XỨ NINH:  BIỂN, BỜ BIỂN & HẢI ĐẢO - Phần (1)    | 

 XỨ NINH: BIỂN, BỜ BIỂN & HẢI ĐẢO - Phần (2)   |   XỨ NINH: BIỂN, BỜ BIỂN & HẢI ĐẢO - Phần (3)

     www.ninh-hoa.com
 

Phần 1:
 

Xứ Ninh tức Ninh Hòa xưa có tên là phủ Thái Khang chạy dài từ Đèo Cả đến Ngọc Diêm, bao gồm 2 huyện Vạn Ninh, Ninh Hòa và 1 phần huyện Khánh Dương ngày nay.

I. BIỂN

Biển Khánh Hòa bắt đầu từ Vũng Rô đến vịnh Cam Ranh dài khoảng 120km gồm: Vũng Rô và 4 vịnh: Vân Phong, Nha Phu, Cù Huân (từ chân đèo Rù Rì đến chân núi Cầu Hùm), Cam Ranh.

Biển Xứ Ninh gồm Vũng Rô và 2 vịnh Vân Phong, Nha Phu. Trong các vịnh có vũng và cửa biển.

1.VŨNG RÔ:

Từ Tuy Hòa đổ Đèo Cả sẽ thấy ngay một vùng biển xanh sâu thăm thẳm, mặt nước phẳng lặng, xa xa là dãy núi Varella từ Phú Yên chạy xuống phía Nam đến mũi La ôm lấy một nửa Vũng Rô.

Ngoài khơi bãi biển Đại Lãnh có Hòn Nưa.

2. VỊNH VÂN PHONG:

Rộng lớn, kín đáo, tiếp giáp với các khu vực quanh biển như:

    Suối Bùn, Ninh Thọ, Tiên Mao, Diêm Điền, Ninh Lâm thuộc Tu Bông;
    Phú Hội, Quảng Hội, Tân Mỹ, Hiền Lương, Xuân Tự thuộc Vạn Ninh;
    Ninh Thọ, Ninh Diêm, Ninh Hải, Ninh Thủy, Ninh Phước, Ninh Vân thuộc Ninh Hòa.

Bán đảo Bàn Sơn (còn gọi là bán đảo Hòn Gốm) dài gần 30km từ đèo Cổ Mã chạy theo hướng Đông Nam là cánh cửa che gió Bấc. Bán đảo Phước Hà Sơn dài trên 20km cũng chạy theo hướng trên là cánh cửa che gió Nam. Tàu bè gặp bão thường ghé vào vịnh để đụt.

           Vịnh Vân Phong có 4 vũng:

                                     Vũng Trâu Nằm gần Tu Bông,
                                     Vũng Bến Gội,
                                     Vũng Hòn Khói và
                                     Vũng Cây Bàng ở cuối dãy Phước Hà Sơn.

            Vịnh Vân Phong có 2 cửa biển:
                                                            Cửa Vạn và
                                                            Cửa Giã.

Cửa Vạn, người Pháp gọi là Port Dayot, ở Đầm Môn dưới chân bán đảo Bàn Sơn, trước cửa có đảo Hòn Lớn tên chữ là hòn Đại Dư đứng che rất kín đáo để tàu bè vào ẩn núp bão tố. Vào ra cửa có 2 lạch nằm giữa Hòn Lớn và Bàn Sơn là lạch Cửa Bé ở phía Đông và lạch Cửa Lớn (hay lạch Cổ Cò) ở phía Tây.

Cửa Giã nằm tại Vạn Giã, nơi sông Hậu chảy ra, thuyền bè buôn bán ra vào tấp nập, cá tôm từ các vũng đổ dồn về, dân cư đông đúc, góp phần làm cho Vạn Ninh thịnh vượng.

       Tên Vạn Giã là do tên của 2 cửa biển ghép lại.

3. VỊNH NHA PHU (còn gọi là Đầm Nha Phu):

Bề ngang gần 6 km, bề dài vài chục km, chỉ bằng 1 phần tư vịnh Vân Phong, có cửa Hà Liên, tức là cửa sông Dinh, ghe thuyền buôn bán với Ninh Hòa ra vào cửa này. Đứng trên đèo Rọ Tượng nhìn về hướng Đông sẽ thấy hầu như trọn vẹn khu vực vịnh chạy dọc theo bán đảo Phước Hà Sơn (dãy núi Hòn Hèo) đến tận Lương Sơn.

II. BỜ BIỂN

Bờ biển Khánh Hòa hơi cong lưỡi liềm, phần lưỡi đưa ra biển.

Sách Non Nước Khánh Hòa viết:

"Trong các tỉnh miền Trung không mấy nơi có được một bờ biển đẹp như bờ biển Khánh Hòa. Cong queo lồi lõm đến non 200 cây số từ Vũng Rô vào đến hải cảng Cam Ranh, bất cứ chỗ nào bờ biển cũng hiến cho du khách những bức tranh thiên nhiên ngắm mãi không chán."

      Bờ biển xứ Ninh chạy dài từ Vũng Rô đến Ngọc Diêm.

Nhờ dãy núi Varella và 2 bán đảo Bàn Sơn, Phước Hà Sơn ăn ra biển Đông làm cho bờ biển xứ Ninh đẹp như một bức tranh sơn thủy.

Dãy núi Varella từ địa phận tỉnh Phú Yên chạy vòng xuống phía Nam ôm Vũng Rô vào lòng khiến cho mặt nước thường được yên tĩnh. Bờ biển Vũng Rô nằm sát chân núi Đèo Cả lởm chởm đá, mặt nước nhuộm một màu xanh thẩm. Chính Đèo Cả và rặng núi Varella đã tạo ra nét đẹp hoang sơ hùng vĩ cũa Vũng Rô:

                                      Sơn xuyên phong cảnh là đây
                                  Non cao bia tạc đá xây nghìn trùng

Qua khỏi đèo Cả, một làng đánh cá nằm kề bên trái Quốc lộ 1, bên phải là ga Đại Lãnh với những cây bàng lâu năm. Tiếp đến là bờ biển Đại Lãnh chạy dài đến đèo Cổ Mã và mũi Hòn Gion. Bãi biển Đại Lãnh cách Thị trấn Ninh Hòa khoảng 50km, dựa vào núi cao, xa xa ngoài khơi nhấp nhô Hòn Nưa với những vách đá dựng đứng. Bãi dài gần 1 km hơi lõm, cát trắng phau, trên bờ một rặng dương xanh biếc. Bãi biển Đại Lãnh rất cạn, thuận tiện cho du khách tắm biển. Thời vua Minh Mạng, 1836, Đại Lãnh được chạm vào Tuyên đỉnh, một trong cửu đỉnh để trước sân Thế Miếu. Thời vua Tự Đức, 1853, Đại Lãnh được liệt vào Tự Điển. Ngày nay Trung tâm Du lịch Khánh Hòa đã biến Đại Lãnh thành khu du lịch giải trí gồm khách sạn, nhà hàng.

Đại Lãnh là một thắng cảnh của Việt Nam xưa và nay.

Rời Đại Lãnh với bờ cát trắng mịn, du khách sẽ đến bờ biển Cổ Mã lởm chởm đá. Sát bờ có một hòn đảo nhỏ đầy đá tên là Hòn Gầm.

Qua khỏi đèo Cổ Mã bờ biển xa dần Quốc lộ1 và thiết lộ.

Từ chân đèo Cổ Mã tại Ninh Mã, một dãi cát trắng chạy thẳng ra biển theo hướng Đông Nam tạo thành bán đảo Bàn Sơn dài độ 30 km trong nhỏ, ngoài to, hình thù giống như chiếc chìa khóa sửa xe đạp mà răng day xuống hòn Lớn, cán hướng lên đèo Cổ Mã. Hai răng chìa khóa ôm lấy cửa Vạn mà hòn Đại Dư tức hòn Lớn đứng trước cửa làm bức bình phong.

Làng Tuần Lễ nằm trên bãi cát trắng cách Ninh Mã độ 5 km, thuộc xã Vạn Thọ, huyện Vạn Ninh, từ đó các đụn cát trắng và các đồi đá thấp nối tiếp chạy dài đến Đầm Môn, Hòn Gầm, thuộc xã Vạn Thạnh. Từ Ninh Mã đến mũi Hòn Ngang dài độ
13 km, bờ biển thẳng: khởi đầu là một dãy đồi cát thấp, qua khỏi đồi cát thấp sẽ tới một dãy đồi đá thấp, tiếp theo là một dãy đồi cát cao che khuất mặt Đông của làng Vĩnh Giật.

Các dãy đồi đá và đồi cát tiếp nối chạy dài này là một bức trường thành che gió mùa Tây Nam cho vùng Đại Lãnh, Vũng Rô. Trên đoạn này có một cái truông gọi là truông Chàm có nhiều cây tràm mọc, còn có tên là bãi Võ, cát ở đây khác với cát ở các nơi, vì khi bước lên có tiếng kêu kít kít. Dân chài cho biết nơi đây xưa kia là dãy đá ngầm, rất nhiều ghe thuyền bị chìm đã nằm chồng chất lên nhau tạo thành một bãi chướng ngại vật khiến cho cát bị gió đánh từ xa bay vào tụ lại lâu ngày thành bãi Võ này.

Gió mùa Đông Bắc từ biển thổi vào qua mũi Varella (phía Đông Vũng Rô) dồn xuống đồi cát Vĩnh Giật và dãy núi hòn Lớn, vì đồi cát và núi này cao nên gió bị chận lại, dồn ép và thổi bật qua hòn Gầm, qua truông Tràm và vào thẳng Tu Bông thành một luồng gió mạnh và cuốn xoáy. Chính ngọn gió này đã làm cho Tu Bông nổi tiếng "Gió Tu Bông". Ở Tu Bông vào mùa gió, đi trên bờ sẽ bị đẩy xuống ruộng. Xe đạp chạy trên Quốc lộ 1 phải dẫn bộ. Tu Bông còn được gọi là "xứ gió mưa mùa". Hàng năm cứ đến tháng Chín, tháng Mười Âm lịch là Tu Bông mưa dầm mưa dề có khi kéo dài cả tháng, làm cho mùa màng thường bị thất thu vì lụt và gió:

                                        Ông tha mà bà khổng tha
                               Trời cho cây lụt hăm ba tháng mười

Đồi cát Vĩnh Giật là cánh cửa chắn gió cho vùng Vạn Giã do đó việc khai thác đồi cát để kinh doanh là điều không nên, vì gió mùa Đông Bắc sẽ tràn vào vùng Vạn Giã thì sự tai hại sẽ như thế nào?

Đi khỏi mũi Hòn Ngang hơn 3 km thì núi nổi lên làm cho bờ biển trở nên gập ghềnh khúc khuỷu. Từ Ninh Mã đến Vĩnh Giật, (hay còn gọi là Vĩnh Yên) là cán chìa khóa, Từ Vĩnh Giật đến Khải Lương là răng chìa khóa, trong khoảng răng chìa khóa có nhiều mũi đá như mũi Hòn Ngang, mũi Đá Chôn, mũi Đồi, mũi Hòn Chò. Mũi Cột Buồm ở về phía Đông, mũi Gành nằm về phía Nam cuối bán đảo, mũi Nai Ba Kèn nằm ở phía Nam cửa Vạn, trong khi mũi Cổ Cò, mủi Đá Sơn nằm ở phía Tây bán đảo.

Khi rời mũi Hòn Ngang có một bãi cát dài độ 5 km gọi là bãi Cát Thắm, tiếp theo là một dãy núi cao 201 m, tại đây có mũi Đá Chôn, mũi Đồi như đã nói ở trên, phía ngoài có đảo Đồi Mồi. Men theo hết chân núi sẽ đến đầm Bà Gia. Hòn Gầm (gần đèo Cổ Mã) cách đầm Bà Gia chưa tới 20 km, nhưng nếu biển động thì ghe bàu phải đi mất bảy ngày:

                                       Hòn Gầm nghe sóng bổ vang
                                    Đi bảy ngày đàng mới đến Bà Gia

Tại Hòn Gầm vào mùa gió Tây Nam, người địa phương thường đến dựng lều để bắt cá, tôm, khi hết mùa gió là họ bỏ đi.

Trên đường đi vào các ghe bàu sẽ qua các đảo Hòn Khô Đen, Hòn Khô Trắng, đảo Hòn Đen, và đảo Trâu Nằm:

                                     Trâu ai cắc cớ chẳng ăn đồng
                                   Lúc ngúc ra nằm giữa biển Đông
                                   Sóng trắng lô nhô xao trước mặt
                                  Rong xanh tấp tểnh đóng bên hông
                                     (Ông Kiều, Vịnh Hòn Trâu Nằm)

 

 

Đọc:  Xứ Ninh Biển, Bờ Biển và Hải Đảo  -   Phần 2          Phần 3

 

 

          VINH HỒ
(Orlando, Tháng 8/2004)

Tài liệu tham khảo:

Non Nước Khánh Hòa, Nguyễn Ðình Tư, Nhà xuất bản Thanh Niên, 2003.
Xứ Trầm Hương, Quách Tấn, Hội Văn Học Nghệ Thuật Khánh Hòa, tái bản lần thứ hai năm 2002.
Các đặc san Khánh Hòa-Nha Trang tại Nam California, Bắc Cali, Texas, Florida (nhiều số).