trang thơ & truyện Dương Anh Sơn              |                 www.ninh-hoa.com

Dương Anh Sơn

 Giáo Sư Triết học
 Trung học Ninh Ḥa
 Niên khóa 1973-1976
 Chỉ đạo lớp 12C, 74-75

 Sở thích viết và
chuyển dịch Thơ.

Đă xuất bản:

"Ảnh hưởng đạo Phật trong Đoạn Trường Tân Thanh" (2006) và

"Ức Trai Thi Tập của Nguyễn Trải" (dịch và chú giải 2009)

 


 
Hiện cư ngụ tại Việt Nam

 

 

 

 

 

 


Ảnh Hưởng Đạo PHẬT
Trong

ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH

Dương Anh Sơn
 

   

  

 

 

PHẦN TỔNG LUẬN 

 

Có thể nói rằng ư nghĩa cuộc đời khởi đi từ những kinh nghiệm mà mỗi người đă trải qua trong kiếp nhân sinh. Dĩ nhiên, đây không phải là những kinh nghiệm thông thường h́nh thành bởi thói quen, bởi kinh nghiệm kẻ khác, bởi thiên kiến hoặc những tri thức sẵn có. Muốn sống đích thực với những kinh nghiệm này, người ta phải nằm trong một trạng thái tra hỏi và t́m kiếm thường xuyên mới mong đạt tới một tâm thức yên b́nh giữa ḍng đời mải miết. Thêm vào đó, đời sống bao khổ đau, bao nỗi thăng trầm đắng cay cũng chính là trường đào luyện con người. Từ sự nhận thức ở mỗi lần đụng chạm ấy, ư nghĩa đời sống xét như một toàn thể mới nẩy sinh. Nếu “văn tức là người” (le style c'est l'homme) như Buffon đă nhận định, th́ xuyên qua cuộc đời và các tác phẩm của Tố Như tiên sinh, chúng ta sẽ nhận thấy ông là người có đầy đủ thẩm quyền hơn bất cứ ai khác để đưa ra bài học được rút từ kinh nghiệm sống: “đoạn trường ai có qua cầu mới hay”. Thành thử phải trải qua một cuộc bể dâu, phải tham dự vào “những điều trông thấy mà đau đớn ḷng”, cụ Tiên Điền mới thâm nhập lẽ vô thường của cuộc đời thể hiện qua các tác phẩm lưu truyền. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại trên cầu đoạn trường đối diện với đau khổ th́ quả thật đời này đầy rẫy những tính cách bi đát và khe khắt của định mệnh như nàng Kiều chịu đựng. Với Nguyễn Du, có lẽ điều quan trọng là phải vượt qua, phải đến bên kia cầu để đến cơi b́nh yên sau khi đă thực chứng sự thật về cuộc đời.

 

Mặt khác, bài học đoạn trường xây dựng trên niềm cay đắng, trên sự khổ đau, trên lẽ vô thường mà Kiều biểu trưng cũng chính là thành tố của đạo Phật được phát sinh từ đó như một thứ chân lư không thể phủ nhận nơi ḍng đời. Trong chiều hướng này, chúng ta sẽ nhận thấy đạo Phật đă đóng một vai tṛ tích cực trong đời sống tinh thần Nguyễn Du và tiềm tàng ở hầu hết tác phẩm của tiên sinh. Ở một b́nh diện nào đó, khi t́m đến các tác phẩm của Tố Như, đặc biệt là Đoạn Trường Tân Thanh, tư tưởng đạo Phật đă được thăng hoa trở thành một thứ nghệ thuật sống, mượn ngôn từ của thi ca để diễn đạt. Thêm vào đó, chúng ta cũng nhận thấy tác giả đă sử dụng tư tưởng đạo Phật có thể hiểu ở nhiều cấp độ khác nhau, từ b́nh dân cho đến trí thức, từ phổ thông cho đến sâu xa. Cho nên, đến với Nguyễn Du và đọc Truyện Kiều, người ta phải trong một nhịp điệu vi tế, mới thấu đáo được chân nghĩa ẩn dụ trong từng biểu tượng và mối dây liên kết chúng. Và cũng v́ thế, những thành kiến có tính cách tri thức luận nhằm tŕnh bày ảnh hưởng đạo Phật bên trong Đoạn Trường Tân Thanh hoặc một ảnh hưởng nào khác có lẽ sẽ thất bại ngay từ đầu, nếu chân nghĩa chỉ là những h́nh ảnh do những công tŕnh suy diễn mà thôi .

 

Do đó, những dấu tích trong Đoạn Trường Tân Thanh cần được thẩm định một cách nhất quán mới có thể nhận ra được vai tṛ và ư nghĩa của nó. Cuộc đời ba ch́m bảy nổi của Kiều và ngay chính Nguyễn Du là một kinh nghiệm sống thật. Giữa đạo Phật và kinh nghiệm sống thật, thực chứng ấy là một không thể tách rời nhau. Cho nên, vai tṛ đạo Phật có mặt trong Đoạn Trường Tân Thanh đặt trên nền tảng sự thật và sự Khổ (dukha), hiểu một cách rộng răi và đúng tinh thần của thời đại này và cuộc đời Thúy Kiều chỉ là một trong muôn ngàn biểu trưng mà thôi. Chính. v́ thế, địa vị đạo Phật nơi Đoạn Trường Tân Thanh có một tính chất thật đặc biệt và toàn bộ chớ không nh́n một cách biệt lập cạnh những tư tưởng khác được.

 

 Đoạn Trường Tân Thanh đă để lại những dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn những người yêu thích nó. Đó là một tác phẩm lớn có sức cuốn hút chúng ta một cách mạnh mẽ, không chỉ ở ngôn ngữ chắt lọc, trau chuốt, nghệ thuật tả cảnh, tả t́nh phong phú, đặc sắc mà c̣n ở nội dung tư tưởng chất chứa trong tác phẩm: 

 

1. Dùng Lời để đạt ư, dùng ư để đạt Nội Dung. Với cách biện chứng như thế, chúng ta thấy rằng thông qua ngôn ngữ thi ca của Đoạn Trường Tân Thanh, nội dung chủ yếu đem lại sức sống, và sự tồn tại của tác phẩm lớn này chính là tư tưởng đạo Phật xuyên suốt tác phẩm. Phủ nhận tư tưởng đạo Phật tức là xóa bỏ phần cốt tủy của Đoạn Trường Tân Thanh. V́ vậy, khi kết thúc Đoạn Trường Tân Thanh, Nguyễn Du đă viết:

 

“Thiện căn ở tại ḷng ta              (c. 3251)

Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”

 

“Ḷng ta” hay chữ Tâm chính là kiến giải của Nguyễn Du về cuộc đời thông qua số phận của nàng Kiều với những bước đường đoạn trường, truân chuyên.

 

“Tẻ” và “vui” (“tẻ vui cũng tại ḷng này mà ra” – Đ.T.T.T). “Khổ đau” và “hạnh phúc”, đó là hai đỉnh điểm mà Kiều đă đi qua “ḷng này mà ra” ... Nói khác hơn, “ḷng này” hay tâm thiền là kết quả của sự thực chứng trên bước đường tra hỏi về số kiếp của Kiều. Nếu quá tŕnh giác ngộ của đạo Phật bắt đầu từ nhận thức về Khổ đế th́ nàng Kiều cũng bắt đầu ư thức về sự khổ, sự vô thường của kiếp người:

“Tẻ vui, thôi cũng tính trời, biết sao?”

 

Kế đến, ở giai đoạn Tập đế, Kiều đă nhận ra

 

“Tẻ vui cũng một kiếp người        (c. 1193)

Rồi ở giai đoạn Diệt đế, Nguyễn Du qua lời nói của chàng Kim đă nhận ra nơi con người Kiều một sự mới mẻ của sự tỏ ngộ: 

 

“Hoa tàn mà lại thêm tươi                (c. 3123)

 Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa”

 

Và cuối cùng Nguyễn Du đă mô tả cái tâm giác ngộ nơi Kiều tương ứng với giai đoạn thứ tư của Tứ Diệu  Đế tức là Đạo Đế.

 

Chàng rằng:

 

“Phổ ấy thế nào            (c. 3207)

Xưa sao sầu thảm giờ sao vui vầy

Tẻ vui cũng tại ḷng này

Hay là khổ tận đến ngày cam lai?”

 

Từ những bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du trong “Thanh Hiên Tiền Hậu Tập”, “Nam Trung Tạp Ngâm”, “Bắc Hành Tạp Lục” ... cho đến văn Nôm như “Văn Tế Chiêu Hồn” và nhất là “Đoạn Trường Tân Thanh”, niềm băn khoăn về kiếp người, về lẽ đạo rồi cũng được trả lời từ cuộc hóa thân của Kiều sau lần nhảy xuống sông Tiền Đường t́m cái sống trong cái chết. Cuộc đời Nguyễn Du tiên sinh cũng thế, phải đi đến Phân Kinh Thạch Đài bên Trung Quốc, ông mới nhận ra “Kinh không chữ mới là chân kinh”.

 

“Kinh không chữ” nghĩa là Tâm Thiền. V́ vậy, đó là kết quả của sự múc cạn vấn đề sau bao sự trăn trở, kiếm t́m. Mặt khác, nếu chỉ nh́n Đoạn Trường Tân Thanh như một tác phẩm văn học thông thường sẽ là một thiếu sót lớn, nếu không nhận ra khía cạnh triết lư xuyên suốt của nó bắt nguồn từ tư tưởng đạo Phật mà chủ yếu là tư tưởng Thiền tông.

 

2. Kinh nghiệm và những nhận thức từ cuộc sống là nền tảng cho một tác phẩm văn học để nó có sức hấp dẫn người đọc. Tố Như tiên sinh bằng chính sự t́m kiếm, suy tư và trăn trở về cuộc đời của ḿnh, thông qua Đoạn Trường Tân Thanh, thông qua đời Thúy Kiều, đă cho chúng ta những hiểu biết sâu sắc về tư tưởng Thiền tông. Và không có tư tưởng Thiền tông để làm sợi chỉ nối cho Đoạn Trường Tân Thanh, tác phẩm này sẽ trở thành tầm thường như “Kim Vân Kiều Truyện” của Thanh Tâm Tài Nhân mà thôi. Mặt khác, nếu không có cuộc sống với bao nhiêu “tẻ vui”, đau khổ và hạnh phúc th́ cũng chẳng có đạo Phật. Cuộc đời là sự thiết định trên sự vô thường và tác phẩm văn học cũng trôi theo chiếc bách giữa ḍng đó.

 

Sau hết, nếu “Đoạn Trường” là chiếc cầu vô thường th́ “Tân Thanh” lại là sự giác ngộ về lẽ vô thường đó. Âm thanh mới đó là ǵ há không phải là sự “vui vầy” (xưa sao sầu thảm giờ sao vui vầy) mà Kiều có được trong sự an lạc? Đoạn Trường Tân Thanh lôi cuốn chúng ta một phần lớn bởi cuộc đời nàng Kiều luôn bị “gió táp mưa sa” nhưng vẫn không ngừng vươn tới sự an lạc: “Tẻ vui cũng tại ḷng này mà ra”.

 

Trong chiều hướng ấy, sức khơi dậy của Đoạn Trường Tân Thanh sẽ vẫn c̣n măi măi nếu chính cuộc đời mỗi người vẫn không ngừng t́m kiếm để giác ngộ, để an lạc ngay trong cuộc sống như Thúy Kiều, giống như kinh Mathieu đă viết: “Cứ gơ cửa, cửa sẽ mở, cứ t́m rồi sẽ thấy”. Phải chăng cái Hay, cái Đẹp của Đoạn Trường Tân Thanh chính là sự huyền nhiệm của nghệ thuật cao cả? Và phải chăng Nghệ Thuật cao cả của Truyện Kiều cũng chính là Lẽ Đạo? và rồi Lẽ Đạo là ǵ? Câu trả lời ấy phải chăng chỉ dành cho những ai đó vượt qua cầu Đoạn Trường, tham dự trọn vẹn với tác phẩm bằng chính sự thực chứng của ḿnh trong cuộc sống mới giải đáp nổi?
 

*   *

 

Để thay lời kết, chúng ta có thể mượn lời của Mộng Liên Đường Chủ Nhân, người từng sống ở thời vua Minh Mạng, đă nhận định về thi tài và con người của Tố Như tiên sinh: “Tố Như tử dụng tâm đă khổ, tự sự đă khéo, tả cảnh đă hệt, đàm t́nh đă thiết, nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cơi, tấm ḷng nghĩ suốt cả ngh́n đời, th́ tài nào có cái bút lực ấy” [1].

 

Với lời cảm phục và khen ngợi sâu sắc này, chúng ta càng thấy rơ vóc dáng lớn lao của bậc thi hào, với một trí tuệ và tấm ḷng rộng lớn. Phải chăng, đó là một con người đă thấm nhập Lẽ Đạo, đă sống với Lẽ Thiền và đă vẽ ra được Một Nghệ Thuật Sống qua h́nh ảnh vươn lên của Thúy Kiều?

 

Góp thêm một cách nh́n về Đoạn Trường Tân Thanh và về Nguyễn Du là để cùng khơi mở với nhiều cách nh́n khác, cốt sao cho cái Hay, cái Đẹp của tác phẩm này luôn được tỏa sáng, măi măi xứng đáng là một tác phẩm lớn trong kho tàng văn học Việt Nam và nhân loại.  


 


[1] Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim, S.đ.d, trang XL VIII (trang 48).

 

Đọc Thư Mục - Tham Khảo

 

 

 



D
ương Anh Sơn
 Giáo Sư Triết học

Trung học Ninh Ḥa

Soạn xong tại Ninh Ḥa, Khánh Ḥa

12/1974  

 

 

 

trang thơ & truyện Dương Anh Sơn              |                 www.ninh-hoa.com