
|
Phạm Thanh Khâm
- Sinh trưởng ở Ninh Ḥa.
Học tại các trường Mỹ Lệ,
Đức Trí, Nam Thông,
Vơ Tánh, Chu Văn An,
Cao Đẳng Nông Lâm Súc.
- Làm việc tại Bộ Nông Nghiệp
Sài G̣n với chức vụ sau cùng
là Giám Đốc Nha Canh Nông
đến tháng 2, 1974 được gởi
đi du học Hoa Kỳ về ngành
Kinh-Tế Nông-Nghiệp.
- Định cư cùng gia đ́nh ở Hoa
Kỳ và được tuyển dụng làm
chuyên gia cho nhiều dự án
phát triển nông nghiệp tại
20 quốc gia ở Phi Châu và Á
Châu với các cơ quan phát
triển quốc tế IFDC, ISNAR,
USAID, UNDP, IFAD, FAO.
Hiện tại là thành viên của
toán chuyên gia tổ chức toàn
bộ guồng máy hành chánh
của các Phủ Bộ thuộc nội
các chính phủ A-Phú-Hăn
(Second Emergency Public
Administration Program
SEPAP) do Ngân Hàng Thế
Giới tài trợ.
|
|
|
Truyện/Biên Khảo |
|
Tản Mạn Về A-Phú-Hăn
Phần 1 |
Phần 2
Những Khó
Khăn Của Nước
Vùng SAHEL Nam Sa Mạc
SAHARA
Đời Sống Ở Hai Tỉnh Lỵ
Và Thôn Quê Miền Bắc
A-Phú-Hăn
Đi Thăm Xứ
LÀO
Đi Thăm Xứ
Dominican
Republic
Kabul C̣n
Khói Mù
Ăn Đám
Cưới Theo Tục
Lệ A-Phú-Hăn
Chiếc
Ḷ Trấu Việt Nam
Du Nhập Vào Phi Châu
Sự An
Toàn ở CONGO
Kim
Cương Nhuộm Đỏ
Sự Túng Thiếu Của Nông
Dân A-Phú-Hăn
Đi Xem
Bầu Cử Tại
Thủ Đô Kabul A-Phú-Hăn
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
C
H
I
Ế C
L ̉
T
R
Ấ U
VIỆT
NAM
D U
N H
Ậ P
V
À O
P
H I
C H
 U
Chuyên Gia Phạm Thanh Khâm

Lời Dẫn Nhập
N gười viết được một đồng hương Ninh-Ḥa hỏi c̣n dự tính
đi qua Phi Châu làm việc nữa không. Thực khó có câu trả lời. Trước hết,
tuổi đờ́ đă cao, thứ đến bà xă nói ḿnh đâu có nhiều "bills" phải trả như
hồi trước, nên việc đi làm xa không c̣n cần thiết nữa. Tháng 7, 2005 hai
chúng tôi sắp xếp lại chương tŕnh về hưu, từ giă bút nghiên, về vườn an
hưởng thú điền viên như các cụ ngày xưa bên nhà.
N hưng đầu tháng 8, 2005 tôi lại phải trở qua Kabul lần
thứ tư theo lời yêu cầu của Bộ Trưởng Bộ Nông Nghiệp A-Phú-Hăn. Chương
tŕnh về hưu của hai chúng tôi lại tạm hoăn. Lần này tôi chỉ kư khế ước
ngắn hạn. Cùng đến làm việc với Thứ Trưởng Moseley của Bộ Nông Nghiệp Hoa
Kỳ và một phái đoàn hùng hậu của ông để duyệt lại nhiều dự án. Sau hơn 2
tuần, nhóm chuyên gia của chúng tôi đă có thể đúc kết tŕnh chính phủ đề
án mới phối hợp với các cơ quan viện trợ của các nước khác cho lănh vực
phát triển nông nghiệp A-Phú-Hăn. Nan đề: An ninh ở miền Nam và miền Đông
của đất nước này chưa được ổn định. Việc thực thi các đề án này c̣n nhiều
bất trắc.
N gày thứ sáu "weekend" ở
Kabul, không được đi “eat out” hoặc đi ḷng ṿng xem dân chúng "shopping",
tôi có nhiều th́ giờ ngồi cạnh cái PC viết lách từ chuyện cũ đến chuyện
mới. Tuần này, mời các bạn đọc chuyện chiếc ḷ trấu Việt Nam du nhập vào
lục địa Phi Châu.

Trích từ tài liệu "A Technical Note on
Lo Trau Rice Husk Stove", Project FAO
GCP RAF/266/JPN "Riz Prospère" 7/1/1992. Scanned ngày 12/8/2005 tại
Kabul.
Tây Phi Châu
V iệc
cư dân vùng Sahel đốn cây làm củi để nấu ăn đă tàn phá cây cối khiến t́nh
trạng sa mạc hóa tại vùng này trầm trọng hơn. Không những đất đai bị xoi
ṃn, mất mát độ ph́ nhiêu, mỗi năm các bà nội trợ lại phải đi xa hơn từ
làng cư ngụ để kiếm củi v́ cây thưa của rừng thiên nhiên, cây trồng của
các dự án trồng cây gây rừng quanh buôn bản của họ không có sẵn nữa. Để
tận dụng trấu vứt bỏ phung phí sau các nhà máy xay gạo, tiết kiệm tiền mua
hơi đốt butane, chiếc ḷ trấu Việt Nam được dự án GCP/RAF/266/JPN (Viện
trợ Nhựt) do FAO (Cơ Quan Lương Nông của Liên Hiệp Quốc thực thi) du nhập
từ tháng 11, 1991 vào ba nước Burkina Faso, Mali, Senegal.
Đầu năm 1994, tôi được cử làm Trưởng Phái đoàn đến các
xứ kể trên để lượng giá việc thực thi dự án này. Trong giờ thuyết tŕnh
ngắn ở Dakar, Giám đốc dự án nêu các thành quả chính rồi kèm thêm chi tiết
nhỏ về chiếc ḷ trấu V́ệt Nam được nông dân tiếp nhận nồng nhiệt. Thuyết
tŕnh viên, khi nói về chiếc ḷ trấu, không dùng từ "Le foyer à balles de
riz", chỉ xử dụng nguyên chữ Việt đọc theo âm Pháp ngữ "Le Lotrau". Giáo
sư Phù Tang, đại diện chính phủ Nhựt trong phái đoàn lượng giá này nghe
chữ mới, ghé vào tai tôi hỏi nhỏ:
L e Lotrau không t́m thấy trong quyển tự điển Larousse.
Người Sénégalais chế ra tiếng mới nghĩa là ǵ?
T ôi lật trang tài liệu khuyến nông có in h́nh chiếc ḷ
trấu với mọi chi tiết về kích thước (đường kính mặt trên của ḷ 40 cm, cao
30 cm, nặng 2.5 kí lô), lượng trấu đốt (1.2-1.5 kg/giờ), và thời lượng để
đun sôi một lít nước trong 7 phút, v.v. Giáo sư bật cười theo cung cách “samurai”,
rồi đưa cao cánh tay đề nghị cho đi xem tiệm chế tạo ḷ và gặp vài nông
dân.
Bên sông Senegal phân chia hai xứ Mauritania và Senegal
ở vùng trồng lúa có địa danh dài ḍng NDouloumadji-Dembe, chúng tôi đă gặp
nhiều nông dân. Họ biểu lộ sự ưa thích các giống lúa du nhập từ Á-châu và
rất hài ḷng về sự hữu dụng thiết thực của cái "Le Lotrau". Trên đường về
thủ phủ Saint Louis, phái đoàn chúng tôi dừng lại thăm “Boutique du Lotrau”
(tiệm chế tạo và bán ḷ trấu). Ḷ được chế tạo bằng thép với giá vốn
khoảng 5 đô-la, xử dụng từ 3 năm trở lên. Th́ ra niềm hạnh phúc của các bà
nội trợ vùng Sahel cũng có thể t́m thấy từ những vật nhỏ như chiếc ḷ trấu
Việt Nam.

Một buổi "field day" đi thăm cánh đồng lúa ở vùng
Sahel bên sông Senegal với Ông Abov Yero Kidé,
người trách nhiệm chương tŕnh an toàn lương thực
PSSA của Mauritania (người thứ 5 kể từ tay trái),
tôi đứng vị thế số 1 hàng đầu kể từ tay trái. Ảnh
chụp năm 1996. Scanned ngày 12/8/2005 tại Kabul.
Đông Phi Châu
FAO Magazine CERES số 131/1991 qua bài viết của Tiến sĩ
Trần Văn Đạt đă loan báo khắp hoàn vũ về lợi ích chiếc ḷ trấu Việt Nam
nên nhiều nơi trồng lúa ở Phi châu đều biết, đặc biệt tại Tanzania và
Madagascar. Giữa năm 1994, tôi đến hai xứ này để soạn thảo hai đề án lúa
gạo của FAO (Riz Prospère) trong thời gian 3 tuần lễ. Rời phi trường Rome,
hành lư của tôi gồm chiếc valise đựng quần áo nhẹ, máy PC và thùng gỗ đựng
cái "Le Lotrau" chế tạo từ Tây Phi Châu.
Tại Nước Tanzania
Đ ến phi trường Dar Es Salaam, thủ phủ của nước
Tanzania, viên chức hải quan muốn biết vật ǵ chứa bên trong thùng gỗ, tôi
khai:
- A Vietnamese rice husk
stove.
Viên chức nghe món đồ lạ mang vào xứ ông, có lẽ không
phải xem để đánh thuế nhập cảng món hàng duy nhất nhưng muốn nh́n tận mắt
đồ vật ra sao. Thùng gỗ được mở nắp. Xem qua thấy không thuộc hàng quốc
cấm, ông hỏi tôi mang đến để làm ǵ. Tôi trả lời nửa đùa nửa thực chiếc ḷ
này là quà tặng cho các bà xă trồng lúa của nước ông. Viên chức vui vẻ
giúp tôi đóng nắp thùng.
Tanzania có đất đai rộng hơn Việt Nam ba lần, nhưng dân
số chỉ bằng 1/3 số dân Việt. Tôi không đủ th́ giờ đi thăm 5 vùng trồng lúa
ở Mwanza, Shinyanga, Morogoro, Mbeya và Tabora. Sau khi gặp gỡ các giới
chức liên hệ để trao đổi và thu thập đủ dữ kiện cho tôi viết đề án, tôi
được dàn xếp đi phà qua đảo Zanzibar. Đảo này cùng với các hải đảo nhỏ
khác như Pemba trước đây được đặt dưới sự bảo hộ của Anh quốc. Được độc
lập năm 1963 và sát nhập vào Tanzania. Đảo có đất đai rộng 1,658 cây số
vuông. Chiếc ḷ trấu Việt Nam được mang theo tôi lên phà qua hải đảo.
T rên sân của nhà máy xay lúa tại Bumbwi thuộc đảo
Zanzibar, cán bộ khuyến nông tập họp một số bà nội trợ đến xem chiếc ḷ
trấu đơn sơ. Trấu của nhà máy xay đưa vào ḷ, ấm nước đầy đặt phía trên.
Mấy phút sau, nước sôi. Các bà vui mừng vỗ tay, quan sát kỹ lưỡng chiếc ḷ.
Tôi chỉ nghe cán bộ khuyến nông và các bà hiện diện tṛ chuyện bằng tiếng
bộ lạc của họ xen lẫn tiếng "The Lotrau" theo cách phát âm Anh Ngữ. Cán bộ
khuyến nông cho các bà biết địa điểm chế tạo ḷ trấu theo khuôn mẫu của
tài liệu FAO. Các bà ra về. Một giờ sau chiếc ḷ vừa đủ nguội để tôi mang
qua phà trở lại thủ phủ Dar Es Salaam.
Tại Nước Madagascar
T iếp tục hành tŕnh đến Madagascar để viết đề án lúa
gạo Riz Prospère như đă viết cho Tanzania. Chiếc ḷ trấu theo tôi đi quăng
đường xa hơn, v́ không có chuyến bay trực tiếp Dar Es Saalam đi
Antananario, thủ đô nước Madagascar. Tôi phải đến thủ phủ Nairobi của nước
Kenya ngủ lại đêm. Hôm sau đáp tàu đi Madagascar. Tại phi trường
Antananario, tôi cũng trả lời với viên chức hải quan món hàng nằm trong
thùng gỗ:
- Un foyer à balles de riz
Vietnamien.
Ông cho qua nhanh chóng. Sau khi "check-in" vào khách
sạn Grégoire, tôi đi t́m quán ăn Á châu (Restaurant Đoàn Văn Miêng) và hội
họp liên miên.
N ước hải đảo Madagascar là cựu thuộc địa của Pháp, được
trao trả độc lập năm 1960, có đất đai rộng gần gấp đôi Việt Nam, nhưng dân
số chỉ bằng 1/7 số dân Việt. Khoảng 80% dân Malagasy là nông dân. Tài liệu
khuyến nông được soạn thảo và in ấn bằng tiếng Malagasy. Sau mấy ngày làm
việc tại thủ phủ Antananarivo thu thập đủ tài liệu viết đề án, tôi được
dàn xếp đi thăm Antsirabe, nơi có nhiều dự án phát triển nông nghiệp tài
trợ bởi các tổ chức phi chính phủ (NGO/ADRAI), cơ quan viện trợ Bĩ (AGCD),
tổ chức Lutheran, UNDP/FAO, v.v... Chiếc "Le Lotrau" làm ở Tây Phi Châu có
nguồn gốc Việt Nam xuất hành lần đầu tiên trên xứ hải đảo Madagascar theo
tôi đến Antsirabe.
B uổi tŕnh diễn thật ngoạn mục và vui nhộn. Một nhóm
các bà nông dân Malagasy được mời đến xem chiếc ḷ như nhóm các bà ở đảo
Zanzibar. Khi nước trong ấm sôi, họ vỗ tay. Các cô sinh viên da trắng xinh
đẹp của đoàn t́nh nguyện Bĩ pha trà từ nước sôi trong ấm trên ḷ trấu,
mang thêm bánh ngọt mua từ Âu châu ra khoảng đăi. Họ xin tôi để lại chiếc
ḷ làm mẫu và nhờ cơ quan khuyến nông sắp xếp cho chế tạo tại chỗ nhiều
chiếc ḷ tương tự. Tôi chỉ đưa cho họ chi tiết kỹ thuật (technical note)
do các chuyên gia FAO, IRRI (Viện Khảo Cứu Lúa Gạo Quốc Tế ở Los Banos,
Phi Luật Tân), IERA (Institut d’Études et de Recherches Agricoles,
Burkina Faso) biên soạn. V́ tôi đă có dự tính để lại chiếc ḷ trấu này cho
một người khác trước khi từ giă Madagascar.
Người Nhận Chiếc Ḷ Trấu Việt Nam tại Madagascar
L inh mục De Laulanié thuộc giáo phận Antananarivo có
thú tiêu khiển rất khoa học. Ngoài việc chăn chiên, linh mục dành th́ giờ
c̣n lại nghiên cứu kỹ về lư thuyết đâm chồi (tillering) của cây lúa. Linh
mục viết trên một bản thảo dày về kết quả cuộc nghiên cứu này, sẵn sàng
cho xuất bản. Linh mục muốn chuyên gia ở FAO cho ư kiến và sau đó FAO cho
xuất bản. Vị Đại diện FAO ở Madagascar muốn sắp xếp một buổi hội luận giữa
tôi và linh mục vào ngày cuối của chuyến công tác của tôi ở Madagascar.
Q ua vài câu xă giao thăm hỏi tại pḥng họp của FAO/Antananarivo,
Linh mục De Laulanié tŕnh bày một cách say mê theo từng trang trên bản
thảo suốt một giờ về kết quả việc nghiên cứu. Thỉnh thoảng tôi nêu vài câu
hỏi để được diễn giăi rơ hơn. Linh mục được sự góp ư và biểu đồng t́nh của
tôi, kéo dài buổi hội luận hơn hai giờ. Tôi bàn thêm về phương thức khảo
cứu lúa gạo của thế hệ khoa học gia trẻ về lai giống theo sau lớp đàn anh
thuộc thời kỳ bắt đầu cuộc cách mạng xanh (Green Revolution). Tôi nói qua
về cây lúa Siêu Năng Xuất chỉ có từ 6-10 chồi, không như các giống hiện
tại có từ 20-25 chồi. Linh mục thấy cần xét lại phương thức mới, nên không
c̣n đề cập việc xuất bản tài liệu có trong tay, rồi đưa lời kết chấm dứt
buổi hội luận chỉ có hai người:
- Ta đợi giống Lúa Siêu Năng mới phóng thích để tiếp tục
thú tiêu khiển của ta.
R a khỏi pḥng họp, mọi người của văn pḥng đại diện FAO
đă đi ăn trưa. Tôi cho biết có mang chiếc ḷ trấu c̣n giữ ở khách sạn Grégoire.
Linh mục nói đă đọc qua CERES, muốn có chiếc ḷ làm mẫu cho xưởng thủ công
nghệ thuộc giáo phận chế tạo thêm đáp ứng theo nhu cầu. Linh mục bảo tôi
cùng lên xe cho linh mục lái về khách sạn.
S au
khi chiếc ḷ trấu đặt vào ngăn phía sau xe, linh mục chúc lành tôi trở lại
Châu Âu b́nh an. Chưa rời khỏi Madagascar, đă có ngay một cảm giác lâng
khó tả trong tôi với cơ duyên gặp gỡ con người chỉ sống với thượng đế, làm
việc cho tha nhân, đam mê t́m hiểu về cây lúa, một trong các nguồn cung
cấp thực phẩm căn bản lớn nhứt của nhân loại.


Phạm Thanh Khâm
Viết tại Kabul
ngày thứ sáu 12/08/2005
|