Nhiếp hộ tuyến chỉ cân nặng vài gram lúc người đàn ông tương lai cất
tiếng khóc chào đời. Đến tuổi đậy th́, nhiếp hộ tuyên, dưới tác dụng
của kích thích tố nam (testostererone), cùng với sự tăng trưởng của
toàn cơ thễ ngưởi nam, cũng lớn lên theo. Nó cân nặng khoảng 20 grams
vào tuổi đôi mươi. Nhiếp hộ tuyến nằm yên, hài ḷng với sức vóc của nó
trong thời gian khoảng 25 năm. Sau đó, ở đa số đàn ông, nó lại tiếp
tục lớn lên. Bệnh ph́ đại nhiếp hộ tuyến thường chỉ xảy ra ở đàn ông
trên 45 tuổi, và càng lớn tuổi, ta càng dễ bị bệnh.
Tuyến nằm dưới bàng quang, bao quanh niệu quản dẫn nước tiểu ra ngoài
cơ thể. Tuyến cũng nằm ở mặt trưóc của trực tràng, nên khi thầy thuốc
cho ngón tay vào hậu môn ngoáy ngoáy khám khám th́ cũng biết được t́nh
trạng to nhỏ, cứng mềm nhẵn nhụi hoặc sần sùi của tuyến.
Ph́ đại nhiếp hộ tuyến
Nói chung, trong cả đời người, cứ 10 người đàn ông chúng ta, thế nào
cũng có 1 người phải giải phẫu v́ bị ph́ đại nhiếp hộ tuyến
(prostastic hyperplasia). Bệnh ph́ đại nhiếp hộ tuyến không phải là
ung thư nhiếp hộ tuyến và cũng không đưa đến ung thư nhiếp hộ tuyến.
NGUYÊN NHÂN
Lư do mà nhiếp hộ tuyến tăng sinh trưởng chưa được xác định rơ ràng.
Có nhiều ư kiến cho rằng tuổi càng cao th́ các tế bào nối tiếp ở giữa
tuyến tăng trưởng mạnh.
Ư kiến khác cho rằng do tác dụng của kích thích tố nam, v́ quan sát
cho thấy tuyến của người bị thiến (hoạn quan) không sưng.
Ngoài ra, sự cắt ống dẫn tinh trùng, xơ cứng gan, cao huyết áp, hút
thuốc lá cũng được nêu ra như có thể là nguy cơ sưng nhiếp hộ tuyến.
TRIỆU CHỨNG
Do bao bọc xung quanh ống dẫn tiểu, nên khi sưng to, tuyến sẽ đè vào
ống dẫn tiểu khiến cho sự tiểu tiện bị tắc nghẽn.
Trong đa số các trường hợp, nhất là ở những người đàn ông trên 45
tuổi, sự nghẽn tiểu tiện xảy ra từ từ: nạn nhân nhận thấy ṿi nước
tiểu không vọt ra xa, yếu dần, nhỏ giọt, phải rặn mới đái ra hết nước
tiểu. Đi tiểu xong, mà vẫn có cảm giác như chưa tiểu hết. Đôi lúc,
tiểu xong, một lúc nước tiểu c̣n nhỉ ra lại.
Khi nhiếp hộ tuyến càng lúc càng to với tuổi đời, bệnh tiến đến giai
đoạn nặng hơn, nước tiểu thường bị ứ đọng lại trong bọng đái. Người
bệnh đi tiểu nhiều lần, có khi cứ 15 hay 30 phút lại phải viếng pḥng
tắm. Ban đêm, bệnh cũng chẳng cho yên, mắt nhắm mắt mở cũng phải thức
dậy nhiều lần để đi tiểu.
[Điều nên chú ư là tiểu nhiều lần và tiểu đêm cũng có thể gây ra do
uống nước nhiều, dùng nhiều cà phê quá (hoặc những thức uống chứa chất
cà phê), bệnh tiểu đường, căng thẳng tinh thần (stress),... Khó ngủ
cũng làm ta hay đi tiểu đêm. Vậy khi đi khám bệnh, bạn nên kể bệnh với
bác sĩ rằng bạn uống nước b́nh thường thôi, không dùng nhiều cà phê
đâu, cũng chẳng có bệnh tiểu đường, tinh thần vẫn thoải mái, chẳng có
vắn đề ǵ căng thẳng,... để giúp bác sĩ định bệnh dễ dàng nhanh
chóng].
Có khi người bệnh bất ngờ bí tiểu khi uống rượu, hoặc dùng một thứ
thuốc có tác dụng “anticholinergic” (như các thuốc chữa dị ứng mũi
Dimetapp, Actifed, Chlor-Trimeton,..., thuốc chữa bệnh sầu buồn
tricyclic antidepressants,...), hoặc do nhiễm trùng bọng đái.
Nhiều khi nước tiểu nằm lâu trong bọng đái v́ tuyến nhiếp hộ bị to,
bọng đái dễ bị nhiễm trùng. Người bệnh tiểu đă khó, nay càng khó hơn,
và thêm tiểu rát, buốt, có khi c̣n ra máu. Tệ hơn nữa, c̣n không nín
tiểu được, mót tiểu là phải đi ngay. Vùng bọng đái phía bụng dưới
người bệnh cảm thấy đau, khó chịu.
Không chữa trị, các chú vi trùng không bị tiêu diệt, thừa thắng xông
lên, ḅ ngược lên các ống dẫn tiểu (ureters), đổ bộ lên thận. Lúc đó
có thêm các triệu chứng của bệnh nhiễm trùng thận (pyelonephritis).
Nguy hiểm hơn, vi trùng từ thận có thể vào máu gây nhiễm trùng máu, và
theo máu đến tấn công các cơ quan khác. Khi vi trùng đă tấn công lên
đến thận, người bệnh đột nhiên bị nóng sốt (có thể cao đến 103 độ F),
lạnh run, nhức mỏi khắp người, buồn nôn, ói mửa và tiêu chảy. Người
bệnh đau một hay hai bên lưng dưới, vùng thận. Triệu chứng xảy ra
nhanh chóng trong ṿng vài giờ hay một ngày. Trong giai đoạn này, với
triệu chứng nóng sốt và lạnh run, có ngươi tưởng ḿnh bị sốt rét. Có
người tưởng ḿnh ăn trúng độc v́ bị buồn nôn, ói mửa, tiêu chảy.
Tuyến nhiếp hộ nằm ngay trước trực tràng (rectum: phần cuối của bộ
tiêu hóa, phía trên hậu môn). Thỉnh thoảng, cũng có bệnh nhân bị to
tuyến nhiếp hộ gây bị bón, v́ tuyến nhiếp hộ lớn ph́nh ra phía sau,
làm hẹp trực tràng. Cũng có những ngự bệnh khác không hề có triệu
chứng, hoặc triệu chứng rất nhẹ, nhưng đường tiểu phía dưới bị tuyến
nhiệp hộ to làm nghẹt, nên phía trên, các ống dẫn tiểu và thận bị
ph́nh to. Đừng tưởng thận ph́nh to hơn b́nh thường là thận khỏe. Ngưọc
lại, thận có thể bị suy dần. Thận mà càng lúc càng suy th́ người bệnh
nguy to, có thể phải lọc thân hay thay thận.
TRẮC NGHIỆM SƯNG NHIẾP HỘ TUYẾN
Hiệp Hội Niệu Khoa Hoa Kỳ dă đề nghị một số câu hỏi để thầy thuốc ước
lượng sự rối loạn của nhiếp hộ tuyến. Đó là, trong tháng vừa qua
-
Có bao giờ ta thấy có cảm giác như vẫn c̣n nuớc tiểu trong bọng đái
sau khi tiểu xong?
-
Có khi nào ta phải đi tiểu lại vài giờ sau khi vừa mới tiểu?
-
Bao nhiêu lần trong khi tiểu ta phải ngưng rồi lại tiếp tục tiểu
lại?
-
Bao nhiêu lần ta thấy rất khó khăn để nín tiểu?
-
Bao nhiêu lần ta thầy ṿi nước tiểu yếu đi?
-
Bao nhiêu lần ta phải răn để bắt đầu tiểu tiện?
-
Bao nhiêu lần ta phải thức giấc dậy để đi tiểu từ lúc chập tối tới
sáng?
Nếu dăm câu trả lời đều là CÓ th́ nhiếp hộ tuyến của ta bắt đầu có
vấn đề rồi đấy.
CHẨN ĐOÁN BỆNH
Để định bệnh, bác sĩ căn cứ vào lời khai những triệu chứng kể trên rồi
xác định được là: “Nhiếp hộ tuyến của bạn bị to rồi đấy!”
Giản dị nhất là khám trực tràng (rectal examination). Cũng xin nhắc
lại, nhiếp hộ tuyến nằm phía dưới bọng đái, bao quanh một phần ống
tiểu, và ở ngay phía trước trực tràng.. Tḥ ngón tay trỏ qua hậu môn
bạn, vào tận trực tràng, bác sĩ có thể thăm được mặt sau của nhiếp hộ
tuyến.. Bác sĩ có thể sờ thấy nhiép hộ tuyến to hơn b́nh thường, nhưng
vẫn cân xứng, sờ giống như sờ vào đầu mũi (nếu bạn ṭ ṃ muốn biết
nhiếp hộ tuyến của ḿnh to nhỏ thế nào, cứng mền ra sao, bạn có thể tự
sờ đầu mũi của ḿnh). Một nhiếp hộ tuyến bị ung thư thường cứng hơn
nhiều, lại có thể bên to bên nhỏ, hoặc có chỗ phồng lên, cứng hơn
những chỗ khác (hard nodules).
Khám phá ung thư nhiếp hộ tuyến bằng cách hằng năm, kể từ tuổi 50, đi
khám nhiếp hộ tuyến và thử máu t́m một chất đặc biệt gọi là PSA
(Prostatic Specific Antigen).
Tuy nhiên, vóc dáng của nhiếp hộ tuyến sờ thấy qua sự thăm khám trực
tràng không đi đôi với sự nặng nhẹ của triệu chứng. Có những trường
hợp nhiếp hộ tuyến sờ thấy b́nh thường, nhưng người bệnh có những
triệu chứng điển h́nh, v́ nó to đặc bên trong làm hẹp ống tiểu. Ngược
lại, có những nhiếp hộ tuyến sờ thấy sưng to, nhưng lại không gây
triệu chứng.
Sau khi thăm khám, bác sĩ cho thử nước tiều và đo lượng creatinine
trong máu bệnh nhân để xem thận của bệnh nhân tốt hay xấu. Lượng
creatinine trong máu phản ảnh chức năng thận, càng lên cao, chứng tỏ
thận càng suy. Nếu bệnh nhân tuổi trên 50, bác sĩ sẽ cho thử thêm
lượng PSA trong máu, để truy t́m ung thư nhiếp hộ tuyến.
Nếu kết quả mọi thử nghiệm đều b́nh thường, và các triệu chứng không
quấy rầy bệnh nhân, chúng ta ngừng tại đây, không cần t́m hiểu thêm,
cũng chưa cần điều trị. chỉ cần thỉnh thoảng ghé thăm bác sĩ, để theo
dơi t́nh h́nh.
Nếu bệnh nhân cho rằng không c̣n chịu đựng được nữa, cái tuyến nhiếp
hộ nó làm phiền quá lắm. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể cho đo
sức tiểu của bệnh nhân (urinary flow rate), xem trong 1 giây, bệnh
nhân tiểu được bao nhiêu nước tiểu. Nếu trong 1 giây, bệnh nhân chỉ
tiểu ra không đến 10ml nước tiểu: vấn đề của bệnh nhân nặng đấy. Nếu
trong 1 giây, bệnh nhân tiểu được trên 15 ml nước tiểu, vấn đề c̣n nhẹ
thôi, nhưng bệnh nhân cảm thấy khó chịu với cái nhiếp hộ tuyến, như
vậy bệnh nhân hơi khó tính một chút. Bệnh nhân c̣n nghi ngờ, vẫn kêu
rằng khổ sở v́ những triệu chứng, nhất định là do cái nhiếp hộ tuyến
gây ra. Thế th́ làm thêm một trắc nghiệm đo lượng nước tiểu c̣n sót
lại trong bọng đái sau khi đi tiểu (measurement of the residual urine
volume after voiding): nếu trắc nghiệm này cũng b́nh thường, không có
mấy nước tiểu c̣n sót lại trong bọng đái lúc bệnh nhân đă tiểu xong,
bệnh của bệnh nhân c̣n nhẹ lắm.
Tổng hợp tất cả những dữ kiện kể trên, bác sĩ và bệnh nhân sẽ cùng bàn
luận để lượng định vấn đề nặng hay nhẹ, cần chữa trị ra sao.
CHỮA TRỊ
Điều trị tùy thuộc vào hai điểm chính:
Mức trầm trọng của các triệu chứng,
Các triệu chứng ảnh hưởng tới đời sống như thế nào.
Đa số bệnh nhân muốn chữa trị v́ những trở ngại trong việc tiểu tiện.
Đó cũng là mục tiêu của các phương thức trị liệu hiện có.
Sưng nhiếp hộ tuyến có thể được chữa trị bằng dược phẩm, giải phẵu
hoặc các phương pháp ít gây hại (less invasive) mới được áp dụng trong
hơn thập niên vừa qua.
Tháng 6 năm 2006, Hiệp Hôi Niệu Khoa Hoa Kỳ (The American Urological
Association) đă đua ra một hướng dẫn mới để chữa trị Sưng Nhiếp Hộ
Tuyến Lành. Khi các triệu chứng nhẹ th́ bệnh nhân được theo dơi, khi
trầm trọng th́ vừa được theo dơi vừa trị liệu.
1- Chờ đợi, theo dơi
Trong theo dơi chờ đợi, cả bệnh nhân lẫn bác sĩ đều không dùng các
phương pháp trị liệu sẵn có, nhưng bác sĩ vẫn theo dơi diễn tiến tốt
xấu các triệu chứng của bệnh.
Biện pháp này được áp dụng khi các triệu chứng từ nhẹ (mild symptoms)
đến trung b́nh (moderate symptoms) mà không có biến chứng như bí tiểu
hoặc đái rắt. Trong thời gian này, bệnh nhân nên làm theo một số chỉ
dẫn để bệnh khỏi trở nên trầm trọng:
-
Giảm uống nước vài giờ trước khi đi ngủ để khỏi phải thức giấc nhiều
lần đi tiểu đêm,
-
Giới hạn dùng quá nhiều cà phê v́ caffeine là chất lợi tiểu, có thể
làm triệu chứng xấu hơn,
-
Cẩn thận dùng thuốc lợi tiểu (diuretics),
-
Giới hạn các loại thuốc chống dị ứng, nghẹt mũi, v́ thuốc gây ra co
thắt cơ ṿng quanh ống tiết niệu, cản trở sự tiểu tiện,
-
Khi mót tiểu, nên đi tiểu ngay để tránh nước tiểu ứ đọng làm cho
bàng quang quá dăn, yếu,
-
Đừng để bị quá lạnh v́ khí hậu lạnh khiến cho nước tiểu tích tụ
trong bàng quang, kích thích tiểu tiện liên tục,
-
Vận động giảm triệu chứng bệnh gây ra do nhiếp hộ tuyến ph́ đại.
Trong những trường hợp nặng hơn một chút nữa (moderate: nặng vừa),
người bệnh có hai lựa chọn: hoặc giải phẫu hoặc dùng thuốc. Nếu năng
hơn nữa, là những trường hợp người bệnh thực sự đau khổ v́ cái tuyến
nhiếp hộ không biết điều của ḿnh (severe symptoms), trong trường hợp
này, nên chọn phương cách giải phẫu để dứt khoát giải quyết vấn đề.
2- Dược phẩm
Có nhiều dược phẩm làm nhiếp tuyến teo (Proscar) hoặc làm thư dăn cơ
thịt ở vùng xương chậu (Hytrin) khiến tiểu tiện được thông. Thảo mộc
Saw Palmetto cũng được y giới mang ra áp dụng với nhiều hứa hẹn khả
quan.
Bác sĩ cũng khuyên không nên ăn thực phẩm có nhiều gia vị cay, không
nên uống rượu, giảm các thực phẩm có nhiều cholesterol, v́ rằng các
chất này kích thích khiến tuyến sưng to thêm.
Ngoài ra nên ăn nhiều rau trái, vận động cơ thể, đừng ngồi quá lâu
cũng
như xuất tinh thường hơn để ống dẫn tinh khỏi nghẹt.
Ở Mỹ, có hai loại thuốc được Cơ Quan Kiểm Soát Thực và Dược Phẩm (FDA:
Food and Drug Administration) cho phép dùng để chữa bệnh sưng to nhiếp
hộ tuyến:
a) Alpha-adrenergic blockers:
Gồm các thuốc Terazosin, Doxazosin, Tamsulosin, và Alfuzosin. Thuốc cũ
Minipress thỉnh thoảng cũng được dùng, nhưng không được chuộng bằng 4
thuốc mới trên.
Các thuốc khiến các bắp thịt ở cổ bọng đái, và các bắp thịt ở phần ống
tiểu bị tuyến nhiếp hộ bao quanh bớt thắt chặt, do đó giúp nước tiểu
đi qua chỗ hẹp dễ dàng hơn. Sau 2, 3 tuần dùng thuốc, các triệu chứng
sẽ thuyên giảm nhiều.
Hai thuốc Terazosin và Dexazosin c̣n cũng có công dụng chữa bệnh cao
huyết áp. Bệnh nhân vừa cao huyết áp, vừa to nhiếp hộ tuyến, dùng hai
loại thuốc này rất tiện lợi.
b) 5 alpha-reductase inhibitor:
Gồm hai thuốc Finasteride và Dutasteride. Thuốc làm nhiếp hộ tuyến từ
từ nhỏ lại, khiến triệu chứng thuyên giảm dần. Công hiệu của thuốc
chậm, khoảng 6 tháng đến 1 năm. Cả hai thuốc có thể làm giảm dục tính.
Dùng các thuốc Alpha=adrenergic blockers, nếu triệu chứng không thuyên
giảm nhiều, nên thêm thuốc loại 5 alpha-reductase inhibitor làm nhiếp
hộ tuyến nhỏ lại, giúp nhiều bệnh nhân tránh được giải phẫu.
3- Giải phẫu
a) Giải phẫu qua tiết niệu
Nếu tuyến quá lớn, khiến người bệnh thấy khó chịu th́ cần phải giải
phẫu để gọt nhỏ hoặc cắt bỏ tuyến sưng. Giải phẫu là trị liệu hữu hiệu
nhất được áp dụng khi dược phẩm không thành công.
Phẫu thuật có thể là mổ lớn (Open Prostectomy) hoặc thực hiện qua niệu
đạo (TransUrethral Resection of the Prostate-TURP), không có vết sẹo.
Theo ư kiến của các bác sĩ chuyên khoa, nếu đang có các bệnh măn tính
trầm trọng (như tiểu đường không được kiểm soát, xơ cứng gan, nhồi máu
cơ tim, suy thận, tắc phổi kinh niên và vài tâm bệnh trầm trọng) t́
phẫu thuật không phải là lựa chọn đúng và sự hồi phục sau mổ có thể lâ
hơn.
Sau phẫu thuật, một số vấn đề thường xảy ra:
- Khó khăn tiểu tiện
- Đái són
- Chảy máu
- Rối loạn cương dương tạm thời.
b) Ngoài TURP, tia Laser cũng được dùng để tiêu hủy các mô bào
tăng trưởng của nhiếp hộ tuyến mà không gây tổn thương các tế bào ở
xung quanh. Lợi điểm của Laser là ít xuất huyết, mau lành hơn mổ xẻ.
Săn sóc hậu phẫu:
Sau giải phẫu, bệnh nhân nằm lại bênh viện từ 3-10 ngày tùy theo loại
phẫu thuật và khả năng lành bệnh của mỗi người. Một ống dẫn tiểu được
đưa vào bọng đái vài ba ngày để lấy nước tiểu ra ngoài.
Vài tuần sau giải phẫu, bệnh nhân về nhà nên tránh các công việc nặng
hoặc căng thẳng để vết mổ không bị bung, bị rách.
- uống nước nhiều để rửa bọng đái
- tránh rặn nhiều khi đi cầu
- tránh táo bón
- đừng nâng nhắc vật nặng
- đừng lái xe hoặc điều khiển máy tự động
c) Phương pháp ít gây hại (less invasive)
Các phương pháp này có mục đích hủy hoại các tế bào nhiếp tuyến sung
đè lên niệu đạo, nhờ đó tiểu tiện được thông và giảm số lượng nước
tiểu c̣n đọng lại trong bọng đái. Phương pháp không tiêu hủy hoàn toàn
tuyến sưng.
Các phương pháp đang được sử dụng là dùng sức nóng của tia vi ba
(microwave), radio wave để làm teo tế bào tuyến sưng, đưa một stent
vào niệu đạo để mở rộng nơi bị tắc nghẽn.
Ngoài ra các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm các phương pháp mới dùng
nước nóng trong balloon áp lên vùng tiết niệu bị nghẹt, bơm rượu
nguyên chất hoặc độc tố Botox vào nhiếp tuyến để tiêu hủy tế bào ph́
đại.
Kết Luận
Khi chúng ta cao tuổi, bệnh ph́ đại nhiếp hộ tuyến rất hay xảy ra, gây
triệu chứng ít nhiều. Bệnh không đưa đến ung thư nhiếp hộ tuyến. Những
trường hợp nhẹ không cần phải chữa, nhưng những trường hợp vừa hoặc
nặng, chúng ta chữa bằng thuốc uống, quá lắm sẽ giải phẵu.
May mắn là hiện nay có nhiều phương thức để người bệnh lựa chọn. Chỉ
cần sự hợp tác chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân cùng thảo luận kỷ
càng trước khi quyết định. Với những phương cách chữa trị mới bây giờ,
nhiều vị không c̣n phải chịu đựng, đau khổ v́ căn bệnh như trước kia
nữa.