên, vua Chu Mục sai sứ thần Trương
Khiên cùng 100 tùy tùng sang xứ Afghanistan thương thuyết. Đoàn quân
của sứ thần tiến về phía tây và mở ra “Con đường tơ lụa”. Người Hán
theo con đường này đến Tân Cương và thúc đẩy giao thương đến tận châu
Âu. Từ đó, món ḿ theo về khắp các thị thành Trung Quốc, vượt lên Mông
Cổ, lan sang Ấn Độ, qua tận Trung Đông. Sử sách Trung Quốc đời Hán đă
ghi nhận sự có mặt của sợi ḿ. Ḿ theo Đại sư Sho-ichi (1202 – 1280)
sang xứ hoa anh đào, và cũng theo con đường tu hành mà sang xứ kim
chi. Rồi người Thái ở tỉnh Vân Nam trong cuộc vượt sông xuôi về phương
nam trên những chiếc ghe gỗ trốn chạy sự tấn công của người Mông Cổ đă
đem kỹ thuật làm bún bằng bột gạo sang Việt Nam, Thái Lan và
Indonesia…

Mì sợi – món ăn nhanh phổ biến
khắp thế giới
… đến món pasta trên đảo Sicily
Nhưng Hoa kiều không phải là người đưa sợi ḿ đến nước Ư. Người Ư gọi
ḿ là pasta hay spaghetti. Từng có giả thiết cho rằng sợi ḿ được
thương gia Marco Polo mang về cuối thế kỷ 13. Ông này từng viết cuốn
sách “Mô tả về thế giới” hay c̣n gọi là “Cuộc phiêu lưu của Marco
Polo” ghi lại những trải nghiệm trong chuyến viễn du phương Đông kéo
dài 25 năm của ḿnh. Polo kể rằng ông rời Venice vào năm 1271 khi mới
15 tuổi, đi qua xứ Ba Tư, Afghanistan, cao nguyên Trung Á và mất 3 năm
mới đến Trung Quốc.
Nhiều người cho rằng chuyện ông kể là bịa đặt, nhưng các sử gia cho
rằng nó có thật bởi nếu không từng đến Trung Quốc, Polo không thể miêu
tả chính xác cây cầu, bến nước, tập quán sinh hoạt… mà đến bây giờ
người ta vẫn có thể kiểm chứng được. Tuy nhiên, tại Thư viện thành phố
Florence, nơi 3 bản gốc của cuốn sách được lưu giữ, nhóm làm phim
không t́m thấy một chữ nào đề cập đến món ḿ sợi vốn đă rất thịnh hành
ở Trung Quốc thời đó. Rồi ở thư viện lưu trữ sách cổ Genova, nhóm đă
t́m được một quyển sách viết năm 1244, trong đó có đoạn một bác sỹ
khuyên bệnh nhân không nên ăn pasta. Điều này phủ định một cách chắc
chắn giả thuyết về Marco Polo.
Đoàn làm phim cũng đến cố đô Pompeii của Đế chế Roma thời đầu Công
nguyên. Một ngày tháng 8 năm 79, thành phố này bị hủy diệt bởi một
trận núi lửa từ ngọn Vesuvius ngay trước giờ ăn trưa. Trong những thức
ăn chôn vùi gần 2,000 năm dưới lớp nham thạch, người ta t́m thấy bánh
pizza mà không có dấu vết của pasta.
Trở lại thư viện Bodleian tại Đại học Oxford (Anh quốc), đoàn mới t́m
được một cuốn trách địa lư do một học giả người Ả Rập viết năm 1154.
Quyển sách miêu tả điều kiện địa lư và lối sống tại nhiều vùng ở châu
Âu thời đó, và đảo Sicily miền nam nước Ư được mô tả rất chi tiết.
Trong đó có đoạn viết: “Nếu bạn đến Trabia, một làng nhỏ trên đảo
Sicily, bạn sẽ bắt gặp một món ăn rất lạ lẫm có tên gọi Itriya”.
Itriya tiếng Ả Rập đồng nghĩa với từ pasta trong tiếng Ư.
Câu hỏi lại được đặt là tại sao món pasta được mang vào Ư qua đảo
Sicily thay v́ một thành phố thịnh vượng trong đất liền? Và ai đă đưa
nó vào Sicily? Lịch sử xứ này c̣n ghi rơ vào năm 827, đội quân 724
người của triều đại Aghlabid xứ Ả Rập đă độ bộ lên đảo và chiếm đóng
trong 200 năm sau đó. Chính những người lính Ả Rập đă đem món Itriya
vào xứ này. Itriya (pasta) nhanh chóng trở thành món ăn chính của
người dân trên đảo Sicily, và lan ra khắp nước Ư, rồi du nhập qua các
quốc gia châu Âu khác. Mỗi người dân Sicily trung b́nh tiêu thụ 44kg
pasta/năm, cao hơn các vùng khác 1,5 lần và hơn 9 lần so với người Mỹ.
Từng có một thời, ḿ sợi là món ăn trong những dịp trọng đại của người
châu Á, và là đặc quyền của giới quư tộc Ư, bởi việc chế biến quá công
phu, đắt đỏ. Nhờ khoa học kỹ thuật tiến bộ không ngừng, công nghệ chế
biến ḿ hàng loạt cũng ra đời, khiến nó trở thành món thức ăn nhanh
đầu tiên trên thế giới.
Ngày nay, mỗi năm nhân loại tiêu thụ một lượng ḿ sợi đủ để xây 327
tháp Eiffel. Họ hàng nhà ḿ tại Trung Quốc có chừng 1.200 món dạng
sợi, và hơn 300 loại bánh hấp với lớp áo bột bên ngoài. Ở Hàn Quốc,
Nhật Bản, Việt Nam, Thái Lan… ḿ, bún, miến, phở cũng muôn h́nh vạn
trạng. Bán đảo Italy cũng có hơn 300 dạng pasta. Sợi ḿ có mặt khắp
thế giới. Ḿ lên cả không gian làm thức ăn cho các phi hành gia chỉ có
thể nấu sôi nước ở nhiệt độ 70oC…
Con đường ḿ sợi nhẹ nhàng dẫn người xem đi từ khởi
nguồn đến tận cùng sự đa dạng của một món ăn đầy quyến rũ.


Thục Minh
Singapore, tháng
8.2010
Trở
về Vườn Hoa Văn Học Nghệ Thuật