BÀN VỀ CHỮ TÂM
Những năm trước đây, nhiều gia đ́nh ở Việt Nam thường bày trong nhà
tượng 3 ông Phúc-Lộc-Thọ, vừa là vật trang trí, vừa như để cầu tài
lộc. Gần đây nhiều nhà lại thích treo tranh đá quư, tranh sơn mài hoặc
tranh thư pháp (viết trên giấy Gió-là một loại giấy bản đặc biệt) có
chữ Tâm. Các nhà thư pháp chỉ bằng ba nét bút thư pháp đă viết ra chữ
Tâm, và có lời b́nh là:
“Ba chấm như sao sáng
Nét ngang tựa trăng tà
Xóa đi điều vẩn đục
Phật ở chính tâm ta.”
C̣n bậc thi nhân lại nói:
“Trăm năm tóc cũng đổi mầu
Chữ Tâm sáng măi giữa ḍng thời gian.”
Vậy xem ra chữ Tâm chẳng phải quan trọng lắm sao. Chẳng thế mà ở phần
kết truyện Kiều, cụ Nguyễn Du mới viết:
“Thiện căn ở tại ḷng ta,
Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ tài.”
Vậy ta thử bàn rộng chữ TÂM trong hai khía cạnh: Chữ TÂM trong đời
thường và chữ TÂM trong Đạo Phật:
I-
CHỮ TÂM TRONG ĐỜI THƯỜNG
Vậy Tâm là ǵ? Các nhà nho xưa quan niệm: “Bao quát mọi suy
nghĩ là cái tâm” (Tổng bao vạn lự vị chi tâm) hoặc “Trời đất lấy gốc
là tâm” (Thiên địa dĩ bản vi tâm dă). Do đó mà ngày nay y học mới chẩn
đoán người bị rối loạn hành vi, cử chỉ là người bị bệnh tâm thần.
Tâm là một khái niệm trừu tượng, không sờ mó được, nhưng lại luôn hiện
hữu trong con người. Tuy ta vẫn thường nói người này có tâm, người kia
vô tâm hoặc thất nhân tâm. Thực ra người vô tâm hoặc thất nhân tâm
cũng vẫn có tâm, nhưng đấy là một cái “tâm xấu”. Người vô tâm có thể
là loại người ích kỉ, chỉ biết nghĩ đến ḿnh, không nghĩ đến người
khác; c̣n người thất nhân tâm rơ ràng là hạng người xấu tệ, là người
có những hành động hoặc lời nói làm hại người khác. Người có tài mà
không có tâm th́ cái tài đó chỉ nhằm mang lại lợi ích cá nhân, không
thể nào có ích cho cộng đồng xă hội được. Vậy tâm phải lành, phải tốt,
phải trong sáng mới sản sinh ra được những lời nói hay, những việc làm
tốt.
Trong đời thường chữ Tâm được hiểu nôm na là tấm ḷng. Tất cả từ ngàn
xưa cho đến sau này, con người sống với nhau cần có một tấm ḷng,
nghĩa là đối xử tốt với nhau, sống tử tế với nhau…
Thực tế trong đời sống xă hội hiện nay luôn có sự đan xen tồn tại giữa
cái tốt và cái xấu, cái tích cực và tiêu cực…th́ ḷng người cũng thế,
cái Tâm con người cũng vậy. Điều đáng nói là người có Tâm, sống trung
thực, sẵn sàng hy sinh quên ḿnh cứu giúp người bị hoạn nạn thường lại
là những con người b́nh thường, những cháu nhỏ học sinh, thanh thiếu
niên. Truyền thông báo chí nhiều lần đă từng nêu gương những doanh
nghiệp, cá nhân làm việc thiện nguyện; nêu gương các em học sinh nhặt
được của rơi đă đem đến cơ quan chức năng giao nộp để trả lại người
đánh rơi. Ở nơi này nơi nọ suốt dọc dài đất nước ta từng có những cháu
thanh thiếu niên tuổi đời c̣n rất trẻ đă dũng cảm cứu bạn bị ch́m đ̣
giữa sông, quên ḿnh cứu người bị nước cuốn khi có mưa băo, lũ lụt…
Nhiều em cứu được bạn, cứu được người rồi th́ v́ quá mệt đă bị ḍng
nước, ḍng lũ cuốn trôi…
II- CHỮ TÂM TRONG ĐẠO PHẬT
Ta vẫn thường nghe nói:
“Tâm
tức Phật, Phật tức tâm
An tâm là người
hộ tống tốt nhất.”
Chữ Tâm cũng gắn liền với đạo Phật nên mới có những câu thơ như:
“Nương theo giáo pháp Phật Đà
Chữ Tâm Phật dạy giúp ta độ đời
Đến bờ giác ngộ thảnh thơi
Xa rời phiền năo cuộc đời an vui.”
Đạo Phật là đạo Tâm. Đức Phật dạy: “Nhứt thiết duy tâm tạo”, nghĩa
là: “Mọi sự việc đều do tâm tạo ra”. Theo giáo lư nhà Phật th́ tâm là
tất cả, tất cả đều từ tâm mà ra.
Kinh Pháp Cú có câu: “Chỉ có tự ḿnh gây nên điều xấu, tự ḿnh làm nhơ
uế ḿnh. Tự ḿnh hủy bỏ điều xấu, tự ḿnh làm ḿnh thanh tịnh. Thanh
tịnh hay nhơ uế đều tùy thuộc ở ḿnh. Không ai làm ai thanh tịnh
được.”
Trong Kinh này cũng dẫn lời Đức Phật dạy là: “Không làm các điều
ác-Thành tựu những việc lành-Giữ tâm ư thanh tịnh-Ấy lời chư Phật
dạy”. Trong 14 Điều Răn của Đức Phật, ngay ở điều thứ nhất có câu: “Kẻ
thù lớn nhất của đời người là chính ḿnh.”
Kinh Pháp Cú cũng dẫn lời Đức Phật: “Thắng vạn quân không bằng tự
thắng ḿnh. Tự thắng tâm ḿnh là điều quan trọng nhất.” Quả vậy, ai tự
thắng được tâm ḿnh, nhẫn nhịn bực tức trước mọi sự bịa đặt, vu khống,
đả kích…của kẻ xấu-nhịn mà không nhục, tâm trí vẫn b́nh thản-tự tại,
không phiền năo-khổ đau-tức giận-hận thù…th́ người đó chính là có Tâm
Phật vậy. Trong khuôn viên Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên (ở xă Đại
Đ́nh, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc), bên trái ṭa Đại Hùng Bửu Điện
(chính điện) có đặt một tảng đá, trên đó có viết những chữ sau đây:
NHẪN
“Như tảng đá kiên cố
Gió thổi không lay động
Người trí tâm an định
Bất động trước khen chê.”
Muốn được như vậy th́ phải rèn luyện, thậm chí “tu luyện” theo giáo lư
nhà Phật để “Tâm bất biến giữa cuộc đời vạn biến”, th́ con đường đưa
ta đến Thế giới Tây Phương Cực Lạc sẽ chẳng c̣n bao xa. Bởi Đức Phật
dạy rằng: “Người nào giữ được nhứt tâm bất loạn, trong một ngày đến
bảy ngày, khi lâm chung giữ tâm không điên đảo, th́ người đó được văng
sanh Tây Phương” (Kinh A Di Đà).
Theo giáo lư nhà Phật th́ Tâm (tấm ḷng) và miệng (lời nói) phải là
một (“Tâm khẩu nhất như”), nghĩa là trong ḷng nghĩ thế nào, miệng nói
phải như vậy. Miệng nói tốt th́ trong ḷng cũng phải nghĩ tốt. Có
người làm trái lời Phật dạy, lại “Khẩu Phật, tâm xà” hoặc “Miệng nam
mô, bụng một bồ dao găm”. V́ thế người xưa mới có câu “Tri nhân tri
diện bất tri tâm”, nghĩa là “Biết người chỉ biết mặt, không biết được
tâm địa họ.”
Như trên đă nói, đạo Phật là đạo Tâm. Tâm ta chính là Đức Phật đó
(“Tâm tức Phật”). Người làm theo đạo Phật, tu theo đạo Phật phải nên
tập Thiền, tu Thiền chính là để cho thân tâm được an lạc, thanh tịnh.
Phải tu tập 4 tâm rộng lớn (trong kinh sách gọi là “tứ vô lượng tâm”)
là từ-bi-hỷ-xả để không c̣n tham-sân-si, không c̣n phiền năo, không
c̣n tranh chấp đố kỵ, cố chấp hơn thua…từ đó không c̣n tạo tội, tạo
nghiệp (chướng). Chỉ đến khi nào tứ vô lượng tâm tṛn đầy, con người
ta mới thoát khỏi ṿng sinh tử luân hồi, thấy được thế giới Như Lai,
đạt được cứu cánh Niết Bàn.
V́ thế Đức Phật Thích Ca cách nay hơn 2500 năm, tu Thiền bên gốc cây
Bồ Đề, khi thành chính quả, đă nói: “Ta là Phật đă thành, chúng sinh
là Phật sẽ thành”. Bởi Đức Phật nhận thấy “Tất cả chúng sinh đều có
bản tâm thanh tịnh, chúng sinh chẳng nhận thấy được, v́ bị vô minh che
lấp” (Kinh Đại Bát Niết Bàn).
Chữ Tâm quan trọng là thế, th́ việc con người ta phải sống có Tâm,
phải biết tu Tâm theo lời Phật dạy, điều chỉnh cái Tâm hướng về
chân-thiện-mỹ là rất cần thiết. Nói đơn giản là phải sống lương thiện,
tử tế, không làm hại ai, chỉ làm việc thiện nguyện. Quy luật của cuộc
sống và theo giáo lư nhà Phật là có nhân lành ắt sẽ có quả đẹp. Ai
gieo nhân lành (làm điều thiện, việc thiện) ắt sẽ gặt được trái ngọt.
Trong dân gian có câu:
“Cứu người phúc đẳng hà sa
Giúp người Trời lại giúp ta sau này!”
Nếu trên đời này mọi người đều có Tâm lành, Tâm thiện, Tâm Bồ Tát (v́
“Phật ở chính tâm ta”), và ai ai cũng có ư thức nói điều hay, làm việc
tốt và luôn tâm niệm là hôm nay ḿnh phải làm được điều ǵ đó tốt đẹp
cho gia đ́nh và cộng đồng th́ xă hội sẽ bớt đi hoặc không c̣n những
hành vi phạm pháp, bạo lực, bất nhân nữa!
Mong sao mỗi con người chúng ta, dù là ai, dù ở đâu, dù làm nghề ǵ,
việc ǵ cũng đều phải biết tu nhân, tích đức, biết sống tử tế và lương
thiện đă là tu Tâm rồi; để trong ta ai cũng có một chữ Tâm viết hoa,
để chữ Tâm đó sáng măi giữa ḍng thời gian vô định…


LÊ
ÁNH
(09/2019)