NGẬM NGẢI TÌM TRẤM QUÁCH GIAO

 

Ca dao có câu:

Anh về Bình Định thăm cha

Phú Yên thăm mẹ, Khánh Hòa thăm em.

Từ thuở xa xưa, ba tỉnh ở miền Trung này, người vốn đã nặng nghĩa tình với nhau, mà núi non thì lại có nhiều tính chất giống nhau.Rừng lại mọc nhiều cây dó bầu có nhiều trầm hương. Nhất là ở tỉnh Khánh Hòa. Cho nên tỉnh này còn có tên là Xứ Trầm Hương.

Cây dó bầu thuộc họ Traamfcos tên khoa học Aquilaria rugosa gồm 15 loại. Thân cây cao từ 6 đến 29 mét, lá dài có hoa màu xanh sống nhiều ở rừng Việt Nam và Lào.

Có một thời người người kéo nhau đi tìm trầm. Khắp núi rừng, hết toán này đến toán khác, gặp cây dó bầu nào thì chặt hạ cây nấy, dù có trầm hương hay không cũng chẳng nao lòng thương tiếc. Không chặt sợ người khác chặt. Không đốn sợ người khác đốn Đôi khi vượt qua biên giới các nước bạn. Cho nên chỉ trong vài năm mà rừng ba tỉnh bị khai thác bừa bãi, nhiều đám rừng dó bầu bị chặt phá tan hoang. Hương liệu quí giá thu nhập thì ít mà thiên nhiên bị tán phá thì nhiều. Theo ước tính thì muốn tìm được khoảng 100 gam trầm hương người thợ rừng phải đốn hạ đến 10 tấn gỗ cây dó bầu. Nhiều lúc hạ đến cả một khu rừng dó mà không có được một mảnh gỗ có chất dầu trầm hương. Cây dó bầu sống rất mong manh và phải cần nhiều thời gian, điều kiện, mới tích lũy được nhựa thơm cao quí. Một cây dó bầu nếu không bị thương tổn thì dù có sống đến trăm năm cũng không hề tạo được trầm hương. Cho nên người tìm trầm chân chính không bao giờ chặt phá bừa bãi, hạ hết cây này đến cây khác để chẻ ra tìm trầm hương, mà chú tâm đến sự quan sát từng gốc cây, cành cây để phán đoán cho chắc chắn đến 99 phần trăm mới đốn hạ cây. Nhiều lúc đành phải đi về không chờ đợi đến nhiều năm sau mới trở lại. Đó là người đi tìm trầm hương có lương tâm và nghề nghiệp.

Ngày xưa đi tìm trầm là một nghệ thuật. Toán tìm trầm có biệt danh là "đi điệu". Dẫn đầu đoàn có ông bầu là người có đạo đức, nhiều kinh nghiệm. Cả toán coi nhau như anh em ruột thịt, cùng tôn thờ Bà Thánh Mẫu Thiên Y A Na, tuyệt đối tin tưởng vào sự linh ứng của người Mẹ Xứ Sở này. Trước khi đi phải được sự chấp thuận của "Mẹ" trong một buổi lễ bái cầu xin. Lúc đi đường, phải kiêng cử nhiều thói quen khi ăn nói, đi đứng, nằm ngồi v.v.. Và nhất là công bằng với nhau trong việc chia lộc Bà cho.

Lặn lội trong rừng thẳm suốt tháng ngày dài người tìm trầm thường thiếu lương thực nên phải nhờ đến thuốc chống đói và tăng sinh lực. Đó là củ ngải. Cây ngải thuộc họ Gừng (Zingiberacea ) có tên khoa học là Curcuma zedoa ria roscoe, Trung quốc gọi là Nga truật, Việt Nam gọi là Ngải tím hoặc Nghệ xanh. Thân rễ to thành củ, cao từ 1 đến 1,50 m. Lá có bẹ ôm vào thân trông giống như là gừng. Hoa màu vàng thường đâm hoa trước khi mọc lá. Củ ngải hình quả lê vỏ màu vàng nhạt. Ngải thường mọc hoang thành từng đám ven bờ suối. Trong đám ngải thường chỉ có một cây có củ lớn màu vàng óng tỏa hương thơm được gọi là ngải vương. Người đi tìm ngải thường phải có duyên mới được gặp. Muốn đào ngải phải đợi đến trăng tròn. Khi trăng lên đúng đỉnh đồi, dùng tay moi từng miếng đất lấy được cả thân cây và củ đem ngâm vào lòng suối nơi có dòng nước chảy rồi phơi nắng đủ 49 ngày trên đá cao đầy ánh nắng. Ngày phơi nắng, tối dầm sương, người chăm sóc phải ăn chay nằm đất. Đủ 49 ngày, củ ngải có màu vàng tươi thắm, thân mềm, có hương vì thơm cay. Dùng những thanh nứa vót sắc, cắt củ ngải ra thành từng miếng mỏng gói vào lá chuối non mọc bên bờ suối cất vào nơi thoáng mát. Mỗi lát ngải dùng được một năm, ngậm vào miệng để đi tìm trầm. Khi ăn uống và ngủ nghê, lát ngải được lấy ra rửa sạch để hôm sau dùng lại. Tương truyền rằng khi người đi điệu ngậm ngãi thì ít khi bị đau ốm và đói khát. Chân đi dẻo dai, mắt nhìn sáng tỏ và tai nghe rất thính.

Người đi điệu phải trải qua muôn ngàn khó khăn mà nếu chưa có duyên thì tuy gặp được trầm mà vẫn không thu hoạch được. Có câu chuyện rằng: có một đoàn đi điệu tìm được một cây dó to cao, lâu năm, hy vọng có nhiều trầm. Song khi đốn cây xuống chẻ ra vẫn không thấy một mảnh trầm nào. Toàn thân chỉ một màu trắng, không một sợi chỉ trầm. Lại cặm cụi lên đường. Vài hôm sau một toán đi điệu khác đến chốn này lại tình cờ phát hiện ra trong những thân cây còn sót lại một bắp trầm màu vàng. Nhất bạch, nhì hoàng ..Có khi người đi điệu cất trại ngay dưới chân một cội trầm đã già cỗi chỉ còn trơ gốc đen sì. Nhiều toán thợ rừng đã nghỉ chân tại đây song không hề phát hiện cho đến khi có một toán thất bại tìm trầm trở về lại tình cơ phát hiện. Thôi thì trăm ngàn câu chuyện về tìm trầm. Tuy nhiên trăm người như một đều tin rằng có chuyện ngậm ngải tìm trầm. Nhiều người ngậm ngải đi tìm trầm mà không gặp được trầm nên hóa thành cọp quanh năm quanh quẩn trong rừng. Cũng theo những người đi tìm trầm nói lại thì vùng nào có trầm đều có cọp trông coi. Đang đi đến một khu rừng có trầm mà nghe có tiếng cọp gầm thì phải đổi hướng đi vì biết rằng chúa sơn lâm đã báo hiệu không được tìm trầm trong vùng đó.

Trở lại câu chuyện ngậm ngải tìm trầm thì khi tìm được trầm rồi những lát ngải còn lại tự nhiên khô đi và màu vàng đổi thành đen sẫm, không còn dùng thêm được nữa.Và đoàn người ngậm ngãi tìm trầm dừng cuộc đi trở về, với tâm nguyện rằng "Bà chỉ cho gặp trầm có một lần". Còn những người vì không có duyên phận gặp trầm nên đi mãi trong rừng sâu mà quên mất đường về. Chuyện hóa hổ chỉ nghe người xưa kể lại mà chưa có một ai nghe hổ kể lại lần nào. Vùng có trầm thường thường có hổ là chuyện thường. Rừng rậm núi cao, cây danh mộc nhiều nên thú dữ cũng nhiều. Còn có câu chuyện người đi tìm trầm hóa cọp và mỗi khi gặp được người thì từ xa đứng ngó rồi ứa mước mắt quay đi. Phải chăng người xưa đã thi vị hóa thân phận của các nghệ nhân ngậm ngải tìm trầm. Những kẻ ngậm ngải tìm trầm là những nghệ nhân đi tìm cái đẹp, cái hạnh phúc của cuộc đời. Chấp nhận lấy gian nan và cơ cực để được hưởng những cảnh đẹp của thiên nhiên, của núi rừng và dù cho không đạt đến được mục đích gặp trầm, họ đành sống một kiếp khác để gìn giữ cho hạnh phúc thiên thu. Người hóa cọp theo truyền thuyết có mục đích để chăm giữ trầm hương, cho thiên nhiên rừng núi thì sự chuyển hóa này chính là điều thiện đáng tôn vinh.

Có người suy nghĩ: ngậm ngải tìm trầm là chịu đựng trăm nghìn cay đắng đi tìm hạnh phúc. Nhiều lúc hạnh phúc ở bên ta mà ta không biết, nhiều khi ta ngồi bên cội trầm mà ta lại không hay. Người hóa hổ không phải để sống cùng thiên nhiên mà để gìn giữ thiên nhiên. Hóa hổ là từ bỏ một kiếp người chuyên đi chặt phá rừng để trở thành con vật gìn giữ thiên nhiên. Cuộc đời này hạnh phúc không bao giờ đến một cách đơn giản và dễ dàng. Ngậm ngải tìm trầm là một câu chuyện huyền thoại, là một bài học dạy chúng ta khi cần khai thác thiên nhiên thì cũng nên khai thác đúng tầm và gìn giữ đúng mức để thiên nhiên hữu dụng và làm đẹp cho con người.

 

 

 

 

QUÁCH GIAO