Kỳ 1:

 

I

 

Giới phê bình văn học thường nhấn mạnh rằng thơ là tiếng nói của triết học. Người đọc thơ tự hỏi: thơ Hồ Xuân Hương có phải là tiếng nói của triết học hay không? Trả lời câu hỏi này là mục tiêu của những trang sau đây.

Trong cuộc phỏng vấn của ba tác giả Hoa Kỳ Oreste Pucciani, Susan Gruenheck và Michel Rybalka¹ vào tháng năm năm 1975 và in lại trong cuốn The Philosophy of Jean Paul Sartre, Collection The Library of Living Philosophers, vol. XVI, Ed. Open Court Co, 1981, Jean Paul Sartre (1905-1980) đã nói:

 

Pour moi, la philosophie est une manière de vivre…

 

Đằng khác, người Việt Nam, hay nói chung, người Đông Á không có một nền triết học duy lý như triết học Hy Lạp và La Tinh thời cổ, hay một dòng triết học như của người Đức trong vài thế kỷ vừa qua. Người Việt Nam thường sống theo những nếp sống đã trở thành nhân sinh quan. Thế nên nhiều nhà nghiên cứu đã đồng ý rằng người Việt Nam sống theo những nguyên tắc triết học nhưng không hoặc rất ít bàn về triết lý. Thơ là tiếng nói của lòng nên thơ thường biểu hiện nếp sống của tác giả, thế nên thơ của người Việt Nam thường thường có mầu sắc triết học, nói theo định nghĩa chữ triết học của Jean Paul Sartre. Do đó, tìm mầu sắc triết học trong thơ Hồ Xuân Hương phải chăng không có cách nào hơn là đối chiếu những bài thơ tương truyền là của nử sĩ với toàn bộ văn nghệ phẩm của Jean Paul Sartre? Công việc này xin dành cho giới nghiên cứu bởi lẽ tác phẩm Jean Paul Sartre để lại có tới hàng chục ngàn trang, it ai có thể đọc được hết. Thế nên, cảo luận này xin gìới hạn việc đối chiếu thơ Hồ Xuân Hương với một vài nét chính trong triết thuyết của Jean Paul Satre, đặc biệt là một số nhỏ những khái niệm triết học trình bày trong cuốn L’Être et Le Néant. Cuốn sách này, theo Raymond Aron, nhà văn kiêm triết gia và bình luận chính trị, viết trong cuốn Mémoires là cuốn sách vượt xa mọi cuốn sách viết về triết học của Jean Paul Sartre².

 

Không đi sâu vào triết thuyết bản thể học và phương pháp hiện tượng học của Jean Paul Sartre, việc đối chiếu bốn mươi bài thơ theo truyền tụng là của Hồ Xuân Hương với nét chính của triết thuyết của Jean Paul Sartre dõi theo hai chữ tự do của Jean Paul Sartre, trong mối tương giao của người với ta.

Khởi đầu bằng vấn đề tự do của vị ngã hay tự do của tri thức con người, lần lượt

 

I. xét vấn đề tự do bắt buộc của con người đối chiếu với ba bài Tự Tình I, II và III.

 

II. xét vấn đề tương quan giữa ta và tha nhân:

 

1. qua cái nhìn của ta vật hóa tha nhân đối chiếu với hai bài Thiếu Nữ Ngủ Ngày và bài Ông Cử Võ.

2. qua cái nhìn của tha nhân vật hóa cái ta đối chiếu với bài Mời Trầu rồi tiếp theo là mười ba bài: Động Hương Tích, Hang Thánh Hóa, Hang Cắc Cớ, Kẽm Trống và Vịnh cái Quạt I, Giếng Nước, Đá Ông Chồng Bà Chồng, Đèo Ba Dội và bài Dệt Cửi ,Tát Nước, Vịnh Cái Quạt II, và Tranh Tố Nữ

3. qua cái nhìn trên tình yêu để thấy mối giao hoán giữa chủ thể và vật thể, củng sự nhập cuộc hiện sinh của Jean Paul Sartre đối chiếu với bốn bài Đánh Cờ Người và Đánh Đu, Trống Thủng, Không Chồng Mà Chửa

 

III. xét vấn đề giới hạn tự do,

 

1. gây nên bởi tình trạng của con người qua ba bài Đồng Tiền Hoẻn, Thân Phận Đàn Bà và Làm Lẽ

2. gây nên bởi cái chết qua ba bài : Khóc Tổng Cóc, Khóc Ông Phủ Vĩnh Tường, Bỡn Bà Lang Khóc Chồng.

 

IV. xét vấn đề không thật lòng, một vấn đề mà giới nghiên cứu coi là quan trọng nhất trong toàn bộ tác phẩm của Jean Paul Sartre. Đối chiều quan điểm của Jean Paul Sartre :

 

1. về vai trò ông chủ qua hai bài Mắng Học Trò Dốt và ba bài ngâm vịnh với

Chiêu Hổ và trích bài Một Cảnh Chùa và bài Chơi Đền Khánh Xuân.

 

2. với quan điểm của Hồ Xuân Hương về các tăng lữ tu không trọn đạo qua bài Sư Bị Ong Châm, Kiếp Tu Hành , Chùa Quan Sứ

 

3. về vấn đề không thật lòng qua truyện hư cấu về cuộc gặp gỡ đầu tiên của một thiếu nữ với người bạn trai tại một quán cà phê, của Jean Paul Sartre đối chiếu với ba bài: Bánh Trôi Nưóc, Quả Mít và Con Ốc Nhồi của Hồ Xuân Hương cùng đoạn Thúy Kiều chui rào sang nhà Kim Trọng trong Truyện Kiều.

 

Kết quả đối chiếu cho thấy có nhiều điểm tương đồng giữa bốn mươi mốt bài thơ tương truyền là của Hồ Xuân Hương với một số vấn đề điển hình của triết thuyết hiện sinh của Jean Paul Sartre. Người đọc tự hỏi phải chăng là

nhìn từ quan điềm bản thể luận, con người xưa hay nay, Đông hay Tây chỉ là một?

 

 

---

 

 

 

1 Oreste Pucciani, Susan Gruenheck et Michel Rybalka, Une vie pour la philosophie, entretien avec Jean Paul Satre, Magazine Litéraire, Paris mars 2005-maì 2005

 

2 Raymond Aron, Mémoires, Julliard, Paris 1983, p. 714-715.

 

Xem Kỳ 2

LÊ PHỤNG