
|
Phạm Thanh Khâm
- Sinh trưởng ở Ninh Ḥa.
Học tại các trường Mỹ Lệ,
Đức Trí, Nam Thông,
Vơ Tánh, Chu Văn An,
Cao Đẳng Nông Lâm Súc.
- Làm việc tại Bộ Nông Nghiệp
Sài G̣n với chức vụ sau cùng
là Giám Đốc Nha Canh Nông
đến tháng 2, 1974 được gởi
đi du học Hoa Kỳ về ngành
Kinh-Tế Nông-Nghiệp.
- Định cư cùng gia đ́nh ở Hoa
Kỳ và được tuyển dụng làm
chuyên gia cho nhiều dự án
phát triển nông nghiệp tại
20 quốc gia ở Phi Châu và Á
Châu với các cơ quan phát
triển quốc tế IFDC, ISNAR,
USAID, UNDP, IFAD, FAO.
Hiện tại là thành viên của
toán chuyên gia tổ chức toàn
bộ guồng máy hành chánh
của các Phủ Bộ thuộc nội
các chính phủ A-Phú-Hăn
(Second Emergency Public
Administration Program
SEPAP) do Ngân Hàng Thế
Giới tài trợ.
|
|
|
Truyện/Biên Khảo |
|
Tản Mạn Về A-Phú-Hăn
Phần 1 |
Phần 2
Những Khó
Khăn Của Nước
Vùng SAHEL Nam Sa Mạc
SAHARA
Đời Sống Ở Hai Tỉnh Lỵ
Và Thôn Quê Miền Bắc
A-Phú-Hăn
Đi Thăm Xứ
LÀO
Đi Thăm Xứ
Dominican
Republic
Kabul C̣n
Khói Mù
Ăn Đám
Cưới Theo Tục
Lệ A-Phú-Hăn
Chiếc
Ḷ Trấu Việt Nam
Du Nhập Vào Phi Châu
Sự An
Toàn ở CONGO
Kim
Cương Nhuộm Đỏ
Sự Túng Thiếu Của Nông
Dân A-Phú-Hăn
Đi Xem
Bầu Cử Tại
Thủ Đô Kabul A-Phú-Hăn
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Đi Thăm
Xứ
LÀO
Chuyên Gia Phạm Thanh Khâm

Lời Dẫn Nhập:
M ấy bữa nay
tôi phải soạn vài đề mục phát triển nông nghiệp nước A-Phú-Hăn
(alternative livelihoods) trong khuôn khổ thay đổi nền kinh tế bất thường
dựa trên kinh tế á phiện (opium economy), nên đă đọc nhiều tài liệu so
sánh với các nước trồng cây á-phiện như Miến Điện, Lào, Colombia, Bolivia,
Peru, Ma-Rốc , v.v. Tuần lễ làm việc ở A-Phú-Hăn bắt đầu từ thứ bảy đến
thứ năm. “Weekend” là ngày thứ sáu (Friday), và nhóm chuyên gia của chúng
tôi lại tiếp tục bị “cấm túc”: không được ra phố, không được đến tiệm ăn,
nếu vạn bất đắt dĩ cần di chuyển, không được đi một ḿnh, thay đổi lộ
tŕnh, phải có hai chiếc xe chạy nối đuôi nhau, v.v. và v.v... Ngày nào
Ṭa Đại sứ Mỹ và văn pḥng đại diện Liên Hiệp Quốc ở Kabul cũng gởi đều
đặn vào email mỗi người tin tức về an ninh. Đọc tài liệu về nước Lào, tôi
nhớ xứ Lào. Hôm nay thứ sáu ngày "weekend", xin mời quí bạn đi thăm nước
Lào với tôi.
T hầy
Nguyễn Tố ở trường Đức Trí dạy tôi về môn địa lư nước Lào ở niên khóa
1951-1952. Tôi nhớ chi tiết gió Lào nóng. Đầu tháng 6, 1952 Thầy Tố dẫn
lớp chúng tôi đi xe ngựa vào Nha Trang thi bằng Tiểu học. Thầy và nhóm 9
học tṛ trong tổng số 25 (16 có nhà thân nhân) ở trọ tại nhà Bác Mười Bài
ở Ḥn Chồng Nha Trang. Tôi được nghe về nước Lào tại nhà trọ do Mục Sư
Nhương (con rễ của Bác Bài) truyền giáo ở Lào về nghỉ ngơi kể chuyện lại.
Tôi chỉ nhớ thêm chi tiết người Lào hiền lành. Hơn 40 năm sau tôi mới được
dịp đặt chân đến đất Lào.
Đi Nhà Thương Cấp Cứu
V ào
sáng sớm ngày cuối tháng 12, 1993, trên chiếc xe jeep từ Bộ Canh Nông đến
bịnh viện cấp cứu Vạn Tượng, tôi ngồi ở hàng ghế sau canh chừng đồng
nghiệp Jan V. Giáo sư Kinh tế học thuộc trường Đại học Tilburg ở Ḥa Lan.
Da mặt tái nhạt, mắt nhắm nghiền, hơi thở rất yếu, đầu dựa vào một bên
hông xe. Hàng ghế trước có tài xế và bên cạnh là một chuyên viên nông
nghiệp Lào. Chiếc jeep chạy hết tốc độ không có c̣i hụ của chiếc xe cứu
thương. Cuối cùng, xe jeep mang bịnh nhân đến được bịnh viện. Không có y
tá, y công, hoặc xe đẩy, chúng tôi đă d́u được đồng nghiệp nằm trên bàn
khám của một vị Y sĩ Lào. Đồng nghiệp Jan của tôi bị ăn trúng độc (food
poisoning). Một giờ sau, vị Y sĩ gặp tôi và đồng nghiệp Lào cho biết bạn
có thể trở về khách sạn nghỉ ngơi vài ngày, không cần di tản về Âu châu.
Tôi đưa bạn về khách sạn Ekalath Metropole. Xem bạn có vẻ tỉnh táo lại.
Trước khi rời pḥng, bạn cho tôi sự yên tâm với lời nói rất khẽ và rơ ràng:
- I am a good boy!
Bắt Đầu Làm Việc
N ữ
Tiến sĩ Carine S., chuyên gia về sinh hoạt gia đ́nh phát triển phụ nữ
(Women and Development) vừa từ Tân Đề Li đến Lào để nhập đoàn nghiên cứu
của chúng tôi do Cơ Quan Lương Nông của Liên Hiệp Quốc FAO tài trợ. Nữ
chuyên gia Carine là phu nhân của Đại sứ Ḥa Lan tại Ấn Độ. Thiếu Jan vài
ngày đoàn chúng tôi tiếp tục công việc nghiên cứu để viết đề án lúa gạo
trung hạn (Medium-Term Integrated Rice Production Program). Chuyến công
tác cho FAO tại đất Lào trong sáu tuần lễ đă cho tôi bổ túc sự hiểu biết ở
tuổi học tṛ về một đất nước nhỏ bé nằm trong nhóm gọi là các quốc gia
“Đông Dương”. Được gặp lại nông dân nghèo Á châu để so sánh với nông dân
nghèo ở lục địa đen. Một điều sâu đậm khác là nh́n thấy ḿnh gần gũi hơn
v́ màu da của tôi giống màu da của họ. Tôi đă viếng thăm hầu hết các vùng
trồng lúa của nước Lào, một đất nước có “full name” dài như sau:
Sathalanalat Paxathipatai
Paxaxon Lao.
Người Lào Ăn Xôi
N ét đặc thù
của người Lào là ăn xôi nếp (glutinous rice). Khi có dịp thích hợp tôi đều
đặt cùng câu hỏi v́ sao lại thích ăn xôi. Câu trả lời đại để, ăn xôi lâu
đói, xôi lâu thiu hơn cơm ngụi để cách đêm, mang ra đồng trong bao đan
bằng lá gọn hơn, v.v... Đến một phố nhỏ hay vào thôn xă người Hạ Lào, bữa
ăn được dọn trên sàn nhà, hay trên ghế thấp. Xôi làm chuẩn, ăn bốc với các
món thịt gà hoặc vịt bằm nhỏ trộn chung gạo rang tán nhỏ và rau sống: món
ăn này có tên gọi là "Laap".
Món thứ hai, "Tam Mak",
có thể gọi là món ăn chơi gồm đu đủ xanh xắt nhỏ trộn với tỏi ớt, đậu
phọng rang, chanh, nước màu. Nem "som
moo" làm bằng thịt heo (chắc chắn không bằng nem Ninh-Ḥa) và nem
nướng ăn chung với "Tam Mak”
cũng mang hương vị thơm ngon của đặc sản Lào.
Dân Số
D ân số vào
đầu năm 2005 ghi nhận 6.2 triệu người với 80 phần trăm sinh sống ở 11,512
ngôi làng, nói tiếng Lào, Pháp, Anh và 68 nhóm thổ ngữ. Ba nhóm dân chính
gồm Lao Loum sống ở
Hạ Lào (Lowland Lao) chiếm 68% dân số nói ngôn ngữ
Lao Tai. Người
Lao Theung (Midland
Lao) chiếm 22% nói nhóm ngôn ngữ
Mon-Khmer. Người
Lao Soung (Upland
Lao) chiếm 9% nói theo nhóm tiếng
Tibeto-Burman. Tuổi
thọ trung b́nh đàn ông 53, đàn bà 57. Người Trung Lào theo văn hóa
Mon-Khmer với các nhóm Katu, Alax có tục lệ cúng trâu, ngày lễ hội nhộn
nhịp. Đàn bà Lawae trước đây có tục lệ xăm mặt. Ngày nay họ bỏ bớt đi.
N gười
Việt và Tàu chiếm khoảng 1% dân số nhưng đă ảnh hưởng sâu rộng vào hậu
trường chính trị kinh tế của đất nước này. Tại VạnTượng, nhóm chuyên gia
chúng tôi ở tại khách sạn Metropole, sau bữa cơm chiều, tôi đều ghé lại
khách sạn “night club” gần đó do chị em nhạc sĩ Thành quản lư. Anh Thành
tŕnh diễn mỗi đêm vừa đàn vừa hát thỉnh thoảng được phụ họa bởi một nhóm
vũ công nam nữ Lào. Anh hát nhạc Lào, Pháp, nhạc Mỹ, nhạc Việt lời Lào.
Nhân một lúc cao hứng Anh bắt tôi hát một bài nhạc Việt lời Việt, tôi
không biết thối thoát chạy trốn đi đâu, đành liều, ngồi vào chiếc Organ
Casio, anh đệm Guitar, với giọng vịt cồ, tôi cống hiến đám khán thính giả
hâm mộ anh bản tủ duy nhứt “Nắng Lên Xóm Nghèo". Họ rộng lượng cho tôi
tràn pháo tay: kỷ niệm khó quên ở thủ đô Lào! Đi về các tỉnh miền Nam, có
thể t́m được nhiều tiệm ăn của người Việt.
Lịch Sử
T uy được
Pháp trao trả độc lập từ tháng 7, 1949. đất nước Lào ch́m đắm theo chiến
tranh dai dẳng trong vùng, bị chèn ép giữa các thế lực lớn. Năm 1975,
Pathet Lao khai tử sáu thế kỷ nền quân chủ để đứng trong quỹ đạo Việt Nam.
Phe đối lập rời xứ từ năm 1975. Bắt đầu mở cửa kinh tế năm 1986, nhận vào
ASEAN năm 1997. Nhưng sự phát triển kinh tế chưa có cơ hội cất cánh bay
cao. Tài nguyên gồm có gỗ, thạch cao (gypsum), thiếc (tin), vàng, bảo
thạch (gemstones), và thủy điện. Thống kê đưa ra ước lượng 60% dân theo
đạo Phật, 1,5% theo Thiên chúa giáo. Hối xuất đổi tiền giữa tháng 4, 2005
được ghi nhận 1$US = 10,500 LAK (KIPS). Ngành ngoại thương với các nước
chính như Việt Nam, Trung Quốc, Pháp, Đức, Singapore c̣n rất yếu kém.
Những Nơi Thăm Viếng
L ào không
có đường xe lửa. Đường giao thông xấu v́ chỉ có phân nửa đường được tráng
nhựa. Vận chuyển bằng thuyền hay tuk tuk trên sông được xử dụng nhiều.
Trên quăng sông đến Huay Xay, phần lớn hành khách trên thuyền là du khách
ngoại quốc. Sông Cửu Long là mạch sống của người Lào cũng như con dân của
các nước ở thượng nguồn và hạ nguồn.
T hủ
đô Vạn Tượng c̣n giữ các kiến trúc của Pháp xen lẫn những chùa Phật giáo
lớn như Haw Pha Kaew xây từ năm 1565, được Thái Tử Souvanna Phouma trùng
tu năm 1930. Chùa không cho phép chụp h́nh, chỉ dành cho tín hữu thập
phương. Chùa That Luang cũng được trùng tu. Du khách và Phật tử có thể đến
Luang Prabang viếng chùa Wat Xieng Thong trên nhánh sông Nam Khan chảy vào
sông Cửu Long do vua Setthathirat (1548-1571) xây từ năm 1560. Chùa này
được hoàng gia làm nơi tấn phong các v́ vua mới. Đầu thập niên 1960 chùa
được trùng tu đẹp hơn. C̣n nhiều ngàn ngôi chùa nhỏ với vô số tượng Phật,
xây rải rác khắp nước, một số không được trùng tu bị bỏ hoang phế. Đặc
biệt tại nhiều ngôi chùa ở Luang Prabang, các sư săi và các chú tiểu từ
các nơi thôn quê nghèo nàn về đây tụ tập. Chiếc áo chùa màu vàng tô điểm
đường phố rất tôn nghiêm mỗi ngày đi khất thực.
N ếu không
muốn đi “shopping” chợ buổi sáng, du khách hay những hội thảo viên của các
hội nghị thư dăn (workshops, seminars) đến Lao Pako trên sông Nam Ngum
cách Vạn Tượng 50 cây số. Tự lái xe hoặc đi ô-tô buưt từ Vạn Tượng đến
làng Som Sa Mai, rồi lấy thuyền 25 phút bồng bềnh đến bờ Lao Pako gần với
thiên nhiên quên hết mọi ưu phiền. Đến thành phố tĩnh mịch Luang Prabang
mà không đi thuyền chừng một giờ đến thác Kuang Si là môt thiếu sót cho
chuyến đi. Người Tây phương thích mua hàng tơ lụa Lào, không thích vàng 24
ca-rat v́ màu có vẻ không sậm đối với họ khác với du khách Á châu.
T rong
một dịp thăm viếng bảo tàng viện cung điện của nhà vua cuối cùng tại Vạn
Tượng vào ngày cuối tuần, tôi có thể h́nh dung đời sống b́nh dị của họ, từ
chiếc giường của nhà vua đến các pḥng dành cho hoàng hậu và con kiến của
họ. Có lẽ người dân chịu đựng quá lâu về cuộc sống thiếu thốn, họ chỉ mong
chờ một nhiệm mầu nào đó để đưa đất nước họ khá hơn. Nông dân Lào không
nói được tiếng Việt nhưng phần lớn các cấp lănh đạo có theo học các lớp
chính trị ở Hà Nội, họ nói tiếng Việt trong phạm vi hạn hẹp.
Người Thượng Lào Trồng Nhiều Cây Á Phiện
N gười
Thượng Lào trồng nhiều cây á phiện khoảng 23,200 mẫu (thống kê 2002),
thống kê 2005 ước lượng chỉ c̣n phân nửa. Tuy vậy Lào vẫn c̣n xếp hạng 3
sau A-Phú Hăn và Miến Điện về sản xuất á-phiện, nước Colombia xếp vào hạng
tư. Theo tài liệu của Văn pḥng về ma túy và tội ác Liên Hiệp Quốc (Office
on Drugs and Crime- United Nations), thu nhập trồng á phiện của người
Thượng Lào (farm income, 2002) chỉ bằng 16% lợi nhuận của giới trung gian
buôn lậu (income from trafficking).

Cây Á Phiện
Dư Âm của Chiến Tranh
K hi
đến Sepon, lần dầu tiên tôi nghe một chuyên viên Lào nhắc nhở về hậu quả
của thuốc khai quang và 1.1 triệu tấn chất nổ dọc theo đường biên giới
Việt Lào. Các phe tham chiến chưa chính thức ngồi lại xem hậu quả của 4
năm (1965-1969) rải thuốc khai quang làm hại môi sinh ở vùng biên giới này.
Vùng Phonsovan có hàng trăm hũ bằng đá lớn (plain of jars) trên 50 địa
điểm khác nhau. Chưa có giải thích thỏa đáng về nguồn gốc của các hũ đá từ
3,000 năm nay. Người Hmong đă biến vùng này làm chiến địa ngay trên làng
mạc của họ ở thập niên 1960, 1970. Di tích c̣n thấy vỏ bom đạn làm hàng
rào hay trên nóc nhà.
H iện tại,
hơn 73% dân Lào có thu nhập mỗi ngày dưới 2 đô la.
Trở Lại Kabul
Ngày thứ sáu qua mau, tôi phải trở lại Kabul làm việc
vào sáng thứ bảy. Chắc chắn chưa hướng dẫn các bạn thăm hết xứ Lào kỳ này.
Xin hẹn các bạn một dịp khác.
Cop chai lai lai.


Phạm Thanh Khâm
Viết tại Kabul
chiều ngày thứ sáu 27/05/2005
|