Điều
trị bệnh suyễn nhằm mục đích làm các triệu chứng của suyễn biến hẵn,
hoặc ít nhất, cũng trở thành nhẹ, giúp người bệnh vui sống, ngủ, làm
việc, vận động b́nh thường. Người bệnh ít thường phải viếng thăm pḥng
cấp cứu của bệnh viện, đồng thời cố tránh các phản ứng phụ do việc
dùng thuốc.
I- TRÁNH CÁC YẾU TỐ CÓ THỂ GÂY CƠN SUYỄN:
Nhiều yếu tố gây cơn suyễn cấp tính như các chất dễ gây nhạy ứng
(allergens) như phấn hoa, bụi, lông thú,...; nhiễm trùng đường hô hấp;
các chất dễ kích thích đường hô hấp ( inhaled irritants); khói thuốc
lá, dầu thơm mùi nồng, các sản phẩm để lau chùi chứa chất
chlorine,....; sự vận động; sự căng thẳng về tinh thần; bệnh dội ngược
bao tử-thực quản. Một số người lên cơn suyễn khi dùng thuốc aspirin
hoặc thuốc chống viêm không có chất steroid (Advil, Motrin,
Naprosyn,...).
Nhận diện được các yếu tố có thể gây cơn suyễn cấp tính cho ḿnh, và
t́m cách tránh chúng là việc rất quan trọng trong việc điều trị. Cố
gắng tránh chúng hoàn toàn, ví dụ như bạn nhạy ứng với lông thú vật,
th́ trong nhà đừng nuôi thú vật. Nếu khó tránh hoàn toàn, cố không
tiếp xúc với yếu tố gây suyễn, ví dụ nên ngồi xa người hút thuốc lá,
người dùng dầu thơm nặng mùi. Trước khi mùa Đông tới, bạn nhớ chích
ngừa cúm, v́ trong mùa Đông, khi nhiều người xung quanh nhiễm cúm, bạn
rất khó tránh nó.
Trường hợp không thể tránh được yếu tố biết hay gây cơn suyễn cấp tính
cho bạn, bạn dùng thêm thuốc suyễn trước khi phải tiếp xúc với nó.
Điều này, bạn cần bàn với bác sĩ xem thuốc nào bạn có thể dùng được.
II- TỰ THEO DƠI TRIỆU CHỨNG VÀ CƠ NĂNG PHỔI:
Nên thường xuyên ghi chép, theo dơi triệu chứng của ḿnh (bao lâu cơn
suyễn nổi lên một lần, sự nặng nhẹ của cơn suyễn), và đo cơ năng phổi
bằng một dụng cụ đo gọi là peak expiratory flow meter. Trên dụng cụ
này có khắc những khắc ghi số. Nó giúp bạn và bác sĩ điều chỉnh sự
chữa trị chính xác hơn, v́ bằng con số, nó cho biết mức độ nặng nhẹ
của các triệu chứng của bạn, cũng như sự hữu hiệu của việc diều trị.
Chương tŕnh Giáo dục và Pḥng ngừa Suyễn (The National Asthma
Education and Prevention Program) khuyên những người bệnh suyễn từ vừa
(moderate) đến nặng (severe) nên dùng dụng cụ peak expiratory flow
meter để tự đo cơ năng phổi mỗi ngày, vào buổi sáng lúc ngủ dậy và
buổi tối trước khi đi ngủ.
III- ĐIỀU TRỊ BẰNG THUỐC:
Thuốc điều trị suyễn gồm hai nhóm chính:
Các thuốc làm dăn ống phổi (bronchodilators): Albuterol (Proventil,
Ventolin), Levalbuterol Xopenex), Pirbuterol (Maxair Autohaler), v. v.
. .
Các thuốc chống viêm sung (ant́nflammatory drugs): Prednisone,
Vanceril, Beclovent, Flovent, Pulmicort, Intal, Tilade, Singulair,
Acclate, v. v. . .
Gần đây, có thêm những thuốc tổng hợp, chứa cả hai chất làm dăn ống
phổi và chống viêm sưng, như Advair Diskus.
Các thuốc dùng dưới dạng uống, bơm xịt, hút, chích, truyền tĩnh mạch.
Chúng ta thường quen dùng với thuốc uống. Thuốc uống dễ dùng, nhưng
hay gây phản ứng khó chịu, hoặc bất lợi cho cơ thể. Khuynh hướng chữa
trị hiện tại là dùng bơm xịt nhiều hơn thuốc uống, v́ thuốc bơm xịt ít
gây phản ứng bất lợi.
Sự chữa trị tùy theo mức độ nặng nhẹ cùa suyễn:
Nhẹ (mild): Nếu bạn chỉ có triệu chứng 1 hay 2 lần mỗi tuần, không khó
thở ban đêm quá 2 lần mỗi tháng, và ngoài những cơn suyễn, bạn vẫn
khỏe mạnh như thường, dụng cụ đo peak expiratory flow meter cho thấy
cơ năng phổi bạn không giảm, bạn bị suyễn loại nhẹ thôi. Bạn chỉ cần
dùng thuốc bơm xịt làm dăn nở ống phổi như Albuterol vào những lúc bị
suyễn.
Lúc bạn vận động mạnh mà bị suyễn cũng được xếp vào loại nhẹ, bạn chỉ
cần dùng thuốc bơm xịt làm dăn nở ống phổi 10 phút trước khi vận động.
Khi bất đắc dĩ phải tiếp xúc với yếu tố có thể gây cơn suyễn cấp tính,
bạn cũng nên dùng thuốc bơm xịt làm dăn ống phổi 10 phút trước đó.
Vừa (moderate): Nếu bạn bi suyễn hành, phải dùng đến thuốc bơm xịt làm
dăn ống phổi trên hai lần mỗi tuần, các cơn suyễn ảnh hưởng đến hoạt
động hằng ngày của bạn, bạn thức giấc ban đêm trên 4 lần/mỗi tháng v́
suyễn, dụng cụ đo peak expiratory flow meter cho tháy cơ năng phổi bạn
giảm dưới 80%. Suyễn của bạn trong trường hợp này được xem là vừa, bạn
nên dùng đều mỗi ngày thuốc xịt loại chống viêm sưng (Vanceril,
Beclovent, Pulmocort, Intal, Tilade,...) và chỉ dùng thuốc xịt làm dăn
nở ống phổi mỗi ngày 3-4 lần, nếu cần.
Khi bạn hay có triệu chứng về đêm, bác sĩ sẽ cho bạn dùng them thuốc
uống làm dăn ống phổi. Khi sự điều trị thành công, bạn sẽ ít phải dùng
thuốc xịt làm dăn ống phổi hơn. Nên kiên nhẫn dùng thuốc xịt chống
viêm đều đặn, v́ cần khoảng 7-10 ngày, thuốc mới bắt đầu có tác dụng.
Nặng (severe): Nếu bạn hầu như lúc nào cũng có triệu chứng, lúc nặng
lúc nhẹ, và thường xuyên không ngủ được ban đêm v́ các cơn suyễn hành,
đồng thời suyễn ác độc ngăn không cho bạn vận động, dụng cụ đo peak
expiratory flow meter cho thấy cơ năng phổi giảm dưới 60%. Trong
trường hợp này, bạn cần dùng thuốc xịt chống viêm sưng với lượng cao
(4-6 xịt, ngày 2 đến 4 lần). Đồng thời bạn cần dùng thêm thuốc xịt dăn
ống phổi có tác dụng dài như Severent, Foradil, hoặc thuốc uống làm
dăn nở ống phổi mỗi ngày, nhất là nếu bạn hay có triệu chứng về đêm.
Với sự điều trị, nếu triệu chứng của bạn không thuyên giảm, bác sĩ sẽ
cho bạn dùng thêm thuốc uống chống viêm sưng như Singular, Accolate,
Prednisone.
IV- CẦN HIỂU BIẾT CẶN KẼ CĂN BỆNH :
Bạn là ông thầy thuốc tốt của chính ḿnh, lúc nào cũng có mặt, theo
dơi bệnh t́nh của ḿnh ngày cũng như đêm, nếu cần bạn phải hiểu thấu
đáo mục đích của sự điều trị, cách dùng thuốc bơm xịt.
Mục đích của điều trị;
Cơ chế chính gây suyễn là sự viêm sưng (inflammation). Các thuốc xịt
làm dăn ống phổi như Alburterol, Proventil, Ventolin,.... tuy làm cho
triệu chứng thuyên giảm nhanh chóng, nhưng thực ra chỉ là chữa ngọn.
Nếu bạn dùng nhiều những loại thuốc này, có nghĩa là bệnh suyễn của
bạn đang trở nặng. Những thuốc xịt chống viêm sưng mới là những thuốc
chính chữa cái gốc suyễn. Trong các trường hợp suyễn vừa hay nặng, ta
cần dung thuốc xịt chống viêm sung đều đặn đúng như chỉ dẫn để chữa
cái gốc suyễn. Đồng thời t́m cách tránh những chất gây dị ứng, nếu có
thể. Ngược lại, khi lên cơn suyễn cấp tính, thuốc xịt chống viêm sưng
không làm dăn ống phổi nhanh chóng như thuốc xịt làm dăn cuống phổi,
nên không hữu dụng trong trường hợp này. Cũng xin nhắc lại, điều cần
biết là thuốc xịt chống viêm sung có tác dụng chậm, thường mất khoảng
7 đến 10 ngày, mới bắt đầu có tác dụng.
Cách dùng thuốc bơm xịt:
Khác với thuốc uống, thuốc bơm xịt (inhaler) cần được sử dụng đúng kỹ
thuật, mới có hiệu quả:
- Nên lắc mạnh chai thuốc trước khi sử dụng.
- Thở ra hết, để đẩy không khí trong ngực ra càng nhiều càng tốt.
- Có 2 cách dùng thuốc: hoặc mở miệng và để miệng của chai thuốc cách
miệng của bạn khoảng 1 inch, hoặc đặc miệng của chai thuốc vào trong
miệng ḿnh, và dùng môi ngậm kín quanh miệng chai thuốc.
- Ấn mạnh đầu kia của chai thuốc để bơm thuốc vào miệng, đồng thời hít
thuốc vào phổi cho thực sâu.
- Giữ thuốc trong phổi càng lâu càng tốt trước khi thở ra.
- Nghỉ 1 phút trước khi xịt lần thứ 2.
- Khi xịt thuốc lần thứ 2, bắt đầu lại từ đầu: lắc mạnh chai thuốc,
thở ra hết.
Nhiều người thích dùng một dụng cụ đặc biệt gọi là ‘spacer device”
gắn vào chai thuốc bơm xịt, để dùng thuốc dễ hơn. Các cháu quá bé, các
vị có tuổi, quá yếu v́ bệnh, hay không biết cách sử dụng chai thuốc
bơm xịt, có thể dùng một máy bơm thuốc gọi là ‘nebulizer”. Thuốc được
pha chế sẵn, đổ vào “nebulizer”, và khi “nebulizer” hoạt động, máy sẽ
bơm hơi thuốc lên để người bệnh hít thuốc vào phổi. Tuy vậy, so sánh
tác dụng giữa hai cách dùng của chai thuốc xịt inhaler và của máy
nebulizer, người ta nhận thấy nếu biết cách sử dụng chai thuốc bơm xịt
đúng cách, máy nebulizer không đem thuốc vào phổi nhiều hơn chai thuốc
xịt inhaler. Máy nebulizer c̣n có cái bất tiện là cồng kềnh, không thể
bỏ túi, mỗi lần dùng phải pha chế thuốc, lâu lâu lại phải đem ra lau
chùi. Chai thuốc bơm xịt có thể bỏ túi, đem ra sử dụng bất cứ lúc nào,
chỉ với điều kiện phải sử dụng đúng cách.
Tóm lại, cần hiểu biết cặn kẽ về căn bệnh, nhận định và cố tránh các
yếu tố có thể gây cơn suyễn, thường xuyên tự theo dơi triệu chứng cùng
cơ năng phổi của ḿnh, rành rẽ việc sử dụng các thuốc chữa suyễn, cùng
với sự cố vấn của bác sĩ, bạn sẽ đẩy lui căn bệnh.
Bác
sĩ LÊ
ÁNH