XỨ  NINH  NÚI  NON  - Vinh Hồ

 
   XỨ NINH NÚI NON - Phần (1)     |     XỨ NINH NÚI NON - Phần (2)  |

   XỨ NINH NÚI NON - Phần (3)    |  
 ĐỊA LÝ KHÁI QUÁT Nguyễn Văn Thành   
           
           
www.ninh-hoa.com

 

Bản Ðồ Ninh Hòa          Ảnh Núi Vọng Phu          Ảnh: Núi PHỔ ĐÀ -Van Giã


Phần 1:
 

Xứ Ninh, tức Ninh Hòa xưa có tên là phủ Thái Khang chạy dài từ Ðèo Cả đến Ngọc Diêm, rộng khoảng 2.051km2 gần bằng phân nửa diện tích tỉnh Khánh Hòa.

Tỉnh Khánh Hòa thuộc miền Nam Trung Phần nằm giữa vĩ tuyến 12 và 13, chạy dọc bờ biển từ Ðèo Cả đến mũi Cà Tiên dài khoảng 120km, phía Ðông giáp biển, phía Tây giáp Ðắc Lắc, Tuyên Ðức, núi rừng chiếm 15/16 diện tích, hình dạng giống như cái bầu rượu, dưới chân núi Ðại Lãnh rộng chưa tới 1km, vùng Ninh Hòa, Diên Khánh, Vĩnh Xương có chỗ rộng tới 5, 6 chục km, vùng Cam Lâm còn chừng 15km.

Theo sách Non Nước Khánh Hòa viết năm 1968, diện tích toàn tỉnh là 5.997 km2, bằng 1/60 diện tích toàn quốc, chia ra như sau:

                                            Vạn Ninh:        618 km2
                                            Ninh Hòa:       1049 km2
                                            Khánh Dương: 1384 km2
                                            Vĩnh Xương:     296 km2
                                            Diên Khánh:    1364 km
2
                                            Cam Lâm:         948 km2
                                            Cam Ranh:        338 km2


Hiện nay, tỉnh Khánh Hòa có huyện Vạn Ninh, Ninh Hòa, Khánh Vĩnh, Diên Khánh, Khánh Sơn, quần đảo Trường Sa, thành phố Nha Trang, và thị xã Cam Ranh. Hải cảng Cam Ranh là một quân, thương cảng nổi tiếng trên thế giới.

Diện tích xứ Ninh là 2.051 km2 (đã trừ đi 1000 km2 của tỉnh Ðắc Lắc sáp nhập vào quận Khánh Dương, cộng thêm 290 km2 bị cắt giao cho tỉnh Ninh Thuận).

Núi Non xứ Ninh trùng điệp có nhiều hoành sơn ăn ra tận biển làm cho xứ Ninh đẹp như một bức tranh sơn thủy:

Ðường vô xứ Vạn xứ Ninh
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ

Khi đến địa đầu tỉnh Khánh Hòa, du khách lọt vào một vùng núi non hiểm trở nối tiếp nhau chạy đến sát biển có ngọn cao gần 2.000 m quanh năm mây phủ, là bức thành thiên nhiên vĩ đại, ranh giới của 2 tỉnh Phú, Khánh, thời vua Lê Thánh Tôn (1470) có tên là núi Thạch Bi, núi Ðá Bia, nay là núi Tam Phong, núi Ðại Lãnh, núi Ðèo Cả.

Chiều chiều mây phủ Ðá Bia
Ðá Bia mây phủ cô kia mất chồng
 

NÚI ÐÈO CẢ: cao 407 m nằm sát biển.

Ðèo Cả băng qua núi này dài khoảng 10 km chạy ngoằn nghoèo giữa một bên là vách núi cheo leo, một bên là Vũng Rô sâu thăm thẳm. Ðường hầm xe lửa ăn thông qua lòng núi. Trên đỉnh đèo xưa kia có trạm Phú Hòa, nơi dừng chân của khách bộ hành trên đường thiên lý, có quán nước nhà trạm bằng tranh, có những người phu trạm lực lưỡng. Ðứng trên đèo nhìn về phía Nam, thấy xa xa là Ðại Lãnh, Tu Bông.

Phong cảnh Ðại Lãnh nổi tiếng từ lâu. Năm 1836 Vua Minh Mạng sai chạm hình Ðại Lãnh vào Tuyên đỉnh, là 1 trong 9 đỉnh bằng đồng để trước sân Thế Miếu ở Cố Ðô. Năm 1853 thời vua Tự Ðức, Ðại Lãnh được liệt vào Tự Ðiển.

Qua khỏi Ðèo Cả du khách vào đến núi Ðại Lãnh.

NÚI ÐẠI LÃNH: cao 626 m nhiều đá, cây cối dày đặc nằm thu mình vào trong nhường chỗ cho ga Ðại Lãnh. Núi chạy dọc theo bờ biển nối liền đèo Cả với đèo Cổ Mã.

Ðèo Cổ Mã băng qua núi Cổ Mã, thấp, ngắn, chạy sát biển, cách đèo Cả độ 4 km, phong cảnh nên thơ.

NÚI CỔ MÃ từ ngoài biển nhìn vào có hình thể giống như cổ ngựa. Sát liền với núi Ðại Lãnh và núi Cổ Mã là núi Ðồng Cọ (Phú Mỹ).

NÚI ÐỒNG CỌ: cao chót vót thường có mây mù bao phủ, buổi chiều hay mưa, nên có câu "Mưa Ðồng Cọ". Nối liền với núi Ðồng Cọ có núi Xá.

NÚI XÁ: cao 680 m, tên chữ là Tô Hà, dưới chân núi xưa kia có trạm Hòa Mã nay là Quốc lộ 1. Ði xe lửa vào khi chui khỏi hầm Cổ Mã du khách sẽ thấy núi Xá nằm bên tay phải, tiếp theo núi Xá là núi Hoa Sơn.

NÚI HOA SƠN: cao 728 m ở phía Tây Tu Bông (Vạn Khánh) xưa gọi là Hoa Sơn hay Tô Sơn, sau đọc trại thành Tu Hoa, Tu Bông, chạy dài từ Tu Bông đến Gành Bà. Dưới chân núi là đường Gia Long, có truông Hụt, nay gọi là truông Tân Dân vì truông chạy qua thôn này. Nơi này xưa kia nổi tiếng nguy hiểm vì có nhiều cọp thường ra rình bắt khách bộ hành, nên ai qua truông được bình an thì cũng giống như người chết hụt vậy, đặt truông Hụt là có ý nghĩa như thế. Giữa núi Xá và núi Hoa Sơn có nguồn sông Tu Bông, trên nguồn có Ðập Sổ, nguồn này ăn sâu vào núi Ðồng Cọ.

Gành Bà ở dưới chân núi cách biển gần 3km, gọi Gành Bà là vì xưa kia biển ăn sát chân núi, những tảng đá to bị sóng gió đánh mòn lẳn hiện vẫn còn, có 1 cái hồ rất lớn chảy theo mương Vĩnh Huề vào cánh đồng Tứ Chánh, Mỹ Cang.

Tu Hoa hay Tu Bông nổi tiếng nhiều gió do ở phía Tây Bắc địa hình đang cao như một bức trường thành bỗng nhiên có một chỗ hạ thấp xuống thành thung lũng, nên gió Lào, gió Bấc tha hồ thổi. Gió Lào (vào mùa Hạ) thổi qua Tu Hoa nên có câu "Gió Tu Hoa". Gió Bấc (vào mùa Ðông) thổi qua thung lũng phía Tây Bắc nơi đó gọi là Eo Gió. Gió Lào gió Bấc đều thổi tới Tu Bông nên Tu Bông có tên là Tụ Phong Xứ, nghĩa là nơi tụ gió, gió thổi ào ào suốt ngày suốt tháng. Ðến Tu Bông du khách nghe 2 câu hát ru em phổ biến:

                   Gió đâu bằng gió Tu Bông
                    Thương ai bằng thương cha, thương mẹ, thương chồng, thương con
 

                  Bước lên Ðèo Cả
                   Trông vào Vạn Giã, Tu Bông
                   Biết
rằng cha mẹ đành không?
                   Anh chờ em đợi uổng công hai đàng

Qua khỏi Gành Bà đi lên là núi Dốc Mỏ.

NÚI DỐC MỎ cao 1.015 m, tại núi này có con đường mòn xuyên sơn đi qua Phú Yên, những năm kháng chiến

1945-1954 giặc Pháp bỏ thây tại đây rất nhiều. Năm 1947, cụ Mai Phong có làm một bài thơ trên đường tản cư chạy giặc như sau:

Dặm đường Dốc Mỏ nghĩ mà ghê
Chồng chất non cao đá tứ bề
Chim thú vắng tanh cây rậm rạp
Gió mưa ròng rã nước lê thê
Lên đèo vượt suối bao nguy hiểm
Gối gió nằm sương đã chán chề
Trăm đắng ngàn cay ta chẳng nệ

Quyết dành độc lập sớm đem về.


Từ Dốc Mỏ đi vào là núi Hóc Chim.

NÚI HÓC CHIM: cao 903 m ở phía Tây Vạn Giã chỗ ga xe lửa đi lên. Qua khỏi núi sẽ đến thôn Xuân Sơn chẳng khác gì một Trùng Khánh hay một Ðiện Biên Phủ vì tứ bề núi non bao bọc chỉ có 1 con đường độc đạo đi ra.

NÚI BỒ ÐÀ: còn gọi là Phổ Ðà cao 292 m thuộc thôn Xuân Tự, xã Vạn Hưng, trông giống như con voi, sườn núi lồi lõm, phía Ðông có một ngọn núi nhỏ hơn tên Dốc Thị. Năm 1956, Thượng Tọa Viên Giác xây dựng ngôi chùa Giác Hải và Điện Nam Hải Quan Âm trên núi Phổ Đà:

Ai ngang qua núi Phổ Đà
Thăm chùa Giác Hải viếng tòa Quan Âm

(Thanh Trúc)
 

NÚI DỐC THỊ: tên chữ là Phiên Lê, Quốc lộ 1 băng qua núi này tại đèo Dốc Thị.

Ðèo Dốc Thị, tức đèo Xuân Tự chỉ như một con dốc.

Núi Bồ Ðà và núi Dốc Thị trông giống như hai chị em. Thời Pháp, nghĩa quân Cần Vương do Trần Ðường chỉ huy đóng tại núi Bồ Ðà khống chế đèo Dốc Thị để chống giặc Pháp còn ghi những chiến công oanh liệt.

NÚI CHÙA: thấp, cùng một sơn mạch với Bồ Ðà, Dốc Thị còn lưu ít dấu tích thành lũy Chiêm Thành, trên núi xưa kia có một ngôi chùa.

NÚI QUÁN: còn gọi là núi Mỹ Ngọc, núi Dàn, cao 473m, mặt Tây núi trùng điệp chạy tới Hòa Quỳnh. Xưa có một vị Thiền sư tu trên núi đã giúp khách bộ hành có chỗ nghĩ chân, ngài che một quán tranh dưới chân núi cạnh đường thiên lý. Những gò đống dưới chân núi có 9 nổng đất cao gọi là Chín Cụm.

NÚI ÐÁ ÐEN: cao 617 m thuộc xã Vạn Hưng, nằm ở phía Tây núi Quán giáp huyện Ninh Hòa. Màu đá đen cháy, có nhiều chướng khí từ trong khe núi bốc ra. Trên núi hiện còn những dấu tích thành lũy Chiêm Thành gọi là Thành Hời. Dưới chân núi là láng Chu và cánh đồng của thôn Xuân Sơn, vùng này xưa kia là bãi chiến trường oan khí tích tụ lâu ngày sinh ra quỷ quái.

Giáp với núi Hoa Sơn và núi Ðồng Cọ về phía Tây là núi Ba Non, sách Ðại Nam Nhất Thống Chí ghi là núi Tam Phong.

NÚI TAM PHONG: nằm giữa 2 tỉnh Phú, Khánh gồm có 3 ngọn cao chót vót nên dân địa phương gọi là núi Ba Non:

Ngó lên đỉnh núi Ba Non
Công cha nghĩa mẹ làm con phải đền


(Ca dao)

Ba ngọn đó là:

                 HÒN GIỮ còn gọi là Trấn Sơn, cao 1.264 m.
                 HÒN NGANG còn gọi là Hoành Sơn, cao 1.128 m.
                 HÒN GIÚP còn gọi là Hòn Giút, hay Hộ Sơn, cao 1.127 m.

Chung quanh, nhiều núi non triều quy có hùng khí ngất trời nằm giáp tỉnh Phú Yên, thuộc hệ thống dãy núi Vọng Phu. Núi Ba Non giáp với núi Hòn Ðá Chồng, Hòn Ông, Hòn Chúa ở Phú Yên, ở giữa có đèo Cục Kịch là con đường mòn xuyên sơn qua lại giữa hai tỉnh trước khi có đường đi qua đèo Cả, mà người ta thường gọi là đường Gia Long. Thế núi hùng vỹ, ngày xưa triều đình nhà Nguyễn có đặt điển lệ, hàng năm quan đầu tỉnh phải đích thân đến tận nơi cúng tế rất trọng thể.

 

Đọc:  Xứ Ninh Núi Non  -   Phần 2          Phần 3        Khái Quát

 

          VINH HỒ
(Orlando, Tháng 7/2004)

Tài liệu tham khảo:

- Non Nước Khánh Hòa, Nguyễn Ðình Tư, Nhà xuất bản Thanh Niên, 2003.
- Xứ Trầm Hương, Quách Tấn, Hội Văn Học Nghệ Thuật Khánh Hòa, tái bản lần thứ hai năm 2002.
- Các đặc san Khánh Hòa-Nha Trang tại Nam California, Bắc Cali, Texas, Florida (nhiều số).