Trong
y khoa gọi hiệu ứng PLACEBO (Placebo Effect), giả dược, hoặc nôm na
là thuốc vờ! Thuốc vờ là thuốc như thật mà không phải thật, thế
nhưng vẫn có hiệu quả (effet) mới là lạ!
Một vị khách khó tính đang ngồi ăn tối trong nhà hàng. Ông gọi người
phục vụ lại, kêu nóng quá và đ̣i tăng độ lạnh của máy điều hoà lên.
Người phục vụ lễ phép: “Vâng, thưa ông, tôi đi làm ngay đây ạ!”
Vài phút sau, ông lại kêu người phục vụ lại, nói lạnh quá và đ̣i
phải vặn nhỏ máy điều hoà lại. Người phục vụ vẫn lễ phép: “Vâng, tôi
đi làm ngay đây ạ!”.
Cứ như thế hơn nửa giờ đồng hồ, ông khách khó tính cứ hết kêu nóng
lại kêu lạnh và người phục vụ cứ lễ phép chiều ư ông. Một người
khách thấy vậy nói với người phục vụ: “Anh giỏi chịu đựng thật, sao
anh vẫn giữ b́nh tĩnh thế?”.“Dạ không sao đâu ạ!Nhà hàng chúng tôi
làm ǵ có máy điều hoà ạ!” – người phục vụ nhỏ nhẹ trả lời!
Cái đó trong Y học gọi là hiệu ứng Placebo, giả được, hoặc nôm na là
thuốc vờ! Thuốc vờ là thuốc như thật mà không phải thật, thế nhưng
vẫn có hiệu quả (effet) mới là lạ! Nhiều khi bệnh nhân chê một thứ
thuốc này thuốc nọ mà đ̣i thứ thuốc khác, cùng đặc tính, cùng hàm
lượng, chỉ khác cái tên, khác nhăn hiệu và giá tiền, th́ nhiều khi
bác sĩ cũng “bấm bụng” mà làm theo yêu cầu như anh chàng phục vụ nhà
hàng nọ. Có khi bệnh không cần đến thuốc mà bác sĩ cũng chiều ḷng
(!) cho một vài thứ “Placebo” cho vui vẻ cả làng! Nếu không th́ sẽ
mất “khách”!.
Placebo có đủ loại: thuốc uống, thuốc thoa và cả thuốc chích. Từ
Placebo đă có từ xưa.Trong Kinh thánh của người Hebrew đă thấy có,
với ư nghĩa là “Tôi sẽ thoả ḷng”. Đến năm 1785, Placebo đă có tên
trong Tự điển Y học với nghĩa “Thuốc gây niềm tin” (make- believe
medicine). Đó là một chất trơ, không gây dị ứng, hoàn toàn vô hại,
nhưng lại có tác dụng đặc biệt trên một số bệnh nhân, cả tốt lẫn xấu,
gọi chung là hiệu ứng Placebo. Dĩ nhiên, có nhiều trường hợp chẳng
qua là sự trùng hợp t́nh cờ.
Thí dư như bệnh sắp khỏi, hoặc trường hợp bệnh tự khỏi, mà dùng
Placebo có thể tưởng là nhờ Placebo; ngược lại, bệnh sắp nặng, uống
Placebo dễ đổ thừa tại thuốc mà nặng! Các nghiên cứu cho thấy
Placebo có hiệu ứng với một số người nhạy cảm với nó.Những người này
có một tâm lư khá đặc biệt, dễ tin, dễ cảm xúc và dễ bị thuyết phục
hoặc tự kỷ ám thị. Chuyện không lạ trong Y học, thí dụ “Hội chứng áo
choàng trắng”, gặp ở một số người khi được bác sĩ đo huyết áp, huyết
áp thường tăng vọt.
Ở trẻ con có hội chứng “Đau bụng sáng thứ hai” do sợ đi học và một
số thí sinh mót tiểu liên tục khi bước vào pḥng thi! Đây là lĩnh
vực y khoa tâm-thể (Medicine psycho-somatique) ngày càng được để ư
nghiên cứu. Sau này người ta nghiên cứu sâu hơn, phân chia ra nhiều
type hành vi khác nhau, và người thuộc nhóm hành vi này có thể sẽ dễ
mắc một số bệnh mà type khác không bị. Hai chị em cùng đi chơi lễ
Thanh Minh mà Thuư Vân khác hẳn với Thuư Kiều là vậy!
Trở lại hiệu ứng Placebo, người ta thấy Placebo có thể chữa được các
thứ “bệnh” như lo âu, căng thăng, buồn bă, âu sầu, rối nhiễu tâm lư,
các chứng đau, nhức đầu, ho, mất ngủ, say sóng, cảm, đau bao tử, nôn
ói, cao huyết áp,... Người ta ngạc nhiên thấy Placebo cũng gây “tác
dụng phụ” (phản ứng thuốc) dù đó chỉ là thuốc vờ, không phải thuốc
thật: cũng nôn ói, chóng mặt, buồn ngủ hoặc mất ngủ, uể oải, trầm
cảm, ảo giác, hồi hộp, tiêu chảy, nổi ban,... Dĩ nhiên tất cả đều do
một sự “tự phản ứng” của cơ thể chớ không phải do thuốc. Sợ quá đến
nỗi ruột thắt lại, gây tiêu chảy; lo quá đến chóng mặt, trầm cảm,
hồi hộp vẫn là chuyện thường thấy.
Khi nghiên cứu mối quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân, người ta
thấy trong những trường hợp mối quan hệ này tốt đẹp, lời nói của bác
sĩ đă làm cho bệnh nhân tin tưởng, hy vọng, tạo cho bệnh nhân sự an
tâm, hài ḷng, càm thấy nhẹ nhơm th́ hiệu ứng Placebo từ đó mà sinh
ra. Giải thích cơ chế tác dụng này, người ta cho rằng chính bệnh
nhân đă có sư tự tin hơn ở năng lực khỏi bệnh của ḿnh, có động cơ
tốt cho sự phục hồi, từ đó có sự hợp tác tốt với bác sĩ, theo đúng y
lệnh, có hành vi sống lành mạnh hơn, nhờ đó mà khoẻ ra. Tóm lại
Placebo không chỉ là thuốc mà là cả mối quan hệ, cách truyền thông
hiệu quả.
Placebo c̣n đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu đối chứng của thuốc
trên lâm sàng (gọi là thử thuốc). Chúng ta biết rằng để cho ra được
một thứ thuốc mới, có hiệu quả chữa bệnh, được phép lưu hành trên
thị trường phải trải qua rất nhiều khâu thử nghiệm và kiểm chứng, kể
cả giai đoạn nghiên cứu trên súc vật, trên nhiều thế hệ của súc vật
để loại trừ tác hại về di truyền rồi mới thử trên con người (người
t́nh nguyện) sau đó mới được đưa vào lâm sàng dùng cho bệnh nhân.
Ở giai đoạn này, để loại trừ hiệu ứng Placebo, người ta chia bệnh
nhân làm hai lô, hoàn toàn giống nhau, có tiêu chuẩn chẩn đoán chính
xác, có tiêu chuẩn khỏi bệnh đầy đủ, được chọn một cách ngẫu nhiên
dựa trên thống kê, sau đó cho một lô uống thuốc cần thử, c̣n lô kia
uống Placebo. Để cho bảo đảm, thuốc thử và thuốc vờ hoàn toàn giống
nhau đến nỗi cả bác sĩ lẫn bệnh nhân đều không biết (gọi là mù đôi
double-blind), có như vậy mới loại trừ hiệu ứng Placebo do mối quan
hệ bác sĩ-bệnh nhân như đă nói trên. Sau đó theo dơi diễn tiến của
bệnh và so sánh kết quả bằng phương pháp thống kê y học để biết chắc
có sự khác biệt có ư nghĩa giữa hai lô hay không. Nếu có sự khác
biệt thật sự, hiệu quả rơ ràng thuốc mới được cho sản xuất, đưa ra
thị trường.
Dĩ nhiên, trong quá tŕnh nghiên cứu phải đảm bảo sao cho không gây
nguy hiểm cho người bệnh –do sự chậm trễ điều trị chẳng hạn – và
những người t́nh nguyện thử thuốc phải được thông báo rơ ràng. Những
quy định về y đức phải hết sức chặt chẽ.