Vinh Ho

VINH HỒ

T A N G M A   T H E O T Ụ C L Ệ CỔ TR U Y Ề N

PHẦN 2:



LINH SÀNG

Là 1 cái giường kê bên linh cữu về phía tay mặt người chết để cung phụng như lúc còn sống có đầy đủ mùng màn chăn nệm...

LINH TỌA

Là bàn thờ vong linh đặt trước quan tài, có đèn cầy, chân dung, bài vị (là tấm thẻ bằng giấy hay gỗ ghi tên tuổi chức vụ người chết để thờ), ngoài cùng kê hương án bàn độc và đồ cúng cấp.

HỒN BẠCH

Lấy tấm lụa đắp trên ngực người chết thắt thành hồn bạch có đầu và 2 tay 2 chân giống như hình nhân đặt nằm trên linh sàng. Trong lúc chưa có thần chủ, hồn nương tựa vào hồn bạch. Mỗi sáng mỗi tối đều cúng vái hồn bạch, đến khi chôn xong, thần chủ thay thế, đem hồn bạch đốt đi.

LỄ THÀNH PHỤC

Đến giờ cử hành lễ thành phục, tức lễ phát tang, con cháu xõa tóc mặc đồ tang tùy theo thứ bậc sắp hàng trước hương án để khóc lạy người quá cố. Thường có thầy lễ, hay thầy pháp phụ trách tế lễ.

ĐỂ TANG:

Theo Thọ Mai Gia Lễ có 3 cha 9 mẹ:

Ba cha là: Thân phụ (cha ruột), kế phụ (cha ghẻ) dưỡng phụ (cha nuôi).

Chín mẹ là: Thân mẫu (mẹ ruột), từ mẫu (vợ lẽ của cha nuôi mình bú mớm), đích mẫu (vợ cả của cha), kế mẫu (mẹ ghẻ), dưỡng mẫu (mẹ nuôi), xuất mẫu (mẹ ruột bị cha bỏ), giá mẫu (mẹ ruột cha chết tái giá), thứ mẫu (mẹ ruột là vợ lẽ của ba), nhũ mẫu (bà vú).

1. Đại tang: để tang 3 năm, sau giảm xuống còn 2 năm 3 tháng:

Con trai, con gái, con dâu để tang cha mẹ (kể cả đích mẫu, dưỡng mẫu, từ mẫu, dưỡng phụ)
Vợ để tang chồng

2. Cơ niên: để tang 1 năm (dùng khăn tròn, vải trắng, không gậy):

Cháu nội để tang ông bà nội

Con riêng của vợ để tang cha ghẻ nếu có nuôi dưỡng và ở
   chung, nếu không thì không tang, nếu trước có sau không

   thì để tang 3 tháng.

Con để tang mẹ đẻ nhưng bị cha bỏ (xuất mẫu), hoặc cha
   chết mẹ tái giá (giá mẫu).

Chồng để tang vợ cả có gậy, nếu cha mẹ còn sống thì
   không gậy.

Cháu để tang bác trai bác gái, chú thiếm, cô ruột.

Anh chị em ruột để tang cho nhau (cùng cha khác mẹ để
   tang 1 năm, cùng mẹ khác cha để tang 5 tháng).

Cha mẹ để tang con trai, con gái, dâu cả, kể cả con đi làm
    con nuôi nhà người.

Ông bà nội để tang cho cháu đích tôn.

Đích mẫu, từ mẫu, kế mẫu để tang con chồng. Thứ mẫu để
   tang con mình, con chồng và con dâu cả.

Con dâu để tang dì ghẻ

Rể để tang cha mẹ vợ.

Nàng hầu để tang cha mẹ chồng, vợ cả của chồng, các con
   riêng của chồng.

3. Đại công: để tang 9 tháng:

Anh chị em con chú bác ruột để tang cho nhau

Cha mẹ để tang con dâu thứ, con gái có chồng.

Chú bác thiếm ruột để tang cháu, con dâu của anh em ruột.

Cháu dâu để tang ông bà chồng, chú bác thiếm cô ruột của
   chồng.

Mẹ để tang con dâu thứ, con gái riêng của chồng

Con gái đã xuất giá để tang bác trai bác gái, chú thiếm cô
   ruột của mình.

4. Tiểu công: để tang 5 tháng:

Chắt để tang ông cố (cụ) bịt khăn vàng.

Cháu để tang anh chị em ruột của ông nội.

Con để tang vợ lẻ, nàng hầu của cha (nếu nuôi mình thì để
   tang 3 năm).

Cháu để tang anh chị em con chú bác ruột của cha.

Anh chị em con chú bác ruột để tang cho vợ của nhau.

Anh chị em cùng mẹ khác cha để tang cho nhau (vợ con
   của anh chị em ấy không tang).

Chú bác ruột để tang cho cháu dâu (con dâu của anh em
   ruột)

Ông bà bác, ông chú, bà thiếm, bà cô để tang cho cháu
   (cháu nội của anh em ruột)

Ông bà nội để tang cho vợ của cháu đích tôn, cháu gái xuất
   giá

Cháu ngoại để tang ông bà ngoại, cô ruột, dì ruột

Cháu dâu để tang cô ruột của chồng

Chị dâu, em dâu để tang anh chị em ruột của chồng và con
   những người đó

5. Ty ma phục: để tang 3 tháng:

Chiếu để tang ông sơ (cụ) bịt khăn đỏ (hồng tang)

Chắt để tang cố bác cố chú (anh em ruột của ông cố)

Cháu để tang cô bà xuất giá (chị em ruột của ông nội)

Cháu để tang cô họ (chị em con chú bác ruột với cha)

Con để tang cha ghẻ

Con để tang nàng hầu của cha

Con để tang bà vú

Cháu để tang tộc bá thúc phụ mẫu (anh em con chú con
   bác với cha)

Chồng để tang vợ lẽ, nàng hầu

Anh chị em họ nội 5 đời để tang cho nhau

Bố mẹ vợ để tang con rể

Ông bà ngoại để tang cháu ngoại, cháu dâu ngoại

Ông cố để tang cho chắt nội

Cháu để tang vợ cậu, chồng cô, chồng dì nếu ở chung 1
   nhà, nếu không thì không tang:

Chồng cô vợ cậu chồng dì

Trong ba người ấy chết thì không tang

Anh chị em con cô ruột, con dì ruột để tang cho nhau

Cậu ruột để tang vợ của cháu trai

Cháu dâu để tang ông bà (anh chị em ruột với ông nội
   chồng)

Cháu dâu để tang ông bà ngoại của chồng, cậu ruột dì ruột
   của chồng

Cháu dâu để tang anh chị em ruột của ông nội chồng

Chắt dâu để tang ông cố nội của chồng

Ông cố để tang chắt nội

Con nuôi để tang bên nhà cha mẹ nuôi:

   Ông sơ: 3 tháng; Ông cố: 5 tháng; Ông bà nội:1 năm
   Cha mẹ nuôi: 3 năm, áo sổ gấu có gậy

Con nuôi để tang bên nhà cha mẹ ruột:

   Ông bà nội: 9 tháng

   Cha mẹ ruột: 1 năm có gậy

   Chú bác cô thiếm ruột: 9 tháng, cô đã xuất giá 5 tháng

   Anh chị em ruột 9 tháng, chị gái em gái xuất giá 5 tháng,
      chị dâu em dâu 3 tháng.

Con gái có chồng bị chồng chết hay chồng bỏ không con, trở về nhà xem như chưa chồng để tang như chưa chồng, không bị giáng. Đương để tang cha mẹ 1 năm mà bị chồng bỏ thì tiếp tục để tang cha mẹ 3 năm

Tang phục thể hiện tình nghĩa, phân biệt thân sơ, bày tỏ lòng thương xót giữa kẻ mất người còn. Ngày xưa, chẳng những thân thích mà người ngoài đến phúng viếng cũng đeo băng tang. Thọ Mai Gia Lễ quy định ông bà cha mẹ đều phải để tang con cháu, tuy nhiên thực tế có nhiều nơi quan niệm "Phụ bất bái tử" (nghĩa là cha không lạy con), con chết trước cha mẹ là con bất hiếu, do đó, cha mẹ không để tang con, mà trên đầu thi thể của con phải quấn 1 vòng khăn tang để để tang cha mẹ, riêng cha mẹ thì không đi đưa tang con.

Cư tang: Phép nước quy định dù làm quan đến chức gì, khi cha mẹ mất là phải về cư tang (thọ tang) 3 năm, thời gian cư tang lệnh vua không đến cửa. Ba năm cư tang phải nhẫn nhục chịu đựng mọi gian khổ, không dự cuộc vui, lễ cưới, lễ mừng, không uống rượu nghe đàn, không mặc gấm vóc nhung lụa, không đội mũ đi hia, chỉ đi chân đất, ra đường không sinh sự, ở nhà không to tiếng, không ngủ với vợ, sinh con trong thời gian này bị coi là bất hiếu. Ba năm sầu muộn, tự nghiêm khắc với mình, rộng lượng với kẻ dưới, cung kính với người trên, bố thí cho người nghèo khổ... để tỏ lòng thành kính hiếu thảo với cha mẹ vừa mới qua đời.

Con dâu được xem như con ruột, để tang giống con ruột, trong lúc con gái "xuất giá tòng phu" được xem là:

   Nữ nhi ngoại tộc

Con gái là con người ta
Con dâu mới thật mẹ cha mua về

Trưởng nam hoặc cháu đích tôn rất hệ trọng trong việc để tang như đã nói ở phần Cư Tang, có người còn phải cất chòi bên mả để "nằm mả tư lư" nữa. Nếu có vi phạm điều chi, họ tộc sẽ họp để lấy biểu quyết truất quyền thừa tự thừa kế.



VINH HỒ
15/3/2005

(Còn Tiếp)

Tài liệu tham khảo:

Việt Nam Phong Tục của Phan Kế Bính
Thọ Mai Gia Lễ
Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim
Tục Lệ Cưới Gả, Tang Ma của Người Việt Xưa, của
   Phan Thuận Thảo, Nhà xuất bản Thuận Hóa, 1999
Lễ Tang của Khải Chính Phạm Kim Thư, đăng trên
   mạng lưới: http://e-cadao.com/phongtuc/index.htm